ไปดู Civic Education ที่เยอรมัน (ตอนที่ 6) การเปลี่ยนแปลงทางสังคม ต้องไม่ใช้วิธีเผชิญหน้าทางการเมือง วันที่ 15 เมษายน 2553 เช้านี้ ไปที่สำนักงานใหญ่มูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ตั้งอยู่ที่ชานกรุงบอนน์ เขาจัดให้คณะเราเสวนาร่วมกับ ศ.ดร.แกร์ด ลังกูต (Prof. Dr. Gerd Langguth) นักวิชาการผู้มีชื่อเสียงด้านรัฐศาสตร์ ท่านผู้นี้เคยมาประเทศไทยหลายครั้ง ทั้งยังเคยพบปะสนทนาประเด็นการเมืองกับ ศ.ดร.ชัยอนันต์ สมุทวณิช และผู้เขียนเมื่อหลายปีมาแล้ว ท่านยังถามถึงบทบาทของสถาบันนโยบายศึกษาในสถานการณ์ปัจจุบันด้วย ซึ่งผู้ร่วมสนทนาทุกคนให้ความเป็นห่วงสถานการณ์ที่กรุงเทพฯ มาก Card เพื่อการเรียนรู้ทางการเมือง นับตั้งแต่ปี 1949-ปัจจุบัน (Political education card) ดร.ลังกูต บอกว่า ประเทศเยอรมันพบกับความสำคัญของประชาธิปไตยภายหลังความสูญเสียจากสงครามโลก และจากความแตกต่างกันอย่างสิ้นเชิงระหว่างระบบของ 2 ประเทศ คือ เยอรมันตะวันตก และเยอรมันตะวันออก วิกฤตของชาวเยอรมันที่ถูกแยกประเทศและเกิดความคิดแยกขั้วโดยสิ้นเชิงทำให้เกิดโอกาสในการสร้างประชาธิปไตยให้แข็งแกร่งยิ่งขึ้น การสร้างระบอบประชาธิปไตยในเยอรมันตะวันออกที่เคยปกครองในระบอบสังคมนิยมคอมมิวนิสต์นั้น มีค่าใช้จ่ายสูงมากเพื่อเปลี่ยนวิธีคิดและวิถีชีวิตของคนเข้าสู่ระบอบใหม่ที่แตกต่างไปจากเดิม ชาวเยอรมันตะวันออกมี 16 ล้านคน มีความคิดทางการเมืองที่ต่างไปจากฝั่งตะวันตกที่เป็นประชาธิปไตย แต่ชาวเยอรมันตะวันออกก็เห็นด้วยกับแนวคิดประชาธิปไตยในสัดส่วนที่เกินครึ่งถึง 60% ปัจจุบัน เยอรมันมีปัญหาหลายอย่างในรัฐบาลที่เป็นรัฐบาลผสม ซึ่งมักถูกเรียกร้องให้ทำอะไรเร็ว ต้องทำโน่น ทำนี่ แต่รัฐบาลผสมก็มักจะทำไม่ได้ ต้องฟังหลายพรรค ลักษณะนี้สังคมจึงต้องการผู้นำที่มีลักษณะการเจรจา มากกว่าที่จะกดดันให้รัฐบาลต้องทำตามกระแสสังคม กรณีศึกษาที่สำคัญสำหรับเยอรมัน ก็คือ การรวมประเทศ (Reunification) ทั้งตะวันตกและตะวันออกเข้าด้วยกันอีกครั้งหนึ่ง จำเป็นต้องใช้วิธีการให้การศึกษาเพื่อสร้างพลเมือง (Civic Education) ในระบอบประชาธิปไตย ซึ่งต้องมีกระบวนการเฉพาะสำหรับคนจากฝั่งตะวันออกเพื่อให้รู้บทบาทของพลเมือง พรรคการเมือง และเรียนรู้ประชาธิปไตยด้วยการปฏิบัติให้คุ้นชินกับชีวิตประจำวัน พรรคการเมืองจากเยอรมันตะวันตกจึงต้องเข้าไปมีบทบาทในฝั่งเยอรมันตะวันออก เพื่อสนับสนุนให้มีหลายความคิด จากที่อยู่ภายใต้ระบบพรรคเดียวในอดีต คนเยอรมันตะวันตกก็ต้องใช้ความอดทน เปิดใจกว้าง เพื่อเปิดโอกาสให้คนที่ต่างจากตนได้เข้ามามีพื้นที่ทางสังคมของประเทศใหม่ร่วมกัน อย่างไรก็ดี การรวมประเทศของเยอรมันเป็นจริงได้เพราะการมีกฎหมายพื้นฐาน (Basic Law) หรือ รัฐธรรมนูญ ซึ่งเขียนโดยเยอรมันตะวันตกภายหลังสงครามโลกครั้งที่สองนั้น ได้มีเป้าหมายชัดเจนที่การรวมประเทศไว้ด้วย รัฐธรรมนูญที่เขียนจากฝั่งเยอรมันตะวันตกได้แสดงออกถึงความรับผิดชอบต่อชาวเยอรมันทั้งมวล ซึ่งปรากฏอยู่ในบทปรารภหน้าแรก เมื่อคนเยอรมันตะวันออกที่หลั่งไหลเข้ามายังเยอรมันตะวันตกก่อนการรวมประเทศ เขาจึงบอกว่าเขาเป็นคนเยอรมันเช่นกัน กฎหมายจึงต้องปฏิบัติต่อพวกเขาอย่างดีและเท่าเทียม รัฐธรรมนูญของเยอรมันจึงมีบทบาทสำคัญ และสามารถนำไปปฏิบัติได้ อีกทั้งยังใช้ได้ดีตราบจนปัจจุบัน และมีการแก้ไขเพียงเล็กน้อยเท่านั้นภายหลังการรวมประเทศแล้ว ดร.ลังกูต ยังวิเคราะห์แนวโน้มของคนในสังคมให้เห็นว่า คนในอนาคตจะมีความเป็นปัจเจกสูง (Singularization / Individualization) ขณะเดียวกันก็มีความหลากหลายในการใช้ชีวิต (Pluralization of Life Style) คนจะเป็นสมาชิกโบสถ์กันมากขึ้น ขณะที่จะเป็นสมาชิกสหภาพ (Union) น้อยลง คนจะขาดความเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกัน (Disolidarity) ท่านว่าเป็นแนวโน้มของโลก คนสมัยใหม่จะไม่ทำอะไรที่ยาวนาน จะคิดจะทำอะไรที่หลากหลายในช่วงสั้นๆ ดร.ลังกูต ยังให้ข้อคิดอีกว่า การเปลี่ยนแปลงสังคมต้องไม่ใช้วิธีการเผชิญหน้า (Confront) ทางการเมือง แต่ต้องพยายามหาหนทางเปลี่ยนแปลงทัศนคติด้วยการพูดคุย ถกเถียงเปิดใจด้วยเหตุผลในทุกที่และทุกวาระทางสังคม การตัดสินใจทางการเมืองก็ใช้วิธีเดียวกันนี้ และก็มักจะเกิดจากวงกาแฟของเหล่าผู้แทนหรือนักการเมือง ซึ่งอาจพูดได้ว่า วิธีการจิบน้ำชา-กาแฟ คุยและแลกเปลี่ยนความคิดเห็นกันนั้น ก่อให้เกิดความคิดและฟังความกันมากขึ้น และพบทางออกใหม่ๆ ด้วยกันโดยไม่ต้องทะเลาะกัน ซึ่งวิธีการนี้เขานำมาใช้ในวงเสวนา เรียกว่า สภากาแฟ (world café) นั่นเอง เมื่อคุยกันมากขึ้นวันนี้ ทำให้ผู้เขียนซึ่งเครียดจากเหตุการณ์เสื้อแดงในเมืองไทย ก็เริ่มคลายกังวล และเริ่มจะเคลิ้มตาม ดร.ลังกูต ว่า กระบวนการการศึกษาเพื่อสร้างพลเมืองแบบเยอรมันน่าจะนำมาใช้ในบ้านเราได้ดีไม่แพ้กัน อีกทั้งการเสวนาแบบสภากาแฟก็น่าจะมาเติมเต็มให้คนคิด-คุยด้วยกัน ได้รู้จักที่จะฟังกันด้วยใจที่เปิดกว้างมากขึ้น การชวนกันทะเลาะและสร้างวิวาทะทางการเมือง ก็น่าจะน้อยลงไปด้วย คุณวิโรจน์ เพ็งสาและ กับวิทยากรที่สำนักงานกลางการศึกษาเพื่อสร้างพลเมือง (Federal Agency for Civic Education) ณ กรุงบอนน์ ตกบ่าย เราไปเยี่ยมสำนักงานกลางการศึกษาเพื่อสร้างพลเมือง (Federal Agency for Civic Education) ซึ่งเป็นหน่วยงานของรัฐ ตั้งอยู่ในใจกลางกรุงบอนน์ หน่วยงานนี้เป็นหน่วยงานกลางที่ทั้งจัดงาน กิจกรรม วิจัย บทความ และสิ่งพิมพ์ เพื่อช่วยให้คนได้เข้าใจสังคม การเมือง ตั้งแต่เด็กไปจนโต ผลงานที่ผลิตออกมาจึงมีตั้งแต่การ์ตูนสำหรับเด็กเล็กอนุบาล จนกระทั่งเรื่องนิทานเด็กโต เกมส์ แผ่นพับ สติกเกอร์ การทัศนศึกษา ไปจนถึงผลิตบทความ งานวิจัย สิ่งพิมพ์สำหรับนักศึกษา และประชาชนทั่วไป งานของหน่วยงานนี้จึงออกมามีสีสัน น่าสนุก และยังมีการเผยแพร่ผ่านสื่ออินเทอร์เน็ต ที่เรียกว่า สื่อความรู้ทางการเมือง (political knowledge online) ด้วย แรกเริ่มหน่วยงานนี้ตั้งขึ้นตั้งแต่ปี 1952 ในชื่อ สำนักงานสมาพันธรัฐ เพื่อบริการครัวเรือน (Federal Agency for Home Land Services) ต่อมาในปี 1963 จึงเปลี่ยนชื่อเป็นชื่อที่ใช้ในปัจจุบัน และในปี 2000 ภายหลังการรวมประเทศจึงได้มีการตั้งสาขาขึ้นที่กรุงเบอร์ลินด้วย หน่วยงานนี้อยู่ภายใต้การกำกับดูแลของกระทรวงมหาดไทย มีสำนักงานใหญ่แห่งแรกที่กรุงบอนน์ และแห่งที่สองที่กรุงเบอร์ลิน บทบาทหน้าที่สำคัญ คือ การส่งเสริมให้เกิดความเข้าใจในประเด็นทางการเมือง การสร้างความเข้มแข็งในสำนึกประชาธิปไตย และกระตุ้นให้คนมีความสนใจที่จะเข้าไปมีส่วนร่วมทางการเมือง กิจกรรม ณ สำนักงานกลางการศึกษาเพื่อสร้างพลเมือง (Federal Agency for Civic Education) ด้วยบทบาทดังกล่าว หน่วยงานนี้จึงทำงานในทุกรูปแบบที่จะเข้าถึงทุกกลุ่มเป้าหมาย ตั้งแต่เด็กเล็กจนถึงกลุ่มคนทำงาน เพื่อสร้างความเข้าใจอันดีตั้งแต่ระดับพื้นฐานว่า พหุสังคม ย่อมมีความแตกต่างหลากหลายความคิด ความอดทนอดกลั้นในจิตใจ เพื่อยอมรับและเปิดใจกว้าง จึงเป็นการฝึกฝนให้เกิดนักประชาธิปไตยเพื่อเข้าไปมีส่วนร่วมคิด วิพากษ์วิจารณ์ และร่วมกำหนดในฐานะผู้เล่นที่กระตือรือร้นในระบอบการเมืองประชาธิปไตย ซึ่งหน่วยงานนี้จะต้องเตรียมการจัดหากระบวนการเพื่อสร้างความรู้ ความเข้าใจ ทั้งด้านการเมือง เศรษฐกิจ วัฒนธรรม และสังคม ที่สอดคล้องไปกับประวัติศาสตร์สังคมของเยอรมันด้วย ในรอบ 60 ปี ที่ได้ก่อตั้งหน่วยงานนี้ขึ้นมา ประเด็นหัวข้อที่ใช้ในการส่งเสริมความรู้ความเข้าใจทางการเมืองหลักๆ ตามช่วงระยะเวลา คือ ทศวรรษที่ 1950-1960 : การสร้างความเข้าใจให้คุ้นเคยกับระบอบประชาธิปไตย เป็นสาระหลัก ควบคู่ไปกับการตรวจสอบ เปรียบเทียบให้เห็นชัดกับระบอบคอมมิวนิสต์ และระบอบเผด็จการ ทศวรรษที่ 1970-1980 : ขบวนการสันติภาพ และสิ่งแวดล้อม การก่อการร้าย การพัฒนากรอบวิธีคิดใหม่ กับโลกตะวันตก ทศวรรษที่ 1990 : การเปลี่ยนผ่านยุโรปกลางและยุโรปตะวันออก การรวมประเทศเยอรมันให้เป็นหนึ่งเดียว (German Reunification) และการบูรณาการยุโรปให้มีเอกภาพ (European Integration) นับตั้งแต่ปี 2000 เป็นต้นมา ประเด็นสำคัญจะเป็นเรื่องราวเกี่ยวกับปัญหาสำคัญๆ ของระบอบประชาธิปไตย การจัดเสวนาเรื่องเกี่ยวกับวัฒนธรรม โลกาภิวัตน์ การจัดสวัสดิการสังคม และการมีส่วนร่วมของพลเมือง ปัจจุบันนี้ หน่วยงานดังกล่าวได้ขยายงานออกไปนอกปริมณฑลของประเทศเยอรมันอีกด้วย โดยมีการจัดโครงการ เครือข่ายการศึกษาเพื่อสร้างพลเมืองของยุโรป (Networking European Citizenship Education – NECE) เพื่อเชื่อมโยงองค์กรหน่วยงานที่ทำงานด้านการศึกษาเพื่อสร้างพลเมืองจากทุกประเทศในยุโรปให้ทำงานร่วมกันอย่างมีเอกภาพ เพื่อส่งเสริมความเป็นพลเมืองในประชาคมยุโรปให้เข้มแข็งยิ่งขึ้น โดยมีลักษณะการทำงานที่ร่วมกับทั้งหน่วยงานของรัฐ และกับองค์กรทางสังคมที่ไม่แสวงกำไร ซึ่งได้จัดงานกิจกรรมต่างๆ ตลอดทั้งปี ถึง 200 โครงการ ในปีที่ผ่านมา เยอรมันได้ฉลองครบรอบ 60 ปีประชาธิปไตย ซึ่งเป็น 60 ปี ที่ก่อตั้งสำนักงานกลางแห่งนี้ด้วย จึงนับเป็นความสำเร็จของหน่วยงานนี้โดยตรง อีกทั้งเป็นความสำเร็จของชาวเยอรมันทั้งมวล โดยเฉพาะการเฉลิมฉลองครบ 20 ปี แห่งการรวมประเทศได้สำเร็จอีกด้วย (อ่านต่อฉบับหน้า)