สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่องสิทธิมนุษยชน : กฎหมายการชุมนุมสาธารณะ (1)

ปุจฉาที่ 1: การชุมนุมสาธารณะควรมีกฎกติกาหรือไม่?

วิสัชนา 1: ความจริงแล้วประเทศไทยได้มีการใช้เสรีภาพในการชุมนุมมาอย่างยาวนาน ทั้งการชุมนุมอยู่กับที่และการเดินขบวน โดยผู้ชุมนุมก็มักจะอ้างสิทธิเสรีภาพตามรัฐธรรมนูญและกติการะหว่างประเทศ ซึ่งเสรีภาพในการชุมนุม รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 บัญญัติรับรองไว้อย่างชัดเจน ในมาตรา 63 วรรคแรก ซึ่งบัญญัติว่า “บุคคลย่อมมีเสรีภาพในการชุมนุมโดยสงบและปราศจากอาวุธ” และวรรคสองได้บัญญัติเงื่อนไขไว้ว่า ”การจำกัดเสรีภาพตามวรรคหนึ่งจะกระทำมิได้เว้นแต่โดยอาศัยอำนาจตามบทบัญญัติแห่งกฎหมายเฉพาะในกรณีการชุมนุมสาธารณะ และเพื่อคุ้มครองความสะดวกของประชาชนที่จะใช้ที่สาธารณะหรือเพื่อรักษาความสงบเรียบร้อยในระหว่างเวลาที่อยู่ในภาวะสงคราม หรือในระหว่างเวลาที่มีประกาศสถานการณ์ฉุกเฉิน หรือประเทศใช้กฎอัยการศึก

ปฏิญญาสากลว่าด้วยว่าด้วยสิทธิมนุษยชนของสหประชาชาติ ค.ศ. 1948 ข้อ 20(1) บัญญัติว่า บุคคลทุกคนมีสิทธิในเสรีภาพแห่งการชุมนุม และกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง ค.ศ. 1966 ข้อ 21 บัญญัติว่า สิทธิในการชุมนุมโดยสงบย่อมได้รับการรับรอง การจำกัดการใช้สิทธินี้กระทำไม่ได้ นอกจากจะกำหนดโดยกฎหมาย และเพียงเท่าที่จำเป็นสำหรับสังคมประชาธิปไตย เพื่อประโยชน์แห่งความมั่นคงของชาติหรือความปลอดภัยสาธารณะ ความสงบเรียบร้อยของสังคม การสาธารณสุข หรือศีลธรรมของประชาชน หรือการคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพของบุคคลอื่น

ข้อถกเถียงที่ว่าควรมีกฎหมายเฉพาะเกี่ยวกับการชุมนุมสาธารณะหรือไม่นั้น เริ่มมีมากขึ้นในระยะ 3-4 ปีที่ผ่านมา เนื่องจากผู้ใช้เสรีภาพในการชุมนุมได้พัฒนารูปแบบกระบวนการเคลื่อนไหวหลากหลายมากยิ่งขึ้น หรือที่ผู้ชุมนุมเรียกว่า”ยกระดับการชุมนุม” โดยการเคลื่อนขบวนผู้ชุมนุมจำนวนมากด้วยการเดินหรือรถยนต์ไปตามสถานที่ต่างๆ หรือชุมนุมบนพื้นที่ที่สำคัญๆ เช่น ราชประสงค์ ทำเนียบฯ หรือสนามบิน ก่อให้เกิดผลกระทบต่อการใช้ชีวิตสาธารณะโดยทั่วไป

ดังนั้น ถึงแม้ว่าเสรีภาพในการชุมนุมจะเป็นส่วนหนึ่งที่สำคัญในเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็น จึงมีความจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องมีมาตรการหรือกติกาที่เอื้อให้ผู้ชุมนุมใช้เสรีภาพของตนเองได้ และในขณะเดียวกันก็เป็นการคุ้มครองเสรีภาพของบุคคลอื่นด้วยเช่นเดียวกัน ภายใต้หลักการปกป้องสิทธิตนเองและการเคารพสิทธิผู้อื่น ดังนั้นกฎหมายเกี่ยวกับการชุมนุมจึงเป็นกฎหมายทางปกครองที่มิใช่กฎหมายอาญาที่จะมุ่งเอาผิดหรือลงโทษต่อผู้ชุมนุม

ปุจฉาที่ 2 : ประเทศไทยมีกฎหมายอะไรบ้างที่รัฐใช้ในการจัดการกับการชุมนุม?

วิสัชนา 2 : ประเทศไทยมีกฎหมายหลายฉบับที่เกี่ยวกับเสรีภาพในการชุมนุม อาทิ พระราชบัญญัติรักษาความสะอาด พระราชบัญญัติจราจรทางบก พระราชบัญญัติทางหลวง และประมวลกฎหมายอาญา ซึ่งรัฐมักใช้ประมวลกฎหมายอาญาเป็นหลักในการจัดการกับผู้ชุมนุม โดยประมวลกฎหมายอาญาที่ใช้บ่อยมาก คือ หมวดที่ 2 ความผิดต่อความมั่นคงภายในราชอาณาจัก มาตรา 113 มาตรา 116 มาตรา 117 โดยเฉพาะอย่างยิ่งมาตรา 116 มีการใช้อย่างมากในปัจจุบันซึ่งมีอัตราโทษจำคุกไม่เกิน 7 ปี จึงกลายเป็นว่าในการใช้เสรีภาพในการชุมนุมทุกครั้งโอกาสที่จะกระทำผิดกฎหมายย่อมมีอยู่สูง ดังนั้นการมีกฎหมายเฉพาะที่เป็นกฎหมายในทางปกครองที่มีเป้าหมายเพื่อให้ผู้ชุมนุมใช้เสรีภาพในการชุมนุมของตนได้ในขณะเดียวกันก็เป็นการคุ้มครองเสรีภาพของคนอื่นในการใช้ที่สาธารณะด้วย

นายพิทักษ์ เกิดหอม
อนุกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ
เพื่อพิจารณากลั่นกรองเรื่องร้องเรียน