วิธีคิดเปลี่ยน สังคมก็เปลี่ยนแปลงได้ ไม่ว่าจะก่อนและหลังวิกฤต เราพบว่า “คนไทย” มีปัญหาในตัวเอง นับแต่วิกฤตเศรษฐกิจจากโรคต้มยำกุ้ง จนกระทั่งถึง วิกฤตความขัดแย้งแห่งสี ทุกฝ่ายชี้นิ้วไปที่การศึกษาไทยล้มเหลว สภาหอการค้าไทย องค์กรระดับแนวหน้าในการขับเคลื่อนพลังเศรษฐกิจของประเทศ เสนอให้แก้ไขเรื่องการศึกษาด้วยการพัฒนาศักยภาพคนให้เข้าถึงการเปลี่ยนแปลงของโลก รายงานการจัดอันดับวัดความสามารถในการแข่งขันของโลก ไทยอยู่ในอันดับร่อแร่ พร้อมชี้บอกจุดอ่อนอยู่ที่การศึกษาและสาธารณสุข ซึ่งสอดคล้องกับรายงานจากกระทรวงสาธารณสุขว่าคนไทยมีไอคิวต่ำ อันเนื่องมาจากทุโภชนาการและขาดไอโอดีน อีกทั้งรายงานจากสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) ว่า เด็กไทยมีปัญหาที่อ่านไม่ออกเขียนไม่ได้เป็นจำนวนมากเพิ่มขึ้นทุกปี นักวิชาการ นักธุรกิจ ผู้รู้ที่ห่วงใยบ้านเมือง ชี้ไปที่การศึกษาชาติเป็นต้นเหตุ การปฏิรูปการศึกษาล้มเหลว และส่อว่ารอบสองที่กำลังทำอยู่นี้อาจหลงผลิตความผิดพลาดซ้ำ ทั้งวิธีคิดและการกระทำกันทั้งกระทรวง ระบบที่พาเด็กไทยคลั่งการแข่งขัน เพื่อให้เก่ง ดี และมีสุขเหนือคนอื่น จนขาดการแบ่งปัน ช่วยเหลือซึ่งกันและกัน การเรียนที่มุ่งสอนแต่วิชาการ โดยขาดกระบวนการเรียนรู้ด้วยการปฏิบัติ คิด และวิเคราะห์โดยตัวผู้เรียน ทำให้นักเรียนไทยมีชีวิตมิติเดียว คือเป็นนักเรียนในห้องเรียนตลอดกาล จากอนุบาล จนถึงอุดมศึกษา เราคงคาดเดาได้ไม่ยากว่า พวกเขาจะเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่รู้จักสังคมที่เขาอยู่ดีพอถึงขนาดคิดจะรับผิดชอบได้หรือ ด้วยระบบการศึกษาใดเล่า ผู้นำทางสังคมอย่างนักการเมืองจึงทะเลาะกันไม่เลิก ส่วนเยาวชนอย่างนักเรียนอาชีวะก็ตีกันไม่หยุด กระทั่งสำนักงานตำรวจแห่งชาติบอกว่า เขาแก้ไขไม่ไหวแล้ว ขอให้สังคมช่วยกันดูแลด้วย ด้วยผลผลิตการศึกษาใดเล่า กลุ่มคนที่เพียงเห็นไม่ตรงกัน ก็สามารถเข่นฆ่ากันและเผาบ้านเมืองตัวเองให้อับอายชาวโลก พวกเขาเพียงใช้ความรู้สึกแล้วตัดสินเพื่อทำการบางอย่าง แต่ไม่ได้ใช้ความรู้จักคิด พิจารณาไตร่ตรองต่อผลเสียที่จะเกิดขึ้นต่อส่วนรวม ซึ่งไม่พ้นที่ตัวเองก็อยู่ในส่วนความเสียหายนั้นด้วย ที่ผ่านมาเราถูกสอนให้ทำตามกันมาโดยไม่ต้องคิดอะไร จนเกิดความเคยชิน การเสนอความคิดโต้แย้งที่แตกต่างจึงเป็นเรื่องแปลกประหลาด และถูกกีดกันออกนอกเส้นทางจนหาความก้าวหน้าไม่ได้ อันเป็นการสะท้อนความไม่สอดคล้องกับวิถีชีวิตและวิธีคิดในระบอบประชาธิปไตย การเรียนการสอนในโรงเรียนก็มีสถานการณ์และบรรยากาศไม่ต่างไปจากนี้ เราจึงใช้ระบอบประชาธิปไตยแบบไม่สมส่วน ขาดๆ เกินๆ เข้าทำนองว่ามีของคุณภาพอยู่ในมือแต่ใช้ได้ไม่เต็มที่ สังคมเปลี่ยนแปลงให้ดีกว่าเดิมได้ เพียงพลิกวิธีคิดใหม่ ด้วยการเริ่มจากสร้างกระบวนทัศน์ใหม่ให้การศึกษาไทย และปลดแอกความรุนแรงแฝงที่มีอยู่ในระบบการศึกษาแบบเดิมๆ ที่ครูทำหน้าที่เป็นส่วนหนึ่งของการเผด็จการทางความคิดและการกระทำโดยไม่รู้ตัว ซึ่งได้ส่งผลต่อเด็กไทยที่เรียนรู้ไม่เป็น คิดไม่ได้ แก้ปัญหาไม่ตก สุดท้ายใช้ความรุนแรงตัดสินปัญหาเป็นทางออก ซึ่งพวกเขาได้เสพติดมาจากระบบที่หุ้มห่อพวกเขามาตั้งแต่เด็กจนโต กระทรวงศึกษา ไม่เพียงต้องทำหน้าที่ให้เด็กไทยอ่านออก เขียนคล่อง ให้ได้เท่านั้น แต่ต้องทำหน้าที่เติมเต็มศักยภาพที่สังคมโลกต้องการ คือการสร้างให้คนมีอิสระที่จะคิด กล้าแสดงออก และร่วมรับผิดชอบทั้งต่อตนเองและสังคมได้ด้วย ทิพย์พาพร ตันติสุนทร ผู้อำนวยการร่วม สถาบันนโยบายศึกษา