ไปดู Civic Education ที่เยอรมัน (ตอนที่ 4) “ชีวิตพื้นๆ แบบประชาธิปไตย” 13 เมษายน 2553 ความจริงเรื่องที่จั่วหัวไว้ “ชีวิตพื้นๆ แบบประชาธิปไตย” ของการศึกษาเพื่อสร้างพลเมือง (Democracy as Lifestyle Basic of Education for a Democratic Citizenship) ได้เริ่มเรียนรู้ตั้งแต่เมื่อวานบ่าย (12 เมษายน) แล้ว และต่อเนื่องจนถึงวันนี้ทั้งวัน โดยวิทยากรคนเดียวกัน คือ ดร.มิคาเอล ฮอแลนเดอร์ (Dr.Michael Hollaender) ประวัติส่วนตัวท่านน่าสนใจ บรรพบุรุษเป็นชาวเยอรมันแต่ไปบุกเบิกสร้างรากฐานที่ฮอลันดา ต่อมาพ่อ-แม่ก็พา ดร.ฮอแลนเดอร์ กลับมาอยู่เยอรมัน จึงตั้งนามสกุลว่า ฮอแลนเดอร์ เพื่อให้รู้ประวัติของตระกูล ดร.มิคาเอล ฮอแลนเดอร์ เคยทำงานวิจัยให้กับมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ เมื่อครั้งอยู่ที่อินโดนีเซียหลายปี และเคยมาประเมินผลงานของสถาบันฯ เมื่อ 4 ปีที่แล้ว การพบกับผู้เขียนอีกครั้งที่เยอรมันคราวนี้ จึงรู้สึกเหมือนคนคุ้นเคย ปัจจุบันท่านทำงานอยู่ที่มูลนิธิคาร์ล คูเบล (Karl Kuerbel Stiftung) การเป็นนักเรียนในห้องเรียนกับ ดร.ฮอแลนเดอร์ ยอมรับว่าหนึ่งวันครึ่งนี้ มีการแสดงความคิดเห็นและแลกเปลี่ยนประสบการณ์กันมาก ทั้งการพูด การเขียน เรียกว่า ลุก นั่ง ไม่หยุดอยู่กับที่ ไม่มีบรรยากาศเดิมๆ แบบสไตล์ห้องเรียนไทยๆ เป็นการแสดงการมีส่วนร่วมจากการคิดวิเคราะห์ของแต่ละคน ไม่มีประเภทคิดหรือทำตามกันให้การประชุมจบๆ ไปง่ายๆ เพื่อจะได้ออกจากห้องไปเร็วๆ การตั้งโจทย์การเรียนรู้มีหลายเรื่อง ไม่ว่าจะเป็นการคาดหวังจากการเรียนครั้งนี้ การจัดการ เทคนิค และวิธีการ เพื่อส่งเนื้อหาสู่กลุ่มเป้าหมาย โอกาส และข้อจำกัดของการมีส่วนร่วม สุดยอด 10 วิธีเด่น ในการทำงานกลุ่ม และเราจะพิสูจน์ความสำเร็จได้อย่างไร ซึ่งทั้ง 5 เรื่องนี้ ต้องอยู่ในห้องฝึกอบรมหนึ่งวันครึ่ง ซึ่งเมื่อแรกดูกำหนดการ ก็รำพึงกับตัวเองว่า สงสัยต้องนั่งจดแหลกจากการบรรยาย และต้องมีการหลับแน่ๆ แต่ปรากฏว่าทุกหัวข้อไม่มีการบรรยาย มีแต่การนำเสนอโจทย์ให้ทำทั้งโดยแต่ละคน และทำเป็นกลุ่ม มีการเสนอความคิด ประมวลจากประสบการณ์ของแต่ละคน และผสมผสานกับการทำงานกลุ่ม ทุกคนที่อยู่ในห้องไม่มีใครไม่ได้เป็นผู้แสดงสักคน และทุกๆ ความคิดเห็นที่ทุกคนได้เสนอ ก็ได้ใช้ทั้งวิธีการพูดและใช้เขียนบนกระดาษคาร์ดหลากสีสัน และหลายรูปแบบ ทั้งแบบสี่เหลี่ยมและวงกลม ปากกาสารพัดสีมีให้เลือกใช้ไม่ต้องรอแย่งใคร นอกจากนี้ก็ยังมีการเล่นละคร (Role play) เพื่อให้สังเกตและตีความจากที่เห็นและสัมผัสได้จากการแสดง อันนี้น่าสนใจมาก เพราะบ้านเราไม่ได้นำมาใช้ในการประชุมกลุ่มเล็กขนาดไม่เกิน 30 คน เพราะ role play ที่เราเห็นและตีความอาจไม่ใช่เนื้อหาแท้จริงที่ซ่อนอยู่ เรื่องนี้สอนให้เรารู้ว่า ปรากฏการณ์ที่เห็นอยู่ตรงหน้านั้น มีความจริงที่ต้องหา ประเภทว่า สิ่งที่เห็นด้วยตา ก็ยังไม่ใช่ความจริงแท้ ประชาธิปไตยจึงสอนให้แสวงหาข้อเท็จจริงและการใช้เหตุผลเพื่อให้เกิดการสังเคราะห์ข้อมูลและมีวิจารณญาณพอที่จะกล้าตัดสินใจและคิดได้ด้วยตนเองโดยไม่ตามผู้อื่น Dr.Michael Hollaender และ Dr. Marlies Salazar ถ่ายภาพร่วมกับผู้ร่วมเดินทางจาก 5 ประเทศ อีกเรื่องหนึ่งที่ ดร.ฮอแลนเดอร์ ให้ทุกคนเล่นปิดท้ายด้วยการแบ่งกลุ่ม 2 กลุ่ม ให้ทำงานในหัวข้อ การเรียนจากการสอน และการเรียนจากการลงมือปฏิบัติ อันไหนดีกว่ากัน ชาวเอเชียซึ่งมักคุ้นกับการเรียนหนังสือจากการสอนของคุณครู จึงก้าวเท้าออกมารวมกลุ่มกันในสัดส่วนเกินครึ่งจากผู้เข้าร่วมโครงการครั้งนี้ 15 คน ส่วนตัวผู้เขียนเองและคุณฐานทัต พุทธสุวรรณ จาก สมาคมพัฒนาประชากรและชุมชน (PDA) เลือกอยู่ในกลุ่มหลัง มีการระดมสมองกัน ถกเถียงกันในกลุ่ม ถึงข้อดีของการเรียนรู้ด้วยการปฏิบัติจริง (Learning by doing) ว่าดีกว่าการเรียนจากการสอนให้ทำตามครูอย่างไร เมื่อทั้งสองกลุ่มพร้อมแล้ว ก็ออกมายืนเผชิญหน้ากัน ดร.ฮอแลนเดอร์ อยู่กลาง มีเพื่อนชาวเขมรผู้น่ารัก เป็นคนเฮฮา มีสาระ และคอยเติมเสียงหัวเราะให้พวกเราทุกคนเสมอ ชื่อ โยก บุนนา (Yok Bunna) ทำงานในองค์กรพัฒนาเอกชนด้านพุทธศาสนาเพื่อการพัฒนา ในกัมพูชา บอกว่า เขาเห็นด้วยทั้งสองวิธี จึงได้รับเกียรติให้เป็นคนตัดสินอยู่ตรงกลางด้วย เมื่อแต่ละกลุ่มยืนพร้อมหน้ากันแล้วก็ถึงคราวส่งคนฝีปากดี ออกไปเสนอความคิดต่อสู้กันด้วยเหตุด้วยผล ยืนเถียงกัน ต่างฝ่ายต่างส่งคนออกไปช่วยต่อความคิดให้อีกฝ่ายยอมรับ เป็นที่สนุกสนานครื้นเครงดีมาก สุดท้าย จึงสรุปร่วมกันว่า การเรียนจากการที่มีครูสอน ก็มีส่วนดี เพราะบางเรื่องต้องมีพื้นความรู้เดิมนำมาก่อน ครูจึงเป็นผู้ป้อนให้ ส่วนการเรียนจากการลงมือทำ ก็จะเป็นการเสริมทักษะให้เกิดความรู้จริงจากตัวผู้เรียน ซึ่งทั้งสองส่วนมีความสำคัญไม่แพ้กัน ขึ้นอยู่กับว่าจะใช้ในโอกาสใดจึงจะเหมาะสมกับการเรียนรู้ในแต่ละเรื่อง แต่ที่ดีที่สุดคือ การใช้ทั้งสองวิธีร่วมกัน เรื่อง “ชีวิตพื้นๆ แบบประชาธิปไตย” (Democracy as Lifestyle Basic) ดร.ฮอแลนเดอร์ ได้แสดงให้เห็นโดยผ่านการฝึกอบรมครั้งนี้ จึงทำให้เราเข้าใจด้วยการเรียนรู้กลวิธี (method) ครั้งนี้ว่า ในทุกกิจกรรม ในทุกการงาน ต้องการการร่วมคิด ร่วมถกเถียง ให้ฟังมากๆ แลกเปลี่ยนมากๆ และได้ร่วมทำ จากการได้แสวงหาข้อเท็จจริง มีความรู้จริง จนสามารถนำไปตัดสินใจได้ด้วย เป็นเรื่องพื้นๆ และเป็นวิถีที่ปฏิบัติกันทั่วไปจนเป็นเรื่องธรรมดาพื้นฐานของสังคมประชาธิปไตย ชีวิตพื้นๆ แบบนี้ พอจะสร้างขึ้นในห้องเรียนของเรา ในโรงเรียนบ้านเราและในสังคมไทยเราได้ไหมหนอ? เรียนกับ ดร.ฮอแลนเดอร์ ไม่มีเอกสารแจก ผู้เขียนก็จดอะไรไม่ได้เลย ทุกวินาทีฟัง คิด พูด เขียน นำเสนอ เผลอแผล็บเดียวหนึ่งวันครึ่ง หมดเวลาแล้ว ผู้เขียนต้องรีบบันทึกตอนกลางคืน เมื่อกลับมาเมืองไทยแล้วได้เขียน e-mail ไปขอความกรุณาให้ ดร.ฮอแลนเดอร์ อธิบายเพิ่มในเรื่องเทคนิคที่ต้องลงในรายละเอียด ซึ่งก็ได้เพิ่มมาอีกมาก ค่ำวันที่ 13 เมษายน ร่วมรับประทานอาหารกับหลานคนแรกของอดีตนายกรัฐมนตรี 3 สมัย และรัฐบุรุษของประเทศเยอรมัน ตกค่ำ วันนี้มีรายการพิเศษสุด ชาวอาเซียนทั้ง 5 ประเทศ ได้รับเชิญให้ร่วมโต๊ะรับประทานอาหารค่ำกับ ดร.คอนราด อาเดนาวร์ (Dr.Konrad Adenauer) ทายาทคนสำคัญของอดีตนายกรัฐมนตรีและรัฐบุรุษ คอนราด อาเดนาวร์ ทุกคนรู้สึกตื่นเต้นกับการจัดเลี้ยงครั้งนี้ โดยเฉพาะผู้เขียนเอง ซึ่งเคยทำงานให้กับมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ มานานหลายปีก่อนหน้านี้ อีกทั้งยังเคยเขียนบทความเกี่ยวกับความคิด ชีวิต และการทำงานของท่านอดีตนายกรัฐมนตรีท่านนี้มาหลายตอน เรื่อง “คอนราด อาเดนาวร์ รำลึก” ทำให้ผู้เขียนยิ่งอยากพบและอยากคุยด้วยมากยิ่งขึ้น ความโชคดีของผู้เขียน คือ การได้รับเกียรติให้ได้ที่นั่งตรงข้ามกับ ดร.อาเดนาวร์ ทำให้มีโอกาสได้นั่งคุย ซักถามได้มากกว่าคนอื่น อีกทั้งท่านทราบมาก่อนว่าผู้เขียนเคยทำงานกับทางมูลนิธิแห่งนี้ จึงทำให้ท่านให้ความสนใจที่จะสนทนาด้วยเป็นพิเศษ ดร.คอนราด อาเดนาวร์ (Dr.Konrad Adenauer) นั้น ท่านเป็นหลานปู่คนแรก ได้รับการตั้งชื่อให้เหมือนคุณปู่ อีกทั้งยังเกิดและเติบโตในบ้านของปู่ จึงได้รับการอบรมเลี้ยงดูจากปู่โดยตรง ซึ่งปู่เป็นคนดุและเข้มงวดมาก ท่านยังเคยถูกลงโทษด้วยการตีด้วย ปู่ของท่านเป็นคนมีระเบียบวินัยสูง การแต่งกายต้องพิถีพิถันมาก ปู่ให้ความสำคัญกับความขยัน อดทน และเคร่งครัดในศีลธรรม ท่านเดินตามเส้นทางของปู่ในวัยเรียน คือสำเร็จทางด้านกฎหมาย ระดับปริญญาเอกเช่นเดียวกัน แต่ไม่เหมือนกันในทางการเมือง เพราะท่านยึดอาชีพเป็นนักกฎหมาย ได้รับการยกย่องว่าเป็นทนายความที่ประสบความสำเร็จและมีชื่อเสียงที่สุดคนหนึ่งของประเทศเยอรมัน นอกจากนี้ ยังเป็นบุคคลกิตติมศักดิ์ของมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ที่ได้รับเกียรติให้ร่วมงานสำคัญๆ ของมูลนิธิและงานระดับชาติอีกด้วย Dr.Konrad Adenauer (หลานปู่) ทนายความผู้มีชื่อเสียงที่สุดคนหนึ่งของเยอรมัน ภัตตาคาร Früh ระหว่างรับประทานอาหารที่ภัตตาคารหรูหราที่เก่าแก่ที่สุดแห่งหนึ่งของเมืองโคโลญน์ ชื่อ Früh ซึ่งตั้งในปี 1904 นั้น ดร.อาเดนาวร์ กล่าวว่า ท่านมักได้รับเชิญให้ไปงานสำคัญๆ ที่เป็นทางการทั้งของมูลนิธิคอนราดฯ และของรัฐบาล และหลายครั้งก็ต้องรับประทานอาหารค่ำด้วยเช่นครั้งนี้ เหมือนเป็นหน้าที่ที่ต้องทำให้กับปู่ ด้วยใบหน้าอิ่มเอิบ ดวงตาสดใส ยิ้มละมัยเป็นมิตร ทำให้ท่านออกจะดูอุดมสมบูรณ์ ต่างจากปู่ที่ผอมมาก ท่านพูดต่อว่าปู่ทำงานหนัก อีกทั้ง เกิดและเติบโตในสมัยสงครามโลกถึง 2 ครั้ง คนเยอรมันในสมัยปู่จึงมีฐานะเดียวกัน คือ จนทั้งประเทศ ทำให้คนเยอรมันในยุคของปู่มีความผอมเหมือนๆ กัน ท่านเป็นหลานคนแรกและใกล้ชิดกับปู่มากที่สุด และภูมิใจในสิ่งที่ปู่สร้างไว้ให้กับคนเยอรมันทุกคน ทุกวันนี้ ลูกหลานผู้สืบสกุล อาเดนาวร์ ไม่มีใครเป็นนักการเมืองเหมือนปู่ แต่ทุกคนสนับสนุนแนวทางการเมืองของปู่ที่วางรากฐานไว้จนทุกวันนี้ หลายคนเป็นทนายความ นักกฎหมาย นักวิชาการ และนักธุรกิจชั้นนำของประเทศเยอรมันทั้งสิ้น ทุกคนร่วมโต๊ะรับประทานอาหารค่ำกับ Dr.Konrad Adenauer ผู้เป็นหลานปู่ของอดีตนายกรัฐมนตรี และรัฐบุรุษ Konrad Adenauer แห่งประเทศเยอรมัน ขณะนั่งคุยอย่างออกรส ผู้เขียนก็อดที่จะนึกเปรียบเทียบกับบ้านเราไม่ได้ ลัทธินอมินี ลูกแทนพ่อ ภรรยาแทนสามี จึงมีให้เห็นกันอยู่ทั้งในรัฐสภา และในคณะรัฐมนตรี (อ่านต่อฉบับหน้า)