การอบรมเชิงปฏิบัติการเกี่ยวกับการจัดบริการข้อมูลข่าวสาร เพื่อพัฒนาความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับกฎหมายข้อมูลข่าวสาร และส่งเสริมให้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นทุกระดับ (อบต. เทศบาล และ อบจ.) สามารถอำนวยความสะดวกในการให้บริการข้อมูลข่าวสารของหน่วยงานรัฐได้อย่างถูกต้อง นำไปสู่การเป็นองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นที่มีความโปร่งใส ประชาชนสามารถตรวจสอบได้ สถาบันนโยบายศึกษา โดยการสนับสนุนของมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ จึงจัด “การอบรมเชิงปฏิบัติการเกี่ยวกับการจัดบริการข้อมูลข่าวสาร” ขึ้นใน 3 จังหวัด ดังนี้ วันศุกร์ที่ 21 พฤษภาคม 2553 ณ ห้องเฮ-นาคา ชั้น 2 โรงแรมรอยัล ภูเก็ต ซิตี้ อ.เมือง จ.ภูเก็ต, วันศุกร์ที่ 18 มิถุนายน 2553 ณ ห้องเยาวมาลย์ 1 ชั้น 7 โรงแรมชากังราวริเวอร์วิว อ.เมือง จ.กำแพงเพชร และวันศุกร์ที่ 9 กรกฎาคม 2553 ณ ห้องไพลิน ชั้น 3 โรงแรมสระบุรีอินน์ อ.เมือง จ.สระบุรี โดยผู้เข้าร่วมอบรมเป็นตัวแทนจากองค์การบริหารส่วนตำบล (อบต.) เทศบาล และองค์การบริหารส่วนจังหวัด (อบจ.) ในเขตจังหวัดที่จัด จำนวน 64 คน, 66 คน และ 52 คน ตามลำดับ โดยมีวิทยากร คือ ดร.นคร เสรีรักษ์ ผู้เชี่ยวชาญด้านข้อมูลข่าวสาร สำนักงานคณะกรรมการข้อมูลข่าวสารของราชการ ทำเนียบรัฐบาล และ คุณปัญญา ทองประเสริฐ นักวิเคราะห์นโยบายและแผน ผู้เชี่ยวชาญ สำนักงานคณะกรรมการกระจายอำนาจให้แก่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ทำเนียบรัฐบาล ทั้ง 2 ท่าน มาให้ความรู้เรื่อง “ความรู้ ความเข้าใจ และปฏิบัติตามพระราชบัญญัติข้อมูลข่าวสารของราชการ พ.ศ. 2540” ทั้งนี้ คุณทิพย์พาพร ตันติสุนทร ผู้อำนวยการร่วม สถาบันนโยบายศึกษา เป็นผู้ดำเนินรายการ (จากซ้าย) คุณทิพย์พร ตันติสุนทร คุณปัญหาทองประเสริฐ คุณยศวดี บุณยเกียรติ ดร.นคร เสรีรักษ์ และ คุณวรรณสมร ศรีทองไหม คุณทิพย์พาพร ตันติสุนทร กล่าวเปิดการอบรมว่า พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสารของราชการ เป็นประชาธิปไตยที่เปิดโอกาสให้ประชาชนเข้าไปตรวจสอบข้อมูลของหน่วยงานรัฐได้ ดังนั้น เราต้องมากำหนดร่วมกันถึงความเท่าเทียมในการเข้าถึงข้อมูลข่าวสารอย่างไรให้มากที่สุด ซึ่งทิศทางการทำงานของสถาบันฯ เริ่มใช้คำว่า “การมีส่วนร่วม” มาตั้งแต่ปี 2529 สถาบันฯ ได้รับความช่วยเหลือจากรัฐบาลเยอรมัน โดยผ่านมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ประเทศเยอรมันซึ่งประสบความสำเร็จในการสร้างประเทศโดยใช้คำว่า “การมีส่วนร่วมในระบอบประชาธิปไตย” ขณะนั้น ดร.ชัยอนันต์ สมุทวณิช ประธานสถาบันนโยบายศึกษา ได้นำแนวคิดนี้เข้ามาใช้กับประเทศไทย ซึ่งในช่วงระยะเริ่มต้น สถาบันฯ ได้จัดประชุมสัมมนาขนาดเล็กๆ ผู้เข้าร่วมสัมมนามีตั้งแต่ผู้สื่อข่าว ข้าราชการระดับสูง นักการการเมือง รัฐมนตรี การทำงานในลักษณะนี้ ทำให้การร่วมคิดร่วมทำเกี่ยวกับนโยบายสำคัญๆ กระจายออกไปเรื่อยๆ พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสารของราชการ เริ่มมาจากการที่สถาบันฯ มีงานวิจัยศึกษาว่าควรจะมี พ.ร.บ.ดังกล่าวเกิดขึ้นในเมืองไทย ตั้งแต่ปี 2534 และได้ผลักดันร่าง พ.ร.บ.นี้ ผ่านพรรคพลังธรรม จนออกมาสำเร็จและประกาศใช้ในปี 2540 ทั้งนี้ ในอดีตเอกสารของราชการประชาชนไม่มีสิทธิจะรับรู้ข้อมูลได้ เพราะเอกสารจะเปิดเผยได้ในส่วนราชการเท่านั้น ประชาชนไม่สามารถจะขอดูเอกสารเหล่านั้นได้ การมี พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสารฯ ทำให้เกิดความโปร่งใสในการปฏิบัติราชการ สร้างการมีส่วนร่วมระหว่างข้าราชการกับประชาชน ให้ประชาชนเข้าถึงข้อมูลของราชการได้มากขึ้น และยังทำให้การทำงานของทั้งสองฝ่ายตอบสนองกันได้อย่างรวดเร็วเป็นไปในทิศทางเดียวกันและมีประสิทธิภาพ คุณปัญญา ทองประเสริฐ คุณปัญญา ทองประเสริฐ กล่าวว่า พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสารของราชการ ประกาศใช้ในปี 2540 อีกสองปีต่อมาจึงมีการกระจายอำนาจ มีการถ่ายโอนอำนาจจากส่วนกลางมาสู่ท้องถิ่น การทำงานของท้องถิ่นมีการเปลี่ยนแปลงไป และเพิ่มการมีส่วนร่วมของภาคประชาชน ในขั้นแรกอาจมีอุปสรรคและความไม่เข้าใจกันอยู่บ้าง แต่ปัจจุบันได้เปลี่ยนไป มีความโปร่งใส ตรวจสอบได้ และเกิดความมีส่วนร่วม เช่น เงินภาษีที่เราจ่ายไปนั้น ได้นำไปใช้จ่ายในส่วนใดบ้าง ซึ่งองค์กรส่วนท้องถิ่นทั้งหลายที่ทำงานอยู่ทุกที่ รวมทั้งอาคารสถานที่ ล้วนมาจากภาษีที่มาจากการทำงานของทุกๆ คน ภาษีที่หักเก็บได้จากท้องถิ่นทุกที่จะถูกนำส่งส่วนกลาง แล้วรัฐบาลจะจัดสรรมาให้ท้องถิ่น 25% แต่ประเด็นสำคัญอยู่ที่ว่าราชการจะทำอย่างไรกับการเปลี่ยนแปลงนี้ ในอนาคตท้องถิ่นจะมีอิสระมากขึ้น การกระจายอำนาจจะทำให้ประชาชนเป็นแนวร่วมในการทำงานของราชการ ดังนั้นจะทำอย่างไรให้ประชาชนมีส่วนร่วมกับราชการในฐานะที่เป็นมิตรร่วมงานไม่ใช่คนอื่น ดร.นคร เสรีรักษ์< ดร.นคร เสรีรักษ์ ได้กล่าวว่า หัวใจของ พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสารฯ คือ เรื่องของความโปร่งใสของการบริหารราชการ เพื่อให้ประชาชนตรวจสอบได้ หลักของ พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสารฯ คือการรับรองสิทธิของประชาชนในการรับรู้ข้อมูล ได้รับการชี้แจงข้อมูลข่าวสารของทางราชการที่เป็นประโยชน์ต่อประชาชน เพื่อจะได้มีส่วนร่วมในการตรวจสอบการใช้อำนาจรัฐ และการกำหนดนโยบาย เพื่อให้การบริหารงานของรัฐเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพและสอดคล้องกับความต้องการของประชาชน มาตรา 9 พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสารของราชการ 2540 บัญญัติให้หน่วยงานของรัฐต้องจัดให้มีข้อมูลข่าวสารของราชการไว้ให้ประชาชนเข้าตรวจดู อย่างน้อย 8 ประเภท ได้แก่ (1) ผลการพิจารณาหรือคำวินิจฉัยที่มีผลโดยตรงต่อเอกชน (2) นโยบาย เช่น นโยบายของหน่วยงาน (3) แผนงาน โครงการ งบประมาณของปีที่กำลังดำเนินการ (4) คู่มือ คำสั่งเกี่ยวกับวิธีปฏิบัติงานของเจ้าหน้าที่ ที่มีผลกระทบต่อสิทธิหน้าที่ของเอกชน (5) สิ่งพิมพ์ ที่มีการอ้างถึงในราชกิจจานุเบกษา (6) สัญญาสำคัญของรัฐ เช่น สัญญาร่วมทุนกับเอกชนในการจัดทำบริการสาธารณะ (7) มติคณะรัฐมนตรี มติคณะกรรมการตามกฎหมาย และ (8) ข้อมูลข่าวสารอื่น เช่น ประกาศประกวดราคา ประกาศสอบราคา สรุปผลการดำเนินการจัดซื้อจัดจ้างในรอบเดือน บรรยากาศในห้องสัมมนาทั้ง 3 จังหวัด โดยรัฐมีหน้าที่เปิดเผยข้อมูลข่าวสารให้ประชาชนทราบ มี 3 วิธี คือ 1) การประกาศในราชกิจจานุเบกษา เช่น โครงสร้างและการจัดองค์กร อำนาจหน้าที่และวิธีดำเนินงาน สถานที่ติดต่อขอรับข้อมูลข่าวสาร 2) การจัดเตรียมข้อมูลข่าวสารไว้ในสำนักงานให้ประชาชนสามารถเข้ามาตรวจดูได้ เช่น ผลการพิจารณาที่มีผลต่อเอกชนโดยตรง นโยบายและการตีความ แผนงาน โครงการและงบประมาณ และ 3) การจัดหาข้อมูลให้ประชาชนเป็นการเฉพาะราย โดยที่ประชาชนต้องไม่ขอเป็นจำนวนมาก หรือบ่อยครั้งโดยไม่มีเหตุอันสมควร สำหรับวิธีการจัดข้อมูลไว้ให้ตรวจดูนั้น มีหลักเกณฑ์ คือ 1) สถานที่ ตามกำลังบุคลากรและงบประมาณ 2) จัดทำดัชนีที่มีรายละเอียดเพียงพอ 3) ประชาชนสามารถค้นหาได้ 4) คำนึงถึงความสะดวก และ 5) อาจเป็นห้องสมุด หรือห้องในหน่วยงานอื่นที่ประชาชนทั่วไปสามารถเข้าไปใช้แทนได้ ดร.นคร ยังชี้ให้เห็นว่า ถึงแม้ พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสารฯ จะเพิ่งใช้มาได้เพียง 10 ปี ทั้งข้าราชการตั้งแต่ระดับ อบต. จนถึงข้าราชการส่วนกลาง อาจจะยังไม่รู้จักหรือไม่เข้าใจ จึงอยากฝากให้ข้าราชการได้นำ พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสารฯ ไปเป็นเครื่องมือที่ช่วยอำนวยความสะดวกให้ประชาชน ให้นึกไว้เสมอว่า “รัฐรู้อย่างไร ประชาชนรู้อย่างนั้น” “เปิดเผยเป็นหลัก ปกปิดเป็นข้อยกเว้น” (ข้อยกเว้น เช่น ข้อมูลที่เกี่ยวกับความมั่นคงของทางราชการและประเทศชาติ) หลังจากการบรรยายได้มีการซักถามระหว่างผู้เข้าร่วมประชุมกับวิทยากรจนเป็นที่พอใจ จึงได้มีการจัดแบ่งกลุ่มการทำงานระหว่างผู้เข้าประชุม ในหัวข้อ “อบต. เทศบาล อบจ. ของตน จะนำข้อมูลข่าวสาร ประกาศ ของส่วนราชการอะไรบ้างมาใส่ในแฟ้ม ตาม พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสารฯ มาตรา 9(1)-(8)” โดยแต่ละพื้นที่จะมีความแตกต่างในความต้องการของข้อมูล ขึ้นอยู่กับลักษณะทางภูมิศาสตร์ เช่น พื้นที่ที่มีการทำรังนกนางแอ่น จะมีเอกสารการขออนุญาต ซึ่งอาจไม่จำเป็นต้องมีในภูมิภาคอื่นของประเทศ เป็นต้น เพื่อทำความเข้าใจและลงมือปฏิบัติจริง สามารถนำไปใช้กับการทำงานในองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นทุกระดับ ซึ่งผลจากการทำงานกลุ่ม ได้มีข้อเสนอของทั้ง 3 จังหวัด สรุปได้ดังนี้ มาตรา 9(1) ใบอนุญาตต่างๆ, ผลการพิจารณาจัดซื้อจัดจ้าง มาตรา 9(2) นโยบายการสร้างศูนย์การเรียนรู้, นโยบายผู้บริหาร วิสัยทัศน์, นโยบายการศึกษา มาตรา 9(3) โครงการก่อสร้างโรงงานแยกขยะ, แผนพัฒนาสามปี, แผนป้องกันภัยฝ่ายพลเรือน มาตรา 9(4) คู่มือการจัดเก็บค่าธรรมเนียมบำบัดน้ำเสีย, คู่มืองานทะเบียนราษฎร มาตรา 9(5) ระเบียบการจัดเก็บค่าธรรมเนียมในการใช้บริการสนามกีฬา, ข้อบัญญัติท้องถิ่น มาตรา 9(6) สัญญาจ้างเหมาเอกชนจัดเก็บขยะมูลฝอย, สัญญาเช่าที่ดินให้เอกชนจัดหาผลประโยชน์ มาตรา 9(7) มติคณะอนุกรรมการถ่ายโอนข้าราชการครู, มติคณะกรรมการจัดหาผลประโยชน์ มาตรา 9(8) สรุปผลการดำเนินการจัดซื้อจัดจ้างทุกโครงการ บรรยากาศในการประชุมระดมความคิดและนำเสนอ นอกจากนี้ยังมีข้อคิดเห็นและข้อเสนอแนะจากผู้เข้าร่วมอบรบที่มีต่อการอบรมในเรื่องนี้ เช่น - เป็นการอบรมเชิงปฏิบัติการเกี่ยวกับการจัดบริการข้อมูลข่าวสารที่ดีมาก เพราะหน่วยงานบางแห่ง ยังไม่ได้มีการจัดตั้งศูนย์ข้อมูลข่าวสารอย่างถูกต้องตามขั้นตอนในการปฏิบัติ - การอบรมในครั้งนี้ได้ข้อมูลที่เห็นรูปลักษณ์ในการจัดตั้งศูนย์บริการข้อมูลข่าวสารอย่างชัดเจน ถือว่าใช้เวลาในการสัมมนาน้อยแต่ได้เนื้อหาที่มีประโยชน์ ทำให้ผู้ที่ทำงานเกี่ยวข้องทางด้านจัดบริการข้อมูลข่าวสาร สามารถทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น อยากให้มาจัดอบรมอีกหลายๆ ครั้ง อย่างต่อเนื่อง - ผู้นำการอบรมมีมนุษยสัมพันธ์ที่ดี เป็นกันเองกับผู้เข้ารับการอบรม ทำให้การอบรมเป็นไปด้วยความสนุก อีกทั้งยังอธิบายข้อมูลให้เข้าใจได้ง่ายได้รับสารประโยชน์อย่างยิ่ง และเปิดโอกาสให้แสดงความคิดเห็นได้เต็มที่ ทั้งหมดเป็นข้อเสนอจากการอบรมเชิงปฏิบัติการ ที่สถาบันฯ จะได้เก็บรวบรวมเพื่อจัดทำเป็นเอกสารเผยแพร่ อีกทั้งข้อคิดเห็นและข้อเสนอแนะที่ได้จากผู้เข้าร่วมอบรม สถาบันฯ ถือเป็นกำลังใจที่จะพัฒนางานเพื่อสร้างสรรค์สังคมไทยต่อไป