สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

ไปดู Civic Education ที่เยอรมัน (ตอนที่ 2) ศูนย์กลางการศึกษาทางการเมือง ที่ปราสาทไอชโฮลซ์ (Castle of Eichholz)

ทิพย์พาพร ตันติสุนทร

วันที่ 11 เมษายน 2553 เดินทางถึงปราสาทไอชโฮลซ์

เหล่านักเรียนจาก 5 ประเทศ ASEAN ทั้งหมด 15 คน มีคนไทย 4 คน คือ คุณคัมภีร์ ดิษฐากร รองเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร พร้อมผู้ช่วย คือคุณวิโรจน์ เพ็งสา คุณฐานะทัด พุทธสุวรรณ สมาคมพัฒนาประชากรและชุมชน และตัวดิฉันเอง เดินทางออกจากเมืองโคโลญน์ ไปกรุงบอนน์ (Bonn) เมืองหลวงเก่าของเยอรมัน อันเป็นที่ตั้งของศูนย์กลางการศึกษาทางการเมืองของมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ที่ปราสาทไอชโฮลซ์

เดินทางมาถึงสถานที่สำคัญสำหรับการประชุมเชิงปฏิบัติการเรื่อง “การศึกษาเพื่อสร้างพลเมือง” (Civic Education) ซึ่งเป็นศูนย์ใหญ่ที่สุดและสำคัญที่สุดของมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ สถานที่แห่งนี้เป็นปราสาทเล็กๆ ที่ชื่อว่า ไอชไฮลซ์ (Castle of Eichholz) แต่มีความโอ่อ่า ภูมิฐาน มีชนบทล้อมรอบเขียวขจีสวยงาม ภายในพื้นที่โดยรอบก็กว้างใหญ่ไพศาล มีสวนป่าอยู่ด้านขวา ซึ่งมีตัวเรือนเชื่อมปราสาทเป็นที่พักสำหรับผู้มาสัมมนาที่สะอาด สะดวกสบายมากๆ นอกจากนี้ก็มีห้องเรียน ห้องประชุม พร้อมอุปกรณ์ครบครันทันสมัย มีหลากหลายขนาด หลายห้อง มีห้องครัว ห้องอาหารโอ่อ่าสมกับความเป็นปราสาท เฉพาะตัวปราสาทนี้ชั้นบนเป็นที่ทำงานของเจ้าหน้าที่ ชั้นล่างเป็นห้องรับแขก ส่วนกลางมีเคาท์เตอร์เหมือนโรงแรมเพื่อต้อนรับ และมีห้องครัว ห้องอาหาร ห้องเลี้ยงรับรอง (club house) รอบตัวปราสาทมีต้นไม้ใหญ่เก่าแก่ ยืนตระหง่านแต่งแต้มพื้นหญ้าที่กว้างขวางทั้งด้านหน้าและด้านหลัง

โบสถ์ที่มีชื่อเสียง
ที่เมืองโคโลญจน์

นอกจากนี้ยังมีบ้านพักขนาดเล็กๆ หลายหลังซ่อนตัวอยู่ตามพุ่มไม้ริมรั้ว สำหรับเป็นที่พักผู้เข้าโครงการฝึกอบรมทางการเมืองเช่นกัน ส่วนตึกสีขาวห่างออกไปจากตัวปราสาทประมาณกิโลเมตรเศษ ใช้สำหรับทำพิธีแต่งงาน ซึ่งสร้างรายได้ส่วนหนึ่งให้กับศูนย์อบรมนี้ด้วย

คอนราด อาเดนาวร์

ปราสาทนี้ ทางมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ซื้อมาจากเจ้าของเดิมชื่อ ออกัส คาร์ล โจส (August Carl Joest) ในปี ค.ศ. 1955 เพื่อนำมาสร้างศูนย์การเรียนรู้ทางการเมืองในระบอบประชาธิปไตยเพื่อชาวคริสเตียน เริ่มแรกเรียกว่า สมาคมเพื่อการศึกษาคริสเตียนเดโมแครต (the Society for Christian-Democratic Education) กระทั่งในปี 1957 มีพิธีเปิดอย่างเป็นทางการให้สถานที่แห่งนี้เป็น สถาบันให้การศึกษาทางการเมือง เรียกว่า The Eichholz Political Academy ซึ่ง Dr.Konrad Adenauer ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี (Chancellor) เยอรมันตะวันตกขณะนั้น มากล่าวสุนทรพจน์ โดยมีใจความว่า “เพื่อเป็นที่อยู่ของชุมชนทางวิชาการ มิตรสหายผู้เรียกร้องความยุติธรรมให้กับสังคมใหม่ เพื่อเศรษฐกิจและสังคมที่ไม่อาจประนีประนอมได้กับผู้ไม่มีจริยธรรม อำนาจแห่งกฎหมายจะต้องมีมาตรฐานทางศีลธรรม นี่คือจุดยืนทางจริยธรรมของชาวคริสเตียน เพื่อเป็นรากฐานสู่การเมืองใหม่และสังคมที่มีระเบียบ”

การศึกษาเพื่อสร้างพลเมืองให้มีส่วนร่วมและรับผิดชอบกับอนาคตของประเทศเยอรมันภายหลังสงครามโลกครั้งที่สอง จึงริเริ่มขึ้นจากผู้นำทางการเมืองและประชาชนที่ได้รับชะตากรรมเดียวกันมาอย่างแสนสาหัส กล่าวคือ

ไม่มีบรรยากาศประชาธิปไตย ก็ไม่อาจให้ความรู้ทางการเมืองแก่พลเมืองได้อย่างมีชีวิตชีวา ประชาธิปไตยจะสำเร็จได้ก็ต่อเมื่อได้มีการให้การศึกษาทางการเมืองแก่พลเมืองที่ทำให้พวกเขาใช้ชีวิตและยอมรับวิธีการประชาธิปไตยเป็นพันธกิจที่ถาวร
ไม่ว่าจะมีอะไรเปลี่ยนแปลงในทางการเมืองหรือการพัฒนาใดๆ สำหรับเยอรมันแล้วก็ยังต้องมีภารกิจที่จะให้ความรู้ทางการเมืองแก่ประชาชนอยู่อย่างต่อเนื่อง ทุกเพศ ทุกวัย ทุกสาขาอาชีพ เพื่อรักษาสังคมที่เคารพในสิทธิเสรีภาพและศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์

เรื่องหลักๆ ที่จัดอบรมสัมมนาภายในศูนย์แห่งนี้ตั้งแต่แรกเริ่มจนถึงปัจจุบัน คือ

ประชาธิปไตยสำหรับชาวคริสเตียนในระบบการเมือง (Christian democracy)
นโยบายกิจการภายในและสังคม
การเมืองท้องถิ่น
ความรับผิดชอบต่อตนเองและต่อส่วนรวมโดยจิตอาสา
นโยบายภายในประเทศ และความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ
ระบบเศรษฐกิจเพื่อสังคม (Social Market Economy)
การเมืองระหว่างประเทศ
การสื่อสารทางการเมือง

โดยเหตุที่ประชาธิปไตยจะคงอยู่ได้ก็โดยที่พลเมืองต้องสนับสนุนประชาธิปไตย รู้จักหน้าที่ทางสังคม ไม่ละทิ้งสังคม เพื่อความดีงามร่วมกัน ซึ่งประเด็นต่างๆ ของการเรียนรู้ทางการเมืองตามหัวข้อข้างต้น บอกถึงเป้าหมายการให้การศึกษาทางการเมือง เพื่อให้เข้าใจสถานการณ์และประวัติศาสตร์การพัฒนาประเทศ การเข้าใจถึงรากฐานความคิด ความเชื่อของการก่อร่างสร้างแนวคิดประชาธิปไตยของชาวคริสเตียน การสร้างความสามารถในการคิดวิเคราะห์ และการมีความรู้พอที่จะแสดงออกทางการเมือง

ศูนย์การศึกษาทางการเมืองเพื่อสร้างพลเมืองอย่างต่อเนื่องนี้ เมื่อแรกเริ่มโครงการในปี 1957 มีเยาวชนเข้ารับการฝึกอบรม 47 คน และ 10 ปีให้หลัง ในปี 1966 มีเพิ่มเป็น 23,000 คน สำหรับปัจจุบันนี้ ทางมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ มีโครงการตลอดทุกสัปดาห์ทั้งปี ประมาณ 2000 งาน ในรูปแบบต่างๆ ทั้งประชุม สัมมนา เสวนา ปฏิบัติการ รวมทั้งทัศนศึกษา สำหรับเยาวชน ผู้ใหญ่ทุกวัย ทุกสาขาอาชีพ ตามความเหมาะสม ซึ่งมีผู้เข้าร่วมรวมทุกโครงการแล้วประมาณปีละแสนคน

สำหรับเงินที่ใช้ในการบริหารจัดการศูนย์นี้ มูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ได้มาจากพรรคคริสเตียน เดโมแครต (the Christian Democrat Union of Germany – CDU) ซึ่งได้รับการสนับสนุนจากงบประมาณของรัฐ พูดง่ายๆ มาจากภาษีของประชาชน ซึ่งทุกพรรคการเมืองของเยอรมันได้รับเงินอุดหนุนจากรัฐ และมีมูลนิธิภายใต้การสนับสนุนของพรรค เพื่อทำหน้าที่ให้ความรู้ทางการเมืองแก่ประชาชนด้วยกิจกรรมต่างๆ ที่หลากหลาย

สำหรับพรรค CDU นี้ เป็นพรรคการเมืองใหญ่ที่มีประวัติศาสตร์ยาวนานและได้มีโอกาสจัดตั้งรัฐบาลมาอย่างต่อเนื่อง นับแต่อดีตนายกรัฐมนตรีคอนราด อาเดนาวร์ ก็อยู่ในตำแหน่งติดต่อกัน 3 สมัย เป็นเวลา 12 ปี หลังสงครามโลกครั้งที่ 2 และหลังจากนั้นไม่นาน ก็มีนายกรัฐมนตรีที่มาจากพรรคนี้อีก 2 คน คือ เฮลเม็ท โคล (Helmut Kohl) ซึ่งดำรงตำแหน่ง 4 สมัย 16 ปี และคนปัจจุบัน นายกรัฐมนตรีหญิงคนแรกของเยอรมันที่มาจากเยอรมันตะวันออก นางแองเกลา แมร์เคล (Angela Merkel) ก็ดำรงตำแหน่งก้าวเข้าสู่สมัยที่ 2 ซึ่งเป็นพรรคการเมืองใหญ่ที่ให้ความสำคัญกับการสร้างพลเมืองให้มีความรับผิดชอบต่อสังคมมาอย่างต่อเนื่อง ทำให้สังคมเยอรมันได้คนที่มีคุณภาพ เข้าใจระบอบการเมือง และใช้ชีวิตตามความคิดและความศรัทธาในระบอบการเมืองประชาธิปไตย จนกระทั่งกลายเป็นวิถีชีวิตทั้งการคิดและการกระทำ

กรุงบอนน์

อย่างไรก็ดี ควรเข้าใจด้วยว่า แม้เงินที่ได้จะมาจากพรรคการเมือง แต่พรรคการเมืองก็ไม่มีอำนาจครอบงำใดๆ และไม่มีสิทธิที่จะทำได้ด้วยข้อห้ามของมูลนิธิ ข้อห้ามของพรรคการเมืองที่รองรับโดยกฎหมายของประเทศ ขณะเดียวกัน การใช้จ่ายเงินทุกบาททุกสตางค์ของมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ในกิจกรรมต่างๆ ก็ต้องได้รับการตรวจสอบโดยหน่วยงานของรัฐ ขณะเดียวกัน ยังถูกติดตามและถูกตรวจสอบจากประชาชนเยอรมันอยู่เสมอ ซึ่งผู้เขียนขอเล่าประสบการณ์ที่เคยนั่งทำงานอยู่ที่มูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ มาหลายปีว่า ในปี 2535 เมื่อเกิดเหตุการณ์เดือนพฤษภาคมนั้น ประชาชนชาวเยอรมันได้ประท้วงไปที่มูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ที่กรุงบอนน์ ให้งดความช่วยเหลือโครงการในประเทศไทยเพราะทหารได้ใช้กำลังเข้าสลายการชุมนุม และเป็นข่าวไปทั่วโลก

ที่เล่ามาอย่างยืดยาวก็เพื่ออยากจะชี้ให้เห็นและชวนให้คิดว่า สำหรับบ้านเรา คงจะดีไม่ใช่น้อยหากจะเริ่มสร้างกระบวนการเรียนรู้ทางการเมืองอย่างถูกต้องทั้งในการศึกษาใน-นอกระบบ รวมทั้งการเรียนรู้ตลอดชีวิตด้วย ซึ่งต้องมีองค์กรทางสังคมเข้ามาร่วมกันทำหน้าที่ โดยรัฐต้องจัดงบประมาณให้การสนับสนุนเพื่อส่งเสริมการมีส่วนร่วมในการทำหน้าที่ร่วมกัน ไม่ใช่ทิ้งภาระไว้ที่โรงเรียนอย่างเดียว ซึ่งจะทำให้ไม่ส่งผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทางสังคมที่ทรงพลังเพียงพอ อีกทั้งยังจะช่วยให้เกิดการคิด การปฏิบัติตน การใช้ชีวิตตามแบบวิถีของประชาธิปไตยได้แผ่ซ่านไปทั่วทุกกลุ่ม ทั้งเด็กและผู้ใหญ่ทั่วประเทศ ไม่ใช่สอนประชาธิปไตยในโรงเรียนทีไร ก็เข้าใจว่าเป็นเพียงแค่การเลือกตั้ง คนทั่วไปก็เข้าใจอย่างนั้น ทำให้เราคิดอะไรไม่ได้มากไปกว่า การเลือกตั้ง กับ ยุบสภา

ผลจากสงครามโลกครั้งที่ 2 ภายหลังจากระบอบนาซีที่นำพาประเทศเยอรมันพ่ายแพ้และบอบช้ำจากสงคราม เยอรมันพลิกวิกฤตเป็นโอกาส สร้างชาติใหม่ด้วยการสร้างคนใหม่ และสังคมใหม่ด้วยการจัดการศึกษาใหม่โดยมีเป้าหมายที่ชัดเจน คือ การศึกษาเพื่อสร้างพลเมืองที่มีความรับผิดชอบทั้งต่อตนเองและต่อประเทศชาติ คนเยอมันจึงเป็นกำลังที่มีพลังและแข็งแกร่ง มีความเป็นพลเมืองเยอรมันใหม่ และเป็นพลโลกในคราวเดียวกัน ภายใต้การปกครองระบอบประชาธิปไตยแบบมีส่วนร่วม

(อ่านต่อฉบับหน้า)