สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่องสิทธิมนุษยชน : หลักการการรอนสิทธิในภาวะฉุกเฉิน (Derogation of Rights)

ปุจฉาที่ 1: การที่รัฐบาลได้ประกาศสถานการณ์ฉุกเฉิน จะสามารถรอนสิทธิของประชาชนได้แค่ไหนเพียงใด?

วิสัชนาที่ 1 : ประเทศไทยได้เข้าเป็นภาคีกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง (International Convenant on Civil and Political Rights – ICCPR) โดยการให้ความยินยอมที่จะผูกพันตามสนธิสัญญาภายหลังจากที่มีการลงนามในสนธิสัญญา ซึ่งมีผลบังคับใช้เมื่อวันที่ 29 มกราคม 2540 ทำให้ประเทศไทยมีพันธกิจหลัก 4 ประการ ได้แก่ 1. การประกันให้เกิดสิทธิต่างๆ ตามที่ระบุในกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง 2. การปฏิบัติให้เกิดสิทธิตามที่รับรอง 3. การเผยแพร่หลักการของสิทธิ 4. การจัดทำรายงานผลการดำเนินงาน ในกติกาดังกล่าวนี้รัฐบาลสามารถระงับจำกัดสิทธิมนุษยชนบางเรื่องได้ในกรณีภาวะพิเศษหรือเหตุฉุกเฉิน ตามกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือ ข้อ 4

แต่อย่างไรก็ตาม หลักการการรอนสิทธิเป็นหลักการที่รัฐบาลสามารถระงับสิทธิมนุษยชนบางเรื่องได้ในกรณีภาวะพิเศษหรือเหตุฉุกเฉิน แต่มีสิทธิบางประการที่สำคัญไม่อาจจำกัดหรือรอนสิทธิได้แม้ในกรณีฉุกเฉิน 1. สิทธิที่จะมีชีวิตอยู่ มนุษย์ทุกคนมีสิทธิที่จะมีชีวิตมาแต่กำเนิด สิทธินี้ต้องได้รับการคุ้มครองโดยกฎหมาย บุคคลจะต้องไม่ถูกทำให้เสียชีวิตโดยอำเภอใจ ดังนั้นกฎหมายต้องควบคุมและจำกัดสถานการณ์ที่อาจนำไปสู่การทำลายชีวิตของบุคคลที่กระทำโดยเจ้าหน้าที่รัฐอย่างเข้มงวด 2. การห้ามทรมาน หรือการปฏิบัติ หรือการลงโทษที่โหดร้ายไร้มนุษยธรรม หรือต่ำช้า 3. การห้ามนำบุคคลเป็นทาสหรือบังคับให้ตกอยู่ในภาวะเยี่ยงทาส 4. การห้ามจำคุกบุคคลเพียงเพราะเหตุว่าไม่สามารถปฏิบัติการชำระหนี้ตามสัญญา หรือการจำคุกด้วยเหตุแห่งหนี้สิน 5. ห้ามการออกกฎหมายอาญาที่มีผลย้อนหลัง 6. สิทธิที่จะยอมรับว่าเป็นบุคคลตามกฎหมาย 7. สิทธิที่จะมีเสรีภาพทางความคิด มโนธรรม และศาสนา ดังนั้น ถึงแม้ว่าจะมีการประกาศสถานการณ์ฉุกเฉินที่มีความร้ายแรงในเขตกรุงเทพมหานคร และจังหวัดต่างๆ ตามพระราชกำหนดการบริหารราชการในสถานการณ์ฉุกเฉิน พ.ศ. 2548 ศูนย์อำนวยการแก้ไขสถานการณ์ฉุกเฉิน (ศอฉ.) ก็ไม่อาจใช้อำนาจที่จะรอนสิทธิของประชาชนใน 7 ประการดังที่ได้กล่าวมาแล้วข้างต้น

ปุจฉาที่ 2 : นอกจากสิทธิต่างๆ ที่ยังคงต้องได้รับการปฏิบัติแล้ว สิทธิในกระบวนการยุติธรรมยังคงสามารถใช้ได้หรือไม่?

วิสัชนาที่ 2 : พระราชกำหนดการบริหารราชการในสถานการณ์ฉุกเฉิน พ.ศ. 2548 ให้อำนาจเจ้าหน้าที่ควบคุมตัวได้ไม่เกิน 30 วัน แต่ในการจับกุมตัวนั้นต้องขอหมายจับจากศาลก่อน อย่างไรก็ตาม เจ้าหน้าที่พึงปฏิบัติตามหลักสิทธิมนุษยชนโดยเฉพาะสิทธิในกระบวนการยุติธรรมอย่างครบถ้วน เพื่อนำมาซึ่งความยุติธรรมในสังคม ให้ปรากฏเป็นประจักษ์ เพื่อแสดงว่าเจ้าหน้าที่ของรัฐได้ปฏิบัติและเคารพในสิทธิและเสรีภาพของประชาชนอย่างเสมอภาคและเป็นไปตามกติการะหว่างประเทศที่ประเทศไทยเป็นภาคี

นายพิทักษ์ เกิดหอม
อนุกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ
เพื่อพิจารณากลั่นกรองเรื่องร้องเรียน