โครงการสนับสนุนการเรียนการสอนประชาธิปไตยในโรงเรียน เมื่อกลางเดือนมีนาคม และต้นเดือนเมษายนที่ผ่านมา สถาบันนโยบายศึกษา ได้จัด “โครงการสนับสนุนการเรียนการสอนประชาธิปไตยในโรงเรียน” ขึ้นใน 3 ภูมิภาค 3 จังหวัด ในระยะเวลา 1 คืน 2 วัน ได้แก่ ภาคใต้ จัด ณ ห้องไพลิน โรงแรมไดมอนด์พลาซ่า อ.หาดใหญ่ จ.สงขลา เมื่อวันที่ 15-16 มีนาคม, วันที่ 26-27 มีนาคม จัดที่ ภาคอีสาน ณ ศูนย์พัฒนาชนบทผสมผสานนางรอง อ.นางรอง จ.บุรีรัมย์ และล่าสุดไปจัดที่ ภาคเหนือ วันที่ 2-3 เมษายน ณ ห้องทวีโชค โรงแรมศิรินาถ การ์เด้นท์ อ.เมือง จ.เชียงใหม่ มีผู้เข้าร่วมสัมมนาเป็นครู-อาจารย์ ระดับมัธยมศึกษาในจังหวัดใกล้เคียงของแต่ละภูมิภาค จำนวน 30 คน, 39 คน และ 30 คน ตามลำดับ ดร.ชาติ แจ่มนุช วิทยากร (จากซ้าย) คุณรัชฎาภรณ์ แก้วสนิท และคุณเรืองโรจน์ จอมสืบ บรรยากาศในห้องสัมมนา จ.บุรีรัมย์ วิทยากรของโครงการฯ ทั้ง 3 ภูมิภาค ได้รับเกียรติจาก ดร.ชาติ แจ่มนุช ศึกษานิเทศก์ สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษากรุงเทพมหานคร เขต 1, คุณรัชฎาภรณ์ แก้วสนิท สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร จังหวัดกาฬสินธุ์, ร่วมกับ คุณเรืองโรจน์ จอมสืบ ผู้อำนวยการสำนักประชาสัมพันธ์ สำนักงานคณะกรรมการการเลือกตั้ง เป็นวิทยากรในจังหวัดบุรีรัมย์ และจังหวัดเชียงใหม่ และ คุณภัชรา คติกุล รองผู้อำนวยการสำนักพัฒนาบุคลากร สำนักงานคณะกรรมการการเลือกตั้ง เป็นวิทยากรจังหวัดสงขลา โครงการฯ นี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อให้มีการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ หาแนวทางและข้อเสนอแนะในเรื่องการเรียนการสอนประชาธิปไตยในระหว่างกลุ่มครูผู้เข้าร่วม อีกทั้งเป็นการเพิ่มศักยภาพของครูผู้สอนในการจัดกิจกรรมและนำสื่อต่างๆ มาใช้ทั้งในและนอกห้องเรียน บรรยากาศในห้องสัมมนา จ.สงขลา ถ่ายภาพร่วมกันหลังปิดสัมมนา จ.บุรีรัมย์ นำเสนอผลงาน โดยกิจกรรมของโครงการฯ นี้ จะจัดเหมือนกันใน 3 จังหวัด กล่าวคือ วันแรกช่วงเช้า จะเป็นการบรรยายในหัวข้อ “สอนให้ทำ-นำให้คิด” โดย ดร.ชาติ แจ่มนุช ได้ให้ความรู้เกี่ยวกับการคิดในเรื่อง ทำไมต้องคิด, การคิดมีองค์ประกอบอะไรบ้าง, จะนำเนื้อหาอะไรมาคิด, ต้องการให้ผลการคิดเป็นอย่างไร ฯลฯ โดยนำเนื้อหาเหล่านี้มาสอนให้เชื่อมโยงกับ “ประชาธิปไตย” โดยยกทรรศนะที่เกี่ยวข้องกับการคิดที่น่าสนใจของนักวิชาการ นักคิด นักเขียน อาทิ พระธรรมปิฎก (ประยุทธ์ ปยุตฺโต) กล่าวว่า “การรู้จักคิด หรือ คิดเป็น เป็นองค์ประกอบที่สำคัญยิ่งของการดำเนินชีวิตที่ถูกต้อง คิดเป็นช่วยให้ทำเป็น แก้ปัญหาเป็น ดูเป็น ฟังเป็น กินเป็น ใช้เป็น บริโภคเป็น คบหาเสวนาเป็น”, เดรสเซล และเมฮิว (Dresel and Mayhew) กล่าวว่า “การคิดมีความสำคัญต่อความเป็นพลเมืองที่มีประสิทธิภาพในระบอบประชาธิปไตย เพราะความสามารถในการคิดของบุคคล จะสามารถวิเคราะห์ปัญหา เลือกและตัดสินใจอย่างมีคุณภาพ โดยเฉพาะอย่างยิ่งเลือก ตัวแทน หรือผู้แทน” ผู้ที่ต้องการศึกษาเรียนรู้เรื่องการคิดสามารถนำทรรศนะเหล่านี้ไปคิด พิจารณาก่อนที่จะศึกษาและเรียนรู้ต่อไป นอกจากนี้ยังได้แนะนำเครื่องมือฝึกคิด เพื่อส่งเสริมการคิดวิเคราะห์ จำแนกแยกแยะเหตุการณ์ ค้นหาความจริงอย่างมีเหตุผล เช่น การคิดแบบหมวกหกใบ โดยอุปมาความคิดด้านต่างๆ เป็นหมวกแต่ละใบ ใช้สี 6 สีของหมวกเป็นสื่อการคิด (หมวกสีขาว - ด้านข้อเท็จจริง, หมวกสีเหลือง - ด้านบวก, หมวก สีดำ - ด้านลบ, หมวกสีแดง - ด้านอารมณ์, หมวกสีฟ้า - ด้านวิเคราะห์ และหมวกสีเขียว - ด้านริเริ่ม) เหล่านี้จะช่วยให้เราพิจารณาปัญหา มองรอบด้าน ซึ่งมีความครอบคลุมครบถ้วนมากกว่า อีกทั้งยังช่วยให้สามารถคิดได้หลายแบบในสถานการณ์หนึ่งๆ, คิดแบบโครงงาน คือ การคิดแบบมีระบบ หาหัวข้อ, หาเหตุผลสนับสนุนหัวข้อ, กำหนดวัตถุประสงค์, รวบรวมข้อมูล, วิเคราะห์ข้อมูล และนำเสนอผลการวิเคราะห์ข้อมูล ผังความคิด (Mind Map) เป็นการคิดที่ส่งเสริมการคิดกว้าง คิดไกล คิดอย่างหลากหลาย เริ่มจากประเด็นหลักสู่ประเด็นรอง ในแต่ละประเด็นสามารถแตกกิ่ง ต่อยอดการคิดได้อย่างไม่รู้จบ ฯลฯ จากนั้น ดร.ชาติ ได้ฝากข้อคิดของขงจื๊อ ให้ผู้เข้าสัมมนาทุกท่านว่า “การเรียนรู้โดยปราศจากการคิด คือแรงงานที่สูญเปล่า” วิทยากรและผอ.สถาบันฯ (จากซ้าย) คุณเรืองโรจน์ จอมสืบ คุณยศวดี บุณยเกียรติ และ คุณรัชฎาภรณ์ แก้วสนิท บรรยากาศในห้องสัมมนา จ.เชียงใหม่ ถ่ายภาพร่วมกันหลังปิดสัมมนา จ.เชียงใหม่ ช่วงบ่าย เป็นการสัมมนาเชิงปฏิบัติการ ในหัวข้อ “บทบาทของครอบครัว หน่วยงานภาครัฐและประชาสังคมในการสอนประชาธิปไตยนอกห้องเรียน” โดย คุณรัชฎาภรณ์ แก้วสนิท, คุณเรืองโรจน์ จอมสืบ มีการทำกิจกรรมแบ่งกลุ่มวาดภาพปัจจุบันในหัวข้อ “ประชาธิปไตยใน/นอกห้องเรียนปัจจุบันเป็นอย่างไร” จากนั้นวาดภาพอนาคตในหัวข้อ “ในอนาคตท่านอยากเห็นประชาธิปไตยใน/นอกห้องเรียนเป็นอย่างไร” มีการนำเสนอร่วมซักถามประเด็นในภาพ ต่อมาเป็นกิจกรรมส่งเสริมประชาธิปไตย ให้ผู้เข้าสัมมนาร่วมกันแสดงความเห็นว่า “ความเป็นประชาธิปไตยในครอบครัว และโรงเรียน จะต้องมีคุณลักษณะอย่างไร” จนไปถึง “ความต้องการที่อยากให้หน่วยงานรัฐ เกื้อหนุนหรือยึดถือปฏิบัติ” และท้ายที่สุดคือ การร่วมกันหา “สุภาษิต คำพังเพย คำเปรียบเทียบ หรือคำสอน ที่คิดว่าเป็นอุปสรรคหรือสนับสนุนวิถีประชาธิปไตย” เช่น “เอาใจเขามาใส่ใจเรา” สนับสนุนให้มีการรับฟังความคิด ความต้องการของผู้อื่น ซึ่งจะนำไปสู่การยอมรับสิทธิของบุคคลอื่น เป็นต้น ส่วนคำพังเพย เช่น “พูดไปสองไพเบี้ย นิ่งเสียตำลึงทอง” นั้น น่าจะเป็นอุปสรรคต่อการพัฒนาประชาธิปไตย เนื่องจากไม่สนับสนุนให้บุคคลมีการแสดงออกในความคิดเห็นที่แตกต่าง ซึ่งความคิดเห็นที่แตกต่างถือเป็นรากฐานสำคัญอีกประการหนึ่งของวิถีประชาธิปไตย วันที่สองทำกิจกรรมครึ่งวันเช้า แบ่งกลุ่มระดมสมองเพื่อหาแนวคิดในการจัดกิจกรรม โดย คุณยศวดี บุณยเกียรติ ผู้อำนวยการร่วมสถาบันนโยบายศึกษา มีวัตถุประสงค์ที่สำคัญคือการชี้ให้เห็นว่า วิถีประชาธิปไตยนั้นจะต้องเริ่มที่ตนเอง ครอบครัว โรงเรียน ชุมชน ก่อน โดยเริ่มจากการเป็นคนมีความรับผิดชอบ เห็นแก่ประโยชน์ส่วนรวม มีความยุติธรรม รับฟังความคิดเห็นของผู้อื่น เป็นต้น ต่อจากนั้น จึงนำไปสู่เรื่องของสังคมประชาธิปไตยที่มีในระบอบนิติรัฐ ที่มีกฎหมายรัฐธรรมนูญ และกฎหมายอื่นๆ เป็นกรอบในการอยู่ร่วมกัน นอกจากนี้ ยังมีองค์ประกอบอื่นๆ เช่น มีการแบ่งอำนาจ – การกระจายอำนาจ – ตรวจสอบ และคานอำนาจ มีการยอมรับในศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ที่ผู้ใดจะละเมิดมิได้ สิทธิและเสรีภาพของบุคคลและชุมชน รวมทั้งสิทธิในการเข้าถึงกระบวนการยุติธรรม เป็นต้น จากนั้น ให้ร่วมกันแสดงความเห็น และแลกเปลี่ยนประสบการณ์ในการสอน เพื่อแสดงให้เห็นว่าจะมีทางปรับปรุงแก้ไขได้อย่างไร รวมถึงยกตัวอย่างวิธีการ หรือตัวช่วย ที่ทำให้การเรียนสนุก เช่น การใช้สื่อการเรียนการสอน การทำกิจกรรมนอกห้องเรียนในรูปแบบต่างๆ และการให้นักเรียนทำโครงงาน เพื่อให้เกิดความรู้ความเข้าใจจากการทำงาน เป็นต้น จากนั้นคุณยศวดี ได้ยกตัวอย่างโครงงาน หรือโครงการในโรงเรียนที่จะหล่อหลอมให้นักเรียน ครู และบุคลากรอื่นๆ ในโรงเรียนร่วมมือกันทำ เพื่อสร้างสรรค์บรรยากาศที่เป็นประชาธิปไตย มีการแลกเปลี่ยนความคิดเห็น มีความโปร่งใส และยังประโยชน์ให้แก่โรงเรียน และช่วงสุดท้าย ครู-อาจารย์ ได้ช่วยกันเขียนโครงงานประชาธิปไตยในโรงเรียนเพื่อเป็นตัวอย่าง พร้อมทั้งแสดงความคิดเห็น/วิเคราะห์ ว่ามีกระบวนการ ประโยชน์ ผลกระทบ ข้อใดตรงกับลักษณะของสังคมประชาธิปไตยบ้าง ก่อนจบการสัมมนา สถาบันนโยบายศึกษา ได้เชิญชวนให้ครู-อาจารย์ทุกท่านเขียนโครงการประชาธิปไตยในโรงเรียนที่ต้องการจะทำในปีการศึกษา 2554 ส่งมายังสถาบันฯ ก่อนวันที่ 30 พฤศจิกายน 2553 ทั้งนี้ สถาบันฯ มีงบประมาณสนับสนุนการดำเนินการจำนวนหนึ่ง เพื่อให้ทั้งครู และนักเรียน ได้มีการปฏิบัติจริง โครงการสนับสนุนการเรียนการสอนประชาธิปไตยในโรงเรียน ทั้ง 3 ภูมิภาค ผ่านไปเป็นที่เรียบร้อย ได้รับเสียงตอบรับจากครู-อาจารย์ ที่เข้าร่วมสัมมนาทั้งหน้าใหม่และหน้าเก่าเป็นอย่างดี ว่าเป็นโครงการฯ ที่น่าสนใจ ควรจัดต่อไปอีก และจำนวนผู้เข้าสัมมนาเหมาะสม เพราะเป็นกลุ่มเล็ก ทุกคนได้มีส่วนร่วมในการทำกิจกรรม และได้เสนอความคิดเห็นอย่างทั่วถึง มีประโยชน์และนำไปใช้ได้จริง สถาบันฯ จะนำข้อเสนอ คำติชม ต่างๆ มาปรับปรุงเพื่อให้โครงการในครั้งต่อๆ ไป มีความสมบูรณ์ยิ่งขึ้น