สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่องสิทธิมนุษยชน : ความเสมอภาคและการไม่เลือกปฏิบัติ

ปุจฉาที่ 1: ความหมายที่แท้จริงของความเสมอภาคและการไม่เลือกปฏิบัติคืออะไร?

วิสัชนาที่ 1: หากสังคมของเรามองคนที่ความเป็นคน เป็นมนุษย์เหมือนกัน การปฏิบัติต่อกันก็จะไม่มีการเลือกปฏิบัติที่ไม่เป็นธรรม แต่สังคมไทยของเรายังมองคนที่ฐานะ ตำแหน่ง สถานภาพทางสังคม ทำให้ใครที่มีเงินมาก ตำแหน่งสูง อำนาจมากก็จะมีศักดิ์ศรีมาก ได้รับการปฏิบัติที่ดีจากหน่วยงานต่างๆ แต่ถ้ามีเงินน้อย ตำแหน่งต่ำหรือไม่มีเลย ไม่มีอำนาจ ก็จะได้รับการปฏิบัติที่แตกต่างกันออกไป สังคมแบบนี้คนยากคนจนจึงไม่ได้รับความเป็นธรรมและอยู่ในสังคมอย่างถูกเลือกปฏิบัติเสมอมาในทุกๆ ด้าน

หลักความเสมอภาค เป็นส่วนหนึ่งที่สำคัญยิ่งในหลักการประชาธิปไตย รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2550 มาตรา 30 ได้บัญญัติว่า “บุคคลย่อมเสมอกันในกฎหมายและได้รับความคุ้มครองตามกฎหมายเท่าเทียมกัน ชายและหญิงมีสิทธิเท่าเทียมกัน การเลือกปฏิบัติโดยไม่เป็นธรรมต่อบุคคลเพราะเหตุแห่งความแตกต่างในเรื่องถิ่นกำเนิด เชื้อชาติ ภาษา เพศ อายุ ความพิการ สภาพทางกายหรือสุขภาพ สถานะของบุคคล ฐานะทางเศรษฐกิจหรือสังคม ความเชื่อทางศาสนา การศึกษาอบรม หรือความคิดเห็นทางการเมืองอันขัดต่อบทบัญญัติแห่งรัฐธรรมนูญ จะกระทำมิได้ มาตรการที่รัฐกำหนดขึ้นเพื่อขจัดอุปสรรคหรือส่งเสริมให้บุคคลสามารถใช้สิทธิและเสรีภาพได้เช่นเดียวกับบุคคลอื่นย่อมไม่ถือเป็นการเลือกปฏิบัติโดยไม่เป็นธรรม”

ศาลปกครองได้มีคำพิพากษาเป็นบรรทัดฐานที่สำคัญ อาทิ คำพิพากษาศาลปกครองสูงสุดที่ อ.142/2547 การเลือกปฏิบัติต่อบุคคลเพราะเหตุสภาพร่างกายของผู้สมัครสอบคัดเลือกเป็นข้าราชการในตำแหน่งอัยการผู้ช่วย คดีนี้ผู้ฟ้องคดีประกอบอาชีพทนายความ ได้สมัครสอบคัดเลือกเพื่อบรรจุเป็นข้าราชการอัยการตำแหน่งอัยการผู้ช่วย แต่ถูกตัดสิทธิ์สอบโดยคณะกรรมการอัยการอ้างว่ามีรูปกายพิการ เดินขากะเผลก กล้ามเนื้อขาลีบ มีบุคลิกภาพและร่างกายไม่เหมาะสม ศาลปกครองสูงสุดวินิจฉัยว่าบทบัญญัติมาตรา 30 วรรคหนึ่งของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย ได้วางหลักแห่งความเสมอภาคว่า องค์กรต่างๆ ของรัฐรวมทั้งฝ่ายปกครองต้องปฏิบัติต่อบุคคลที่เหมือนกันในสาระสำคัญอย่างเดียวกันและปฏิบัติต่อบุคคลที่แตกต่างกันในสาระสำคัญที่ต่างกันออกไปตามลักษณะของแต่ละคน การปฏิบัติต่อบุคคลที่เหมือนกันในสาระสำคัญที่แตกต่างกันก็ดี หรือการปฏิบัติต่อบุคคลที่แตกต่างกันในสาระสำคัญอย่างเดียวกันก็ดี ย่อมขัดต่อหลักความเสมอภาค ในกรณีนี้แม้ร่างกายจะพิการแต่ไม่เป็นอุปสรรคอย่างมากต่อการปฏิบัติหน้าที่ในลักษณะงานอัยการ การที่ไม่รับสมัครจึงเป็นการเลือกปฏิบัติที่ไม่เป็นธรรมตามมาตรา 30

และยังมีคำพิพากษาของศาลปกครองสูงสุดที่สำคัญ คำพิพากษาศาลปกครองสูงสุดที่ อ.158/2550 กรณีการเลือกปฏิบัติต่อบุคคลในการสมัครสอบเข้ารับราชการ (เฉพาะเกียรตินิยม) เป็นต้น ดังนั้นความเสมอภาคจึงมิได้หมายถึงทุกคนจะต้องได้รับ “เท่ากัน” แต่ที่สำคัญต้องสร้างโอกาสให้คนผู้ยากไร้และผู้ที่ด้อยกว่าได้เข้าถึงสิทธิอย่างเท่าเทียมกัน

ปุจฉาที่ 2: ทำอย่างไรจะทำให้ผู้ยากไร้และผู้ที่ด้อยกว่าได้เข้าถึงสิทธิอย่างเท่าเทียมกัน?

วิสัชนาที่ 2: สิ่งที่สำคัญที่สุดต้องเริ่มจากตัวเรา เราต้องเชื่อจริงๆ ว่า มนุษย์ทุกคนเป็นคนเหมือนกัน มีศักดิ์ศรีเท่าเทียมกัน สิ่งเหล่านี้จะต้องเกิดขึ้นในใจของเรา โดยเฉพาะเจ้าหน้าที่ของรัฐต้องพึงตระหนักในเรื่องนี้ให้มาก เพราะหากเราเชื่อเช่นนั้นได้ การปฏิบัติอย่างเท่าเทียมกันก็จะเกิดขึ้นจริงในสังคมไทย นโยบายของรัฐก็ต้องเอื้อให้เกิดความเท่าเทียมในทุกด้าน ต้องมีมาตรการพิเศษสำหรับคนที่ไม่มีโอกาสเข้าถึงสิทธิให้มากที่สุด หากพวกเราช่วยกันอย่างนี้สังคมที่เป็นธรรมและสันติสุขจะเกิดขึ้นบนผืนแผ่นดินไทยอย่างแน่นอน

นายพิทักษ์ เกิดหอม
ผู้อำนวยการศูนย์กฎหมายสิทธิมนุษยชน