สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

สิทธิมนุษยชนกับองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น

นายธนาวัชณ์ แก้วพงศ์พันธุ์
นักวิชาการอิสระ

ความสัมพันธ์ระหว่างชุมชนและองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นเกี่ยวกับการบริหารจัดการและบริการชุมชนท้องถิ่น มีกรอบความสัมพันธ์ที่กำหนดโดยแนวนโยบายพื้นฐานแห่งรัฐ และการใช้อำนาจโดยองค์กรของรัฐจำต้องคำนึงถึงสิทธิ เสรีภาพ และศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์เป็นสำคัญ

การจัดทำโครงการหรือกิจกรรมขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) ไม่ว่าระดับใด อบต. เทศบาล อบจ. และกรุงเทพมหานคร ต้องผ่านการรับฟังความคิดเห็นและการมีส่วนร่วมของประชาชน เพื่อป้องกันผลกระทบที่อาจเกิดต่อคุณภาพสิ่งแวดล้อมและคุณภาพชีวิตของบุคคล อีกทั้งเพื่อให้การปฏิบัติหน้าที่ของเจ้าหน้าที่ของรัฐเป็นไปตามบทบัญญัติในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2550 มาตรา 66 และ 67 ถือเป็นการร่วมมือร่วมใจกันระหว่างบุคคล ชุมชน และรัฐ เพื่อบำรุงรักษาคุณภาพชีวิตและทรัพยากรสิ่งแวดล้อมตามที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญ

รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย กำหนดให้การคุ้มครองปัจเจกบุคคลและชุมชนอันเป็นส่วนรวม ให้บุคคลผู้มีสิทธิในทรัพย์สินและชุมชนมีสิทธิในในการจัดการและบำรุงรุกรักษาสิ่งแวดล้อมในท้องถิ่น ด้วยเหตุที่สิทธิในทรัพย์สินเป็นสิทธิมนุษยชน ที่ดินซึ่งเป็นปัจจัยในการดำรงชีวิต ทำให้มีรายได้ มีฐานะ และปลูกหลักปักฐานของชีวิต ทรัพย์สินของใครใครก็ย่อมหวงแหน เพราะถ้าทรัพย์สินที่เราหามาได้ถูกแย่งชิงไป ผู้คนในสังคมก็จะอยู่ร่วมกันอย่างไม่สงบสุข เกิดความทุกข์ เกิดการแย่งชิง ทำร้ายกัน ด้วยเหตุนี้ รัฐจะต้องให้ความคุ้มครองปกป้องทรัพย์สินของปัจเจกบุคคล ได้ให้การรับรองและคุ้มครองไว้ในรัฐธรรมนูญ ซึ่งเป็นกฎหมายหลักที่ใช้ในการปกครองประเทศ มาตรา 41 และ 42 สรุปได้ว่า “สิทธิของบุคคลในทรัพย์สินย่อมได้รับความคุ้มครอง กิจการของรัฐจำเป็นเพื่อประโยชน์สาธารณะ ฯลฯ ก็จะต้องจ่ายค่าทดแทนที่เป็นธรรม”

ด้วยการรับรองสิทธิในทรัพย์สินของบุคคลตามรัฐธรรมนูญ หากองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นใดก็ตามได้นำทรัพย์สินของราษฎรไปใช้ประโยชน์โดยไม่ได้รับการยินยอมจากเจ้าของทรัพย์ ถือได้ว่าเป็นการละเมิดสิทธิในทรัพย์สิน เป็นรูปธรรมของปัญหาที่ผู้บริหาร อปท. ต้องทำหน้าที่ในการบริหารจัดการโครงการและมีจริยธรรมที่ต้องแสดงความรับผิดชอบต่อผลกระทบที่เกิดขึ้น โดยการหาทางเยียวยาแก้ไขเพื่อให้เกิดการรับรองและคุ้มครองสิทธิให้เกิดความเป็นธรรม ดังเช่น สภาตำบลหนองยอง ได้จัดทำโครงการขุดลอกคลองห้วยโป่ง ที่ตำบลหนองยอง อำเภอปากคาด จังหวัดหนองคาย ในปี 2540 การขุดลอกคลองห้วยโป่ง ได้รุกล้ำเข้าไปในที่ดินของชาวบ้านบางส่วน การปฏิบัติหน้าที่ของเจ้าหน้าที่ของรัฐดังกล่าวทำให้เกิดการร้องเรียนต่อคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ โดยผ่านกระบวนการตรวจสอบของคณะอนุกรรมการคุ้มครองสิทธิมนุษยชน 4 ภายใต้บทบัญญัติแห่งกฎหมายพร้อมกับการปรึกษาหารือกับทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องไม่ว่าจะเป็นชาวบ้านที่ร้องเรียน ผู้บริหารขององค์การส่วนตำบล (อบต.) หนองยอง ในฐานะเจ้าของพื้นที่ และผู้รับผิดชอบรวมทั้งหัวหน้าฝ่ายปกครองท้องถิ่น ได้พบความผิดพลาดจากการทำโครงการขุดลอกคลองห้วยโป่ง รุกล้ำที่ดินผู้ร้องจริง ทุกฝ่ายจึงได้ร่วมกันหาทางออกและมีความเห็นสอดคล้องต้องกันให้องค์การบริหารส่วนตำบลหนองยองแสดงความรับผิดชอบด้วยการเยียวยาและชดเชยความเสียหายที่เกิดขึ้นอย่างเหมาะสมตามราคาประเมิน

การรับรู้ถึงสิทธิและการใช้สิทธิเพื่อปกป้องให้ตนได้รับความเป็นธรรมจากการปฏิบัติหน้าที่และการใช้อำนาจของผู้บริหารองค์กรของรัฐ จากกรณีนี้จะเป็นบทเรียนให้เจ้าหน้าที่ของรัฐระมัดระวังการใช้อำนาจให้มากยิ่งขึ้น โดยต้องคำนึงถึงผลกระทบทางด้านสิทธิของประชาชนและชุมชนเป็นสำคัญ การแสดงความรับผิดชอบของเจ้าหน้าที่รัฐครั้งนี้ แสดงให้เห็นว่าได้เคารพในศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ของผู้ร้องที่ได้สูญเสียทรัพย์สินที่เป็นที่ดิน ซึ่งใช้เป็นที่อยู่และที่ทำกินให้ได้รับความเป็นธรรม