สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

คำสั่งหรือคำประกาศของผู้ปกครอง ต้องมีผลบังคับภายใต้บทบัญญัติแห่งกฎหมาย

คำว่า “สิ่งแวดล้อมและภาวะมลพิษ” เป็นศัพท์ทางวิชาการที่ได้นำมามาตราไว้ในพระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อม พ.ศ. 2535 ซึ่งเป็นกฎหมายหลักในการส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อม ตลอดระยะเวลากว่า 15 ปี ภายใต้บทบัญญัติแห่งกฎหมายของผู้ปฏิบัติหน้าที่ภายในหน่วยงานและองค์กรที่เกี่ยวข้องได้นำมาบังคับใช้ให้เกิดผลปฏิบัติอย่างเป็นรูปธรรมมากน้อยเพียงใด ทั้งนี้ ไม่รวมบทบัญญัติแห่งกฎหมายเฉพาะที่ให้อำนาจหน้าที่ขององค์กรหรือหน่วยงานเพื่อทำหน้าที่รักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อมด้วย ทางอ้อม อาทิ พระราชบัญญัติผังเมือง พ.ศ. 2522 พระราชบัญญัติควบคุมอาคาร พ.ศ. 2522 แก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ. 2535 และพระราชบัญญัติกำหนดแผนและขั้นตอนการกระจายอำนาจให้แก่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น พ.ศ. 2542 เป็นต้น

ปุจฉา ประกาศจังหวัดสุราษฎร์ธานี เรื่อง นโยบายการแก้ไขขยะมูลฝอย อยู่ภายใต้บทบัญญัติแห่งกฎหมายใด?

วิสัชนา สิ่งที่อยู่รอบๆ ตัวมนุษย์ ได้เปลี่ยนแปลงไปถึงขนาดก่อให้เกิดน้ำเน่าเสียตั้งแต่บริเวณที่ตั้งของบ่อขยะ น้ำเสียจากชั้นผิวดินไหลลงสู่ลำห้วยสาธารณะ จากนั้นได้ปนเปื้อนลงในลำคลอง ส่วนหนึ่งซึมลึกลงไปถึงชั้นใต้ดิน น้ำบ่อ สมัยปู่ย่า ตายาย ใช้การไม่ได้ ในพื้นที่ปกคลุมด้วยกลิ่นเหม็นตั้งแต่เช้า สาย บ่าย เย็น ถึงค่ำ สัตว์น้ำตามแหล่งน้ำธรรมชาติไม่อาจมีชีวิตรอด แมลงวันหัวเขียวบินฉวัดเฉวียนตามต้นไม้ใบหญ้า ก่อนการชุมนุมในขณะกินข้าวชาวบ้านต้องกางมุ้ง ชาวบ้านไอ จาม คัน และล้มป่วยด้วยโรคระบบทางเดินหายใจ จากจำนวน 8 หมู่บ้าน ชาวบ้านราว 2,000 ครัวเรือน ประชากรกว่า 10,000 คน ได้ท่องบ่นถึงความทุกข์ยากมาเป็นเวลากว่า 15 ปี

ภาวะมลพิษ ที่ก่อผลกระทบต่อชาวบ้านอย่างเป็นรูปธรรมมายาวนาน อาทิ พื้นที่อำเภอแม่เมาะ จังหวัดลำพูน ภาวะมลพิษของอากาศบริเวณตำบลหน้าพระลาน จังหวัดสระบุรี ภาวะมลพิษจากโรงงานอุตสาหกรรมในอำเภอมาบตาพุด จังหวัดระยอง ภาวะมลพิษทางน้ำในแม่น้ำตาปี ในปี พ.ศ. 2550 และการระบายน้ำจากอุตสาหกรรมขนาดใหญ่ลงคลองท่าทอง อำเภอกาญจนดิษฐ์ จังหวัดสุราษฎร์ธานี เป็นปัญหาที่ยังไม่ได้รับการแก้ไขภายใต้บทบัญญัติแห่งกฎหมาย กรณีจึงมิใช่กฎหมายไม่มีสภาพบังคับ แต่ผู้บังคับใช้กฎหมายไม่บังคับใช้กฎหมายให้เป็นการรับรอง คุ้มครองและบังคับตามสิทธิชุมชนเป็นสำคัญ ชาวบ้านในพื้นที่ดังกล่าวได้ผจญชะตากรรมมาเป็นเวลากว่า 10 ปี ผู้ใช้อำนาจปกครองต้องใช้อำนาจรัฐภายใต้บทบัญญัติแห่งกฎหมายให้มีผลเป็นการปกป้องคุ้มครองทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ข้อเท็จจริงที่ปรากฏแม้จะได้ประกาศกำหนดเป็นเขตควบคุมมลพิษตามกฎหมายแล้ว การบังคับใช้กฎหมายจากองค์กรและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องไม่ได้รับการปฏิบัติ

ประกาศจังหวัดสุราษฎร์ธานี ต้องเป็นรูปธรรมจากการเสนอแนวทางเพื่อแก้ไขปัญหาจากประชาชนตำบลวัดประดู่ โดยการรับฟังความคิดเห็นและกระบวนการมีส่วนร่วม จึงเป็นเรื่องน่ายกย่องชมเชยเป็นอย่างยิ่ง เพราะผู้ใช้อำนาจปกครองมีปัญหาอื่นที่ยิ่งใหญ่กว่าปัญหาขยะ ที่ต้องให้ความสนใจเป็นอันดับต้นๆ

อย่างไรก็ตาม นโยบายทั้ง 9 ประการ พิจาณาแล้วยังมิได้เป็นยุทธศาสตร์ของจังหวัดสุราษฎร์ธานี ในฐานะเมืองท่องเที่ยว กล่าวคือ ป่าต้นน้ำแห่งอุทยานแห่งชาติเขาสก ซึ่งเป็นแหล่งธรรมชาติอันสวยงาม ย่อมมีความสัมพันธ์กันปากแม่น้ำตาปี คลองท่าทอง และหมู่เกาะอ่างทอง หรือเกาะเต่า ทรัพยากรดิน ทรัพยากรน้ำ ทรัพยากรป่าไม้ กับนักท่องเที่ยว ชุมชน ขยะ น้ำเสีย กับโรงงานอุตสาหกรรม ล้วนแล้วแต่มีผู้ก่อมลพิษจากต้นทางสู่ปลายทาง จะมีประโยชน์อะไรหากหอยใหญ่ที่เลี้ยงจากชาวประมงชายฝั่งขนาดเล็กริมคลองท่าทอง อำเภอกาญจนดิษฐ์ ปนเปื้อนหรือมีภาวะมลพิษอันเกิดจากน้ำเสียของอุตสาหกรรมขนาดใหญ่ในพื้นที่ใกล้เคียง

ภาวะมลพิษ บนพื้นที่ทิ้งขยะตำบลประดู่ ทั้ง 2 พื้นที่กว่า 40 ไร่ ซึ่งเป็นที่ทิ้งขยะของเทศบาลเมือง สุราษฎร์ธานี เป็นแค่ปฐมบทของปัญหาหนึ่งเท่านั้น ประกาศจังหวัดสุราษฎร์ธานี ต้องการให้แก้ไขปัญหาขยะในรูปแบบดังกล่าวทั้งจังหวัด และไม่ได้อยู่ภายใต้บทบัญญัติแห่งกฎหมายใด การบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ตั้งแต่ต้นน้ำถึงปลายน้ำ ตั้งแต่ภูผาถึงทะเล จากต้นทาง กลางทางถึงปลายทาง จะไม่เกิดผลอย่างเป็นรูปธรรม ยุทธศาสตร์จังหวัด ต้องเกิดจากกระบวนการมีส่วนร่วมของประชาชน ฟังความทุกฝ่ายและกำหนดแผนปฏิบัติการอย่างเป็นขั้นตอน โดยแก้ไขปัญหารูปธรรมจากพื้นที่ตำบลวัดประดู่ กระบวนการมีส่วนร่วมจากชุมชนต้นทาง การบริหารจัดการโดยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นและการบริหารจัดการขยะที่ปลายทาง จากจำนวนวันละ 1,700 ตัน จะลดปริมาณขยะให้เหลือวันละ 1,500 ตัน จนกระทั่งเหลือ 10 ตัน/วัน ภายในเวลา 6 เดือนหรือ 1 ปี ได้ด้วยวิธีการใด ทั้งนี้ต้องบริหารจัดการองค์กรควบคู่ไปกับการบริหารการเงินการคลัง ทั้งการกำหนดรูปแบบการบริหารจัดการขยะที่ปลายทางต้องอยู่บนพื้นฐานของการบังคับใช้กฎหมายอันไม่ก่อให้เกิดผลกระทบต่อทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมชุมชนท้องถิ่น ทั้งต้องเคารพหลักประกันและสิทธิชุมชนโดยมีตัวชี้วัดที่ชัดเจน เหมือนปราชญ์ท้องถิ่นได้กล่าวไว้ว่า “หากจะวัดคุณภาพน้ำเสียให้ได้มาตรฐานแบบชาวบ้าน ก่อนปล่อยน้ำที่ผ่านกระบวนการบำบัดลงแหล่งน้ำสาธารณะ ต้องชี้วัดด้วยชีวิตของปลาว่าสามารถดำรงชีวิตอยู่ในน้ำได้หรือไม่” และ “หากจะวัดว่ากลิ่นกองขยะเหม็นรุนแรงขนาดไหน ชี้วัดโดยให้ผู้ใช้อำนาจปกครองมาอาศัยหลับนอนในพื้นที่ทิ้งขยะ” เพราะไม่มีเครื่องมือและอุปกรณ์หรือค่ามาตรฐานและบทบัญญัติแห่งกฎหมาย กฎกระทรวง หรือคำประกาศใด สามารถกำหนดตัวชี้วัดได้ดีเท่ากับชีวิต

นายธนาวัชณ์ แก้วพงศ์พันธุ์
อนุกรรมการคุ้มครองสิทธิมนุษยชน 4
ในคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ