สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

ความถดถอยสถานการณ์สิทธิมนุษยชน กรณีบ่อขยะจังหวัดสุราษฎร์ธานี

ปัญหาการบริหารจัดการสิ่งแวดล้อมชุมชนเริ่มเกิดผลกระทบอย่างเป็นรูปธรรมในหลายพื้นที่ เพราะมีการจัดการซึ่งขาดกระบวนการการมีส่วนร่วมจากชุมชน โดยเฉพาะปัญหาการกำจัดขยะตั้งแต่ต้นทางไปสู่ปลายทาง รูปแบบการแก้ไขปัญหาส่วนใหญ่ใช้วิธีการซื้อที่ดินนอกเมืองขุดบ่อและฝังกลบ เมื่อปริมาณขยะเพิ่มมากขึ้นตามจำนวนของผู้ทิ้งขยะจากต้นทาง ปัญหามลพิษทางอากาศ (กลิ่น) น้ำและสิ่งแวดล้อมชุมชน ส่งผลกระทบต่อวิถีชีวิตของคนทำให้ไม่อาจดำรงชีพอยู่ได้อย่างปกติสุข

ปุจฉา เทศบาลเมืองสุราษฎร์ธานี จะแก้ไขปัญหาขยะอย่างไร?

วิสัชนา เทศบาลเมืองสุราษฎร์ธานี ต้องแก้ไขปัญหาขยะโดยการเคารพสิทธิชุมชนและสิทธิของคนที่อาศัยอยู่ในท้องถิ่น กล่าวคือ ต้องเคารพในการมีส่วนร่วม เช่น ร่วมคิด ร่วมแสดงความคิดเห็นและตัดสินใจ ในการจัดการ บำรุงรักษาและการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมรวมทั้งความหลากหลายทางชีวภาพอย่างสมดุลและยั่งยืน ทั้งการคุ้มครอง ส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อมเพื่อให้ชีวิตทุกชีวิตดำรงชีพอยู่ได้อย่างปกติสุขและต่อเนื่องในสิ่งแวดล้อมที่จะไม่ก่อให้เกิดอันตรายต่อสุขภาพอนามัย สวัสดิภาพ หรือคุณภาพชีวิตของคน

การดำเนินโครงการของเทศบาลเมืองสุราษฎร์ธานี โดยการนำขยะไปทิ้งไว้ในท้องที่ตำบลวัดประดู่มาเป็นเวลานานกว่า 22 ปี บนพื้นที่ 43 ไร่ ในปริมาณขยะ 1,700 ตัน/วัน ปริมาณขยะที่เพิ่มขึ้นส่งผลให้เกิดปัญหามลพิษทางกลิ่น น้ำ สุขภาพอนามัยและกระทบต่อสิ่งแวดล้อมของคนในท้องถิ่นจำนวน 8 หมู่บ้าน ประชากรกว่า 2,000 ครัวเรือน ไม่สามารถใช้ชีวิตอยู่ท่ามกลางสิ่งแวดล้อมได้อย่างปกติสุข การที่ประชาชนในท้องถิ่นร่วมกันเรียกร้องสิทธิ และใช้สิทธิปกป้องชุมชนท้องถิ่น เทศบาลเมืองสุราษฎร์ธานีจึงต้องเคารพสิทธิชุมชนซึ่งเป็นสิทธิที่กำหนดไว้ในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย นอกจากนั้นเทศบาลเมืองสุราษฎร์ธานีและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องจำต้องแก้ไขปัญหาภาวะมลพิษที่สั่งสมมาเป็นเวลานานโดยการบังคับใช้กฎหมายให้เกิดความเป็นธรรมกับชุมชนท้องถิ่นเป็นสำคัญ

ปุจฉา เทศบาลเมืองสุราษฎร์ธานีต้องแก้ไขปัญหาอย่างไร?

วิสัชนา เทศบาลเมืองสุราษฎร์ธานี ต้องแก้ไขปัญหาด้วยกระบวนการการมีส่วนร่วมจากผู้ทิ้งขยะที่ต้นทางให้มากที่สุด ซึ่งรูปแบบการคัดแยกขยะจากชุมชนเมืองเพียงไม่กี่ชุมชนยังไม่พอ ต้องมีข้อมูลในเชิงปริมาณว่าขยะส่วนใหญ่จากชุมชนชนเมืองมาจากไหนและการจัดองค์ประกอบว่าเป็นขยะเปียกและขยะแห้งยังไม่พอ จำเป็นต้องจัดระบบขยะออกเป็น 8 ชนิด กล่าวคือ กระดาษ กระป๋อง พลาสติก ขวดแก้ว แบตเตอร์รี่ พืชผักผลไม้ เพราะบางชนิดไม่จำเป็นต้องนำไปทิ้งหรือฝังกลบเนื่องจาก “ไม่ใช่ขยะ” หากมีการบริหารจัดการที่ดี เช่น เมื่อแยกขยะจากต้นทางแล้วเทศบาลเมืองสุราษฎร์ธานีจะมีแนวคิดริเริ่มอย่างไรในการจัดการขยะที่ต้นทาง ต่อจากนั้นจึงต้องมีโครงการริเริ่มแก้ไขปัญหาที่ปลายทาง โดยใช้อำนาจหน้าที่ตามกฎหมายรับรองและคุ้มครองและการบริหารการเงินการคลัง การปิดบ่อขยะในพื้นที่ตำบลวัดประดู่ เป็นแนวทางในการแก้ไขปัญหาวิธีหนึ่ง การหยุดการขยายพื้นที่ทิ้งขยะออกไป และการขนย้ายขยะจากบ่อเดิมทั้งสองบ่อและหาที่ดินใหม่แปลงใหม่มารองรับภายใน 180 วัน มิใช่การแก้ไขปัญหาแบบองค์รวม กล่าวคือ การแก้ไขปัญหาขยะในพื้นที่ตำบลวัดประดู่ อาจไปก่อภาวะมลพิษในท้องถิ่นชุมชนแห่งใหม่ หากรูปแบบการแก้ไขปัญหาไม่ถูกวิธีและขาดการบริหารจัดการที่สมบูรณ์

ท่ามกลางปัญหาเฉพาะหน้าที่ต้องแก้ไขเป็นเบื้องต้น เทศบาลเมืองสุราษฎร์ธานี ต้องกำหนดรูปแบบในอนาคตว่าจะมีรูปแบบในการจัดการขยะอย่างไรซึ่งไม่ใช่วิธีขุดบ่อฝังกลบและจะต้องกำหนดบทบาทการมีส่วนร่วมจากประชากรผู้ทิ้งขยะที่ต้นทางของจังหวัดสุราษฎร์ธานี ภายในปี 2552 ปริมาณขยะลดลงจำนวนกี่ตัน/วัน ต้องเป็นยุทธศาสตร์ของจังหวัดและปฏิบัติโดยหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง สาระสำคัญ คือ สุราษฎร์ธานีมีฐานะเป็นเมืองท่องเที่ยว และเป็นศูนย์กลางของการเดินทางไปยังท้องทะเลไทยทั้งฝั่งอ่าวไทยและอันดามัน หากจำนวนขยะเพิ่มขึ้นไปตามจำนวนประชากรย่อมเกิดจากการบริหารจัดการที่ไม่มีประสิทธิภาพ ตัวชี้วัดการบริหารจัดการขยะอย่างเป็นรูปธรรมคือปริมาณขยะที่ลดลงในระยะ 6 เดือน หรือ 1 ปี

การแก้ไขปัญหาบนพื้นที่ 43 ไร่ ของตำบลวัดประดู่ ด้วยเวลาเพียง 60 วัน ด้วยรูปแบบการขนย้ายถ่ายเทขยะไปทิ้งพื้นที่แห่งใหม่หรือปรับปรุงในพื้นที่เดิม ยังไม่ทราบพื้นที่ใหม่ว่าอยู่แห่งหนตำบลใด ในทางตรงกันข้าม ชุมชนท้องถิ่นในพื้นที่แห่งใหม่จะยินยอมให้เป็นที่ทิ้งขยะหรือไม่

การเสนอรูปแบบการจัดการขยะแบบเชิงมวลชีวภาพ ตามที่นำเสนอไว้ ณ วันที่ 13 กุมภาพันธ์ 2552 กับที่ประชุมผู้ว่าราชการจังหวัดสุราษฎร์ธานี เป็นภารกิจที่ท้าทายของเทศบาลเมืองสุราษฎร์ธานีและองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นเป็นอย่างยิ่ง พื้นที่กำจัดขยะในอนาคตรูปแบบต้องไม่ใช่รูปแบบที่ส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและชุมชนเหมือนเช่นที่ผ่านมา อย่างไรก็ตาม สิ่งที่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นไม่อาจละเลยการกระทำหรืองดเว้นการกระทำได้ คือ การเคารพสิทธิชุมชนท้องถิ่นหรือชุมชนท้องถิ่นดั้งเดิม ปฏิบัติตามบทบัญญัติของกฎหมายอย่างเป็นธรรม ทั้งรับฟังความคิดเห็นและกำหนดกระบวนการการมีส่วนร่วมของประชาชน ให้แก้ไขปัญหาสิ่งแวดล้อมจากต้นทาง โดยการบริหารจัดการงบประมาณ การเงินและการคลังให้เกิดประสิทธิภาพ ภาวะมลพิษซึ่งอาจก่อผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมชุมชนท้องถิ่น ย่อมเป็นหลักประกันให้พี่น้องประชาชนดำรงชีวิตอยู่ท่ามกลางสิ่งแวดล้อมที่สมบูรณ์และยั่งยืน อันเป็นการเคารพสิทธิในความเป็นมนุษย์และสิทธิชุมชนเป็นสำคัญ

นายธนาวัชณ์ แก้วพงศ์พันธุ์
อนุกรรมการคุ้มครองสิทธิมนุษยชน 4
ในคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ