สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่องสิทธิมนุษยชน : นโยบายและแนวปฏิบัติด้านสิทธิมนุษยชนกับความมั่นคงของรัฐในจังหวัดชายแดนภาคใต้

ปุจฉาที่ 1: เจ้าหน้าที่ของรัฐต้องปฏิบัติอย่างไรในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ เพื่อให้สอดคล้องกับหลักสิทธิมนุษยชนและปกป้องความมั่นคงของรัฐ?

วิสัชนาที่ 1:สถานการณ์ในจังหวัดชายแดนภาคใต้เกิดขึ้นมาอย่างยาวนาน แต่การมองปัญหาของภาครัฐในระดับนโยบายและในระดับปฏิบัติมีความแตกต่างกัน ทำให้การแก้ปัญหายังไม่มีความแจ่มชัด ปัจจุบันมีเจ้าหน้าที่ในระดับปฏิบัติของกระบวนการยุติธรรมทางอาญาถูกร้องเรียนว่ามีการกระทำที่ไม่สอดคล้องกับหลักสิทธิมนุษยชนจำนวนมาก สาเหตุที่สำคัญมาจากรัฐได้ใช้กฎหมายพิเศษในรูปของพระราชบัญญัติกฎอัยการศึก พ.ศ. 2457 และพระราชกำหนดในสถานการณ์ฉุกเฉิน พ.ศ. 2548 ในการปฏิบัติในพื้นที่ภาคใต้ โดยเชื่อว่าสถานการณ์พิเศษต้องจัดการด้วยกฎหมายพิเศษและมาตรการพิเศษ โดยเฉพาะในขั้นตอนการ สืบสวนหาตัวผู้กระทำความผิดมาลงโทษ

ด้วยมาตรการสืบสวนแบบพิเศษนี้เองจึงต้องงดใช้สิทธิมนุษยชนชั่วคราว อาทิ ผู้ต้องสงสัยว่ามีส่วนเกี่ยวข้องกับความมั่นคง เจ้าหน้าที่ของรัฐเชิญตัวมาซักถามได้ตามกฎอัยการศึกได้ 7 วัน (ห้ามเยี่ยมในช่วงสามวันแรก) ควบคุมตัวตาม พ.ร.ก.ฉุกเฉิน 30 วันและควบคุมตัวตาม ป.วิอาญาอีก 84 วัน สรุปแล้วเจ้าหน้าที่สามารถควบคุมตัวได้ 121 วัน ดังนั้นการควบคุมตัวอย่างยาวนานเมื่อเทียบกับคดีฆาตกรรมทั่วๆ ไป โดยเฉพาะการควบคุมตัวใน 37 วันแรกนั้นย่อมไม่สอดคล้องกับหลักสิทธิมนุษยชนอย่างแน่นอน ในช่วง 37 วันนี้เองเป็นช่วงการสืบสวนและงดใช้สิทธิมนุษยชนชั่วคราว โดยหวังว่าจะสืบสวนและขยายผลหาตัวผู้กระทำความผิดมาลงโทษให้ได้ แต่จากข้อมูลสถิติตัวเลขพบว่า ในปี 2551 มีคดีเกี่ยวกับความมั่นคง 6,103 คดี จับกุมได้ 3,316 ราย งดการสอบสวน 3,206 ราย ศาลพิพากษาลงโทษ 155 ราย ชี้ให้เห็นว่าวิธีการดังกล่าวไม่สามารถเสริมประสิทธิภาพกระบวนการยุติธรรมในการค้นหาความจริงได้ แต่ต้องยอมแลกกับความหวาดระแวงและไม่เชื่อมั่นต่อความยุติธรรม การที่มีทัศนะหรือมุมมองที่ว่า ในสถานการณ์พิเศษสิทธิมนุษยชนเอาไว้ก่อน หรือทัศนะที่ผิดพลาดอย่างยิ่งคือการละเมิดสิทธิคนกลุ่มเล็กๆ เพื่อคุ้มครองชีวิตของประชาชนจึงเป็นความคิดที่ไม่สอดคล้องกับความเป็นจริง

ปุจฉาที่ 2: ข้อเสนอเชิงนโยบายและแนวทางปฏิบัติเจ้าหน้าที่ของรัฐต่อสถานการณ์ชายแดนภาคใต้?

วิสัชนาที่ 2: ในระดับนโยบายต้องชัดเจนว่า สิทธิมนุษยชนกับความมั่นคงของรัฐนั้นสามารถปฏิบัติให้สอดคล้องต้องกันได้ เรามักจะเข้าใจคลาดเคลื่อนเสมอว่าสิทธิมนุษยชนกับความมั่นคงนั้น ต้องเลือกอย่างใดอย่างหนึ่ง แต่ความจริงแล้วหากความมั่นคงของรัฐปฏิบัติด้วยวิถีสิทธิมนุษยชนย่อมเป็นการเสริมประสิทธิภาพและความเชื่อมั่นในความยุติธรรมมากยิ่งขึ้น ดังนั้นในระดับนโยบายต้องยกเลิกแนวคิดงดใช้สิทธิมนุษยชนชั่วคราว และควรพิจารณายกเลิกพระราชกำหนดการบริหารราชการในสถานการณ์ฉุกเฉิน พ.ศ. 2548 เพราะเป็นกฎหมายที่ไม่สอดคล้องกับรัฐธรรมนูญและหลักสิทธิมนุษยชน โดยให้เจ้าหน้าที่ในกระบวนการยุติธรรมทางอาญาต้องปฏิบัติตามกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญาและหลักสิทธิมนุษยชนอย่างเคร่งครัดไม่ว่าสถานการณ์จะพิเศษหรือปกติก็ตาม.

นายพิทักษ์ เกิดหอม
อนุกรรมการคุ้มครองสิทธิมนุษยชน 4
ในคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ