ปฏิรูปสังคมกันเถอะ เหลียวหลัง แลหน้าในภาวะที่สังคมไทยต้องเผชิญทั้งวิกฤตภายในทั้งด้านการเมืองและเศรษฐกิจ ก็ต้องมาถูกกระหน่ำซ้ำซัดจากวิกฤตเศรษฐกิจภายนอกที่ใหญ่และหนักหนาเพราะกระทบกันทั้งโลก สังคมที่อ่อนล้ามาอย่างต่อเนื่อง ก็ต้องหาทางสร้างแม่แรงให้พยุงตัวขึ้นมาให้ได้พอที่จะมีกำลังยืนต้านพายุลูกใหญ่ไม่ให้ล้มลงพังพาบ แล้วลองคิดและทำสิ่งใหม่ๆ กันดู ให้เกิดการเปลี่ยนแปลงจากข้างใน จากปัจเจกบุคคลแต่ละบุคคล จากครอบครัว จากองค์กรย่อยๆ สู่องค์กรใหญ่ๆ ตนเป็นที่พึ่งแห่งตน ลดการพึ่งพาและไม่เป็นภาระผู้อื่น โดยไม่ละเมิดและเบียดเบียนใครอื่น พร้อมกับยึดประโยชน์สาธารณะเข้าไว้ให้มั่น ก็น่าจะเป็นภูมิคุ้มกันทางสังคมได้มาก ถือว่าได้เริ่มต้นปฏิรูปสังคมตั้งแต่ขั้นปัจเจกบุคคลเลยทีเดียว การเมืองไทยก็ขอให้คิดแบบการเมืองใหม่ ซึ่งคนส่วนใหญ่ต้องการที่จะไม่ยอมให้บุคคลที่ฉ้อฉลเข้ามาบริหารบ้านเมืองอีก ประชาชนต้องช่วยเป็นหูเป็นตาความไม่ชอบมาพากลของฝ่ายบริหารการเมือง โดยผ่านองค์กรอิสระและโดยความเข้มแข็งของภาคพลเมือง การปฏิรูปการศึกษาต้องออกแบบให้เยาวชนเข้าใจบทบาททางสังคมการเมือง และมีสำนึกเพื่อสังคม เศรษฐกิจไทย ต้องคิดควบคู่ไปกับการเมืองใหม่ เป็นเศรษฐกิจใหม่ที่ลดการพึ่งพาและสร้างฐานเศรษฐกิจจากการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ที่มีความรู้ มีศักยภาพ สามารถบริหารและจัดการความรู้และประสบการณ์ที่มีอยู่ได้ ไม่เพียงเป็นแรงงานราคาถูก ทั้งนี้ เพื่อสร้างฐานสำหรับการพัฒนาที่ยั่งยืน และแน่นอนว่าเป้าหมายของเศรษฐกิจใหม่ จะต้องไม่ให้พื้นที่ป่าลดลงและเสื่อมโทรม เพราะการพัฒนาเศรษฐกิจไทยมีแนวโน้มที่จะใช้ทรัพยากรธรรมชาติที่เรามีอยู่อย่างจำกัด เพื่อการผลิตสินค้าและบริการอย่างไร้ทิศทาง การผลิตกิจกรรมทางเศรษฐกิจทั้งภาครัฐและเอกชน ไม่ว่าการทำสวนปาล์ม นากุ้ง หรือการจัดทำเขตอุตสาหกรรม ทั้งบนบกและทะเล ได้ทำลายระบบนิเวศและทรัพย์ในดิน สินในน้ำ รวมทั้งอากาศธาตุไปอย่างไร้ขีดจำกัด การศึกษาไทยขณะนี้ รัฐบาลกำลังใช้นโยบายเรียนฟรี 15 ปี ก็มีข้อให้ฉุกคิดว่า ของฟรี (ดี) ยังไม่มีในโลก ด้วยต้นทุนการศึกษาคือต้นทุนการสร้างทรัพยากรมนุษย์ให้เกิดมูลค่าและคุณค่าเพิ่มทางสังคม ที่ย่อมส่งผลต่อภาคการผลิตทางเศรษฐกิจและการเมือง การปฏิรูปการเรียนรู้ทั้งในและนอกระบบการศึกษาจำเป็นต้องเพิ่มการมีทักษะชีวิตและสำนึกความรับผิดชอบต่อตนเองและสังคมอย่างยิ่งยวด มิเช่นนั้นจะเป็นการเร่งแข่งกันเรียนเพื่อสนองปัจเจก โดยที่สังคมไม่ได้อะไรเลย ข้อเสนอให้ช่วยกันปฏิรูปสังคมที่ริเริ่มจากตนเองก่อนเป็นปฐม และก้าวสู่ส่วนรวมทั้งทางการเมือง เศรษฐกิจ และการศึกษา คงไม่เป็นเรื่องหนักเกินกำลังของคนไทยที่จะลุกขึ้นยืนอีกครั้ง ทิพย์พาพร ตันติสุนทร ผู้อำนวยการร่วม สถาบันนโยบายศึกษา