สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่องสิทธิมนุษยชน : การจัดการขยะขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นกับกับสิทธิชุมชน อุดมการณ์บนเส้นขนานจริงหรือ...?

ปุจฉาที่ 1: องค์กรสิทธิมนุษยชนชอบที่จะสนับสนุนกลุ่มอนุรักษ์ในการคัดค้านโครงการต่างๆ ในชุมชน จนปัจจุบันโครงการดีๆ เช่น โครงการกำจัดขยะแบบรักษาสิ่งแวดล้อมก็ไม่สามารถสร้างได้จริงหรือ?

วิสัชนาที่ 1: ในปัจจุบันกระแสการปกป้องสิ่งแวดล้อมเป็นที่ยอมรับและประชาชนในชุมชนได้เรียนรู้การปกป้องสิทธิของตนเองมากขึ้น โดยเฉพาะการอ้างอิง”สิทธิชุมชน”ในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ในขณะที่ภาคประชาชนกำลังเติบโตและเข้มแข็งมากขึ้น แต่อีกด้านหนึ่งก็มีคำถามจากองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นโดยเฉพาะเทศบาล ที่เริ่มมีปัญหาในการหาที่ทิ้งขยะที่กำลังล้นเมืองไม่ได้ เนื่องจากที่ผ่านมาเทศบาลได้อาศัยพื้นที่ขององค์การบริหารส่วนตำบลในการจัดทำเป็นที่ทิ้งขยะ แต่ในเวลานี้ที่ทิ้งขยะเดิมซึ่งส่วนใหญ่เป็นแบบฝังกลบได้ส่งผลกระทบต่อชุมชน ทำให้ชาวบ้านในชุมชนไม่ยินยอมให้ทิ้งขยะในเขตชุมชนของตนอีกต่อไป

จากการตรวจสอบข้อเท็จจริงในพื้นที่ของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ โดยคณะอนุกรรมการคุ้มครองสิทธิมนุษยชน 4 ในหลายพื้นที่ปรากฏความจริงที่ทุกฝ่ายต้องคิดกันให้เป็นระบบมากขึ้น อาทิ โครงการโรงงานกำจัดขยะที่จังหวัดสมุทรสงคราม โครงการน่าสนใจแต่พื้นที่ไม่เหมาะสมเนื่องจากจะไปตั้งที่ชุมชนที่มีอาชีพทำสวนเป็นหลัก มีพื้นที่เกษตรเชื่อมต่อกับแม่น้ำลำคลองจำนวนมาก ชาวบ้านจึงลุกขึ้นมาต่อต้าน แน่นอนที่สุดย่อมเกิดความขัดแย้งกันระหว่างชุมชนกับเทศบาลหรือองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น

จึงมีคำถามว่าระหว่างองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นกับสิทธิชุมชน ใครมีอำนาจมากกว่ากัน และทำไมองค์กรสิทธิมนุษยชนมักเข้าข้างกลุ่มอนุรักษ์

หากเราเข้าใจหลักสิทธิมนุษยชนแล้วคำถามต่างๆ เหล่านี้อาจไม่เกิดขึ้น เพราะหลักสิทธิมนุษยชนคือหลักแห่งเหตุผล เชื่อมั่นในตัวมนุษย์ และมีความยุติธรรม เราจึงต้องมาดูว่าโครงการฯ ของท้องถิ่นเกี่ยวข้องกับสิทธิมนุษยชนอย่างไร พูดกันให้ง่ายหรือใช้สามัญสำนึกเราก็จะเห็นว่า เรื่องขยะมันกระทบกับชุมชนหลายเรื่อง ทั้งสิ่งแวดล้อมและเรื่องสุขภาวะที่เป็นปกติ ดังนั้นความรู้สึกที่มีขยะอยู่หน้าบ้าน แม้ไม่มีหลักสิทธิมนุษยชนหรือกฎหมายใดๆ เขียนไว้ ชุมชนก็ต้องร่วมกันแก้ปัญหาอยู่แล้ว และเมื่อหลักสิทธิมนุษยชนรับรองเรื่องการมีส่วนร่วมของประชาชนไว้ จึงจำเป็นอย่างยิ่งที่ต้องให้ชุมชนมีส่วนร่วมตัดสินใจและกระบวนการตัดสินใจเริ่มต้นด้วยความโปร่งใส รับฟังผู้อื่น ยุติธรรมและมีเหตุมีผลเพื่อรักษาความปกติสุขที่มีอยู่เดิมของชุมชน

ปุจฉาที่ 2: ข้อเสนอและทางออกที่เป็นไปตามหลักสิทธิมนุษยชนควรเป็นอย่างไร?

วิสัชนาที่ 2: ดังนั้นทางออกของเรื่องนี้จึงมิใช่ว่าใครมีอำนาจมากกว่ากันระหว่างชุมชน/กลุ่มอนุรักษ์/สภาองค์กรชุมชน กับเทศบาลหรือองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น แต่เทศบาล/อบต. ต้องร่วมกับชุมชนคิดหา “รูปแบบกระบวนการการมีส่วนร่วมในการตัดสินใจ” โดยยืนอยู่บนหลักผลประโยชน์ของชุมชนท้องถิ่นอย่างแท้จริง และที่สำคัญทุกฝ่ายต้องยอมรับการตัดสินใจภายใต้กติกาที่ร่วมกันกำหนดขึ้น การเมืองของนักการเมืองและการเมืองแบบมวลชน จะไร้ความหมายหากขาดซึ่งเหตุและผล การจัดการปัญหาขยะขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นกับสิทธิชุมชนจึงมิได้เป็นเรื่องบนเส้นขนาน แต่เป็นเรื่องที่คนในชุมชนท้องถิ่นต้องเข้าร่วมแก้ไขโดยมีองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นอำนวยการด้านงบประมาณและเทคโนโลยีที่เหมาะสมภายใต้กฎหมายที่บัญญัติไว้

นายพิทักษ์ เกิดหอม
อนุกรรมการคุ้มครองสิทธิมนุษยชน 4
ในคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ