“การเมืองสยาม สู่การเมืองประเทศไทย” ครั้งที่ 2 ที่จังหวัดอุบลราชธานี เพื่อสืบสานปณิธานที่จะจัดการสัมมนาเพื่อกระตุ้นให้สังคมไทยตระหนักถึงบทเรียนทางการเมืองในประวัติศาสตร์ ซึ่งจะนำไปสู่การเรียนรู้เพื่อพัฒนาสังคมประชาธิปไตย สถาบันนโยบายศึกษา โดยการสนับสนุนของมูลนิคอนราด อาเดนาวร์ จึงจัดการสัมมนาเรื่อง “การเมืองสยาม สู่การเมืองประเทศไทย: 100 ปี ม.ร.ว.นิมิตรมงคล นวรัตน” เป็นครั้งที่ 2 ณ ศูนย์ศิลปวัฒนธรรมกาญจนาภิเษก มหาวิทยาลัยราชภัฏอุบลราชธานี เมื่อวันที่ 18 สิงหาคม 2551 โดยมีนักศึกษาและบุคคลทั่วไปข้าร่วมถึง 120 คน การสัมมนาวันนี้เป็นการเรียนรู้ประวัติศาสตร์ของการเมืองไทยในระบอบประชาธิปไตยที่ตั้งต้นตั้งแต่ปี 2475 ผ่านประวัติและผลงานของ ม.ร.ว.นิมิตรมงคล หนึ่งในนักโทษการเมืองในสมัยนั้น จากนายทหารยศร้อยโทธรรมดาๆ ม.ร.ว.นิมิตรมงคล ถูกดึงเข้าไปในวังวนของการปฏิวัติรัฐประหารยึดอำนาจเพราะได้รับคำสั่งจากผู้บังคับบัญชาให้ขับเครื่องบินมาแข่งเทนนิส เมื่อถูกศาลพิเศษตัดสินจำคุก 25 ปีในสถานะนักโทษการเมือง ความไร้เดียงสาทางการเมืองและระบอบประชาธิปไตยทำให้ ม.ร.ว.นิมิตรมงคล และนักโทษการเมืองอีกหลายคนขวนขวายหาความรู้ในเรื่องการปกครองในระบอบประชาธิปไตยจากตำราต่างประเทศ และเมื่อความรู้เหล่านั้นสุกงอมก็ได้กลายมาเป็นบทความและหนังสือหลายเล่มที่ได้รับการตีพิมพ์ในโอกาสต่อมา รศ.ดร.อรชร พรประเสริฐ รองคณบดีคณะมนุษยศาสตร์ฯ กล่าวว่า การได้รับรู้เรื่องราวของ ม.ร.ว.นิมิตรมงคล เป็นเสมือนการเติมจิ๊กซอว์อีกหนึ่งชิ้นเข้าไปในประวัติศาสตร์การเมืองไทย และเมื่อได้ภาพที่สมบูรณ์มากขึ้นแล้ว วิทยากรอีก 3 ท่าน ก็ได้ช่วยกันวิเคราะห์และให้ความเห็นว่า 76 ปีผ่านไป ประเทศไทยมีพัฒนาการทางการเมืองอย่างไร ชัยสิริ สมุทวณิช กล่าวถึงนักโทษการเมืองอีกคนหนึ่งซึ่งเป็นเลือดเนื้ออีสาน คือ อ่ำ บุญไทย ที่ถูกจับในปี 2476 เช่นเดียวกับ ม.ร.ว.นิมิตรมงคล อ่ำ บุญไทย เขียนหนังสือชื่อ “กฤษดาการบนที่ราบสูง” ซึ่งเป็นหนังสือเล่มแรกที่กล่าวถึงนโยบายทางการเมือง ที่บอกว่า หากได้รับเลือกตั้งแล้วจะทำอะไรให้แก่ประชาชน อ่ำโชคร้ายยิ่งกว่า ม.ร.ว.นิมิตรมงคล ที่ไม่เคยได้รับการปลดปล่อย และต้องเสียชีวิตขณะถูกขังบนเกาะเต่า ชัยสิริแสดงความเห็นว่า “ความฝันของนักอุดมคติ” คือการพูดถึงปรัชญาทางการเมืองโดยผ่านทางนวนิยาย “สมส่วน” นางเอกของเรื่องนั้น เปรียบเสมือนรัฐบาลหรือคณะราษฎร ในขณะที่พระเอก “รุ้ง” คือประชาชน “สมส่วน” ทรยศต่อความรักของ “รุ้ง” เปรียบได้กับการที่รัฐบาล (ในสมัยนั้น) ทรยศต่อประชาชนชาวไทย ความฝันของ “รุ้ง” คือความฝันของนักอุดมคติ รุ้งมีความฝันในเรื่องการศึกษา เศรษฐกิจและการเมืองไว้มากมาย หลายอย่างคล้ายกับความคิดของ เอช.จี. เวลส์ นักคิดนักเขียนชื่อดังขณะนั้น เป็นไปได้ว่า ม.ร.ว.นิมิตรมงคล รับความคิดเหล่านี้มาผ่านทางหนังสือของเวลส์ แต่ก็ยังมีความคิดเห็นส่วนตัวที่ทันสมัยเข้ากับสถานการณ์โลกในปัจจุบัน คือ เรื่องของโลกาภิวัตน์หรือ globalization ที่กล่าวว่า ทุกประเทศในโลกสละความเป็นชาตินิยมลงและเข้าสู่การเป็นสากลนิยมที่มีภาษาเดียวกัน มีเงินตราสกุลเดียวกัน มีองค์กรจัดการเพียงหนึ่งเดียวที่กำหนดหน้าที่ให้แต่ละประเทศผลิตตามความเหมาะสม เช่น เป็นประเทศอุตสาหกรรมหรือเกษตรกรรม มีการแลกเปลี่ยนสินค้าซึ่งกันและกันตามความต้องการที่กำหนดไว้ ผศ.ดร .อินทิรา ซาฮีร์ คณบดีคณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี กล่าวถึงความฝันของรุ้งว่า อยากให้ รัฐจัดการศึกษาให้แก่คนไทยทุกคนเป็นเวลา 17 ปี (อนุบาล 5 สามัญศึกษา 8 และอาชีวศึกษา 4) เมื่อประชาชนทุกคนมีการศึกษาที่ดี มีงานทำที่เป็นประโยชน์แก่ส่วนรวม ประเทศไทยปกครองโดยรัฐบาลที่เอื้ออาทรเอาใจใส่ประชาชน คนไทยทุกคนมีความสุข เพราะมีการศึกษาและมีงานทำ ประเทศจะมั่งคั่งทางเศรษฐกิจมีแต่ความสมบูรณ์พูนสุข ไม่มีโจรผู้ร้ายและไม่มีคุกตะราง ประชาชนทุกคนมีการศึกษาดี แต่ตามความเห็นของรุ้งนั้น นักการเมืองส่วนใหญ่ดำเนินนโยบายอย่างใจแคบ คิดสั้น หันหลังเข้าหากัน เพราะเหตุนี้บ้านเมืองจึงมีปัญหาเศรษฐกิจ หากจะแก้ ต้องแก้ที่นิสัยของนักการเมือง ดร.อินทิรา ชวนให้ผู้เข้าสัมมนาทุกคนถามตัวเองว่า ในสถานการณ์การเมืองในระบอบประชาธิปไตยที่เพิ่งเริ่มต้นและมีความเปราะบางเนื่องจากยังมีความขัดแย้งระหว่างฝ่ายนิยมเจ้าและฝ่ายนิยมคณะราษฎร การจับกุม กำจัดทุกคนที่คิดว่าจะอยู่ฝ่ายนิยมเจ้าเป็นสิ่งที่หลีกเลี่ยงได้หรือไม่ แต่อย่างไรก้ตามคณะราษฎรก็ไม่สามารถจะครองอำนาจได้ตลอดไป ผู้ร่วมขบวนการคณะราษฎรที่อยู่ในอำนาจคนสุดท้าย คือ จอมพล ป.พิบูลสงคราม ต้องลงจากอำนาจเพราะถูกจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ ทำรัฐประหารในปี 2500 หลังจากนั้นมีบุคคลใหม่ๆ หมุนเวียนกันขึ้นสู่อำนาจและต้องจากไป บางครั้งเพราะการบังคับ เหตุการณ์ต่างๆ ในอดีต มีความคล้ายคลึงกับเหตุการณ์ปัจจุบันหรือไม่ ขณะนี้เราเป็นประชาธิปไตยแล้วหรือยัง หรือว่ายังอยู่ในกระบวนการเปลี่ยนแปลงไปสู่ความเป็นประชิปไตย อรสม สุทธิสาคร ยืนยันว่า วงล้อการเมืองไทยกว่า 70 ปียังคงย่ำอยู่กับที่ เหตุการณ์เก่าเกิดซ้ำซากเพียงแต่เปลี่ยนตัวละครชื่อใหม่ๆ เข้ามาบนเวที ประวัติศาสตร์การเมืองไทยมีสีสันดูน่าสนุก แต่บุคคลที่น่าสงสารคือประเทศชาติและประชาชน นักการเมืองยุคก่อนแม้จะไม่ดีแต่ก็โกงน้อย รวยน้อยกว่านักการเมืองปัจจุบัน คณะราษฎรมีความตั้งใจจะเปลี่ยนแปลงประเทศไปในทางที่ดี แต่ความสำเร็จและอำนาจทำให้แตกกัน ความหวงแหนในอำนาจทำให้ต้องกำจัดทุกคนที่คิดว่าจะเป็นอันตราย วงจรอุบาทว์ของการปฏิวัติยึดอำนาจเกิดซ้ำหลายครั้ง หากเราศึกษาจะมองเห็นและเข้าใจ การสัมมนาในวันนั้นไม่เพียงแต่จะสำเร็จเพราะสามารถกระตุ้นให้ผู้เข้าร่วมสนใจและติดตามบริบทการเมืองไทยเท่านั้น แต่ในแง่ของการเรียนรู้ประวัติศาสตร์นอกห้องเรียน ผู้เข้าร่วมหลายคนบอกแก่สถาบันนโยบายศึกษาว่า เหตุการณ์วันนี้เป็นครั้งแรกที่ได้ฟังเรื่องประวัติศาสตร์โดยไม่เบื่อเลย และอีกหลายคนบอกว่าขอให้จัดอีกบ่อยๆ อ.สังกมา สารวัตร วิทยาลัยการเมืองการปกครอง มหาวิทาลัยสารคาม ดำเนินรายการ