การเมืองสยาม สู่การเมืองประเทศไทย 100 ปี ม.ร.ว.นิมิตรมงคล 100 ปี ที่ผ่านมา สังคมไทยมีวิวัฒนาการของการต่อสู้ทางความคิดและอุดมการณ์ทางการเมืองที่ทำให้เกิดความขัดแย้งระหว่างกลุ่มบุคคลที่มีความคิดแตกต่างกันบ่อยครั้ง และยังดำรงอยู่อย่างต่อเนื่อง ดังปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นจากการปฏิวัติยึดอำนาจ การทำรัฐประหาร การร่างรัฐธรรมนูญ และการปฏิรูปการเมืองเพื่อสถาปนาระบบการเมือง-การปกครองให้เป็นไปตามแนวทางที่ต้องการ แต่ทุกครั้งที่เกิดการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองอย่างฉับพลันเช่นนี้ สภาพเศรษฐกิจและสังคมกลับถูกลดทอนความสำคัญลงไป ดังนั้น การดำรงอยู่ต่อสภาพทางการเมือง เศรษฐกิจ และสังคมไทยในช่วงเวลาดังกล่าว จึงมีนัยสำคัญที่สังคมไทยจะได้ศึกษาและทบทวนเพื่อความเข้าใจและแสวงหาความรู้ใหม่ เพื่อหาทางออกให้กับการเมืองที่ยังคงต้องดำรงอยู่ท่ามกลางความแตกแยกของสังคม Dr.Canan Atilgan ผู้แทนมูลนิธิ คอนราด อาเดนาวร์ สถาบันนโยบายศึกษา โดยการสนับสนุนของมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ร่วมกับภาควิชาการปกครอง คณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย จัดให้มีการสัมมนาทางวิชาการ เรื่อง “การเมืองสยามสู่การเมืองประเทศไทย : 100 ปี ม.ร.ว.นิมิตรมงคล” ขึ้น ณ ห้องประชุมจุมภฏ – พันธุ์ทิพย์ ชั้น 4 อาคารประชาธิปก รำไพพรรณี จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เมื่อวันพฤหัสบดีที่ 19 มิถุนายน 2551 เพื่อให้คนไทยตั้งแต่เยาวชน นักวิชาการ จนถึงบุคคลโดยทั่วไป ได้มีเวทีศึกษาและแลกเปลี่ยนความรู้ ความเข้าใจ ต่อการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองจากยุคสยามประเทศ สู่ ประเทศไทยในปัจจุบัน มีนักศึกษา นักวิชาการ สื่อมวลชน ประชาชนทั่วไป เข้าร่วมสัมมนา จำนวน 50 คน โดยมี ผศ.สุรัตน์ โหราชัยกุล รองคณบดีฝ่ายวิจัย คณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และ Dr.Canan Atilgan ผู้แทนมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ กล่าวต้อนรับ ศ.ดร.ชัยอนันต์ สมุทวณิช จากนั้นเป็นการแสดงปาฐกถาพิเศษ โดย ศ.ดร.ชัยอนันต์ สมุทวณิช ประธาน สถาบันนโยบายศึกษา ว่า บทประพันธ์ของ ม.ร.ว.นิมิตรมงคล 2 เรื่อง คือ ความฝันของนักอุดมคติ หรือ เมืองนิมิต ที่ทำให้เราได้เรียนรู้สิ่งที่ประวัติศาสตร์ไม่ได้บันทึกเอาไว้ สิ่งเหล่านี้เป็นทั้งข้อมูลทางประวัติศาสตร์ และทำให้เราเห็นพรรคการเมืองไทยในหลายมิติ ซึ่งเป็นนวนิยายเชิงสาธารณะเล่มแรกๆ ของเมืองไทย เป็นเรื่องแต่งที่แฝงไปด้วยความรู้สึก อีกเรื่องคือ ชีวิตแห่งการกบฏสองครั้ง เป็นเรื่องที่เขียนถึงปรัชญาความคิด สิทธิเสรีภาพ เอาไว้ เช่น “ประชาธิปไตยของคณะราษฎรนั้น เป็นของจอมปลอม และชี้ให้เห็นว่ารัฐบาลที่มีวิธีการกำจัดผู้มีความเห็นในทางตรงกันข้ามกับนโยบายของตนอย่างรุนแรงและไร้ความยุติธรรม มีลักษณะไม่ผิดกับรัฐบาลของประเทศที่มีระบบการปกครองแบบคอมมิวนิสต์” ม.ล.ชัยนิมิตร นวรัตน ม.ร.ว.นิมิตรมงคล แม้จะเป็นทหาร แต่ก็เป็นนักประพันธ์ที่มีความสามารถในการใช้ถ้อยคำที่ประหยัดและประโยคที่สั้นแต่ได้ใจความ แฝงไปด้วยความหมายอันลึกซึ้ง หานักประพันธ์รุ่นหลังเทียบได้ยาก การอ่านงานชุดนี้ ทำให้เราได้คิดและเรียนรู้ว่าการสร้างภารกิจของสังคมที่ดีน่าจะเป็นอย่างไร รัฐกับประชาชนควรแสดงออกต่อกันอย่างไรบ้าง จึงสมควรยิ่งที่จะใช้หนังสือของ ม.ร.ว.นิมิตรมงคล สองเล่มนี้เป็นเอกสารในการศึกษาเรื่องการเมืองไทยในระบอบประชาธิปไตย จากนั้น ม.ล.ชัยนิมิตร นวรัตน ทายาทของ ม.ร.ว.นิมิตรมงคล ได้เล่าถึงชาติกำเนิดและชีวิตวัยเด็กของ ม.ร.ว.นิมิตรมงคล ที่เติบโตขึ้นมาภายใต้พระบารมีของสมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระนครสวรรค์พินิต ภายหลังจบจากโรงเรียนนายร้อยทหารบกได้สมัครไปเป็นนักบินขับไล่ประจำการ ขณะดำรงยศนายเรืออากาศโท ถูกกล่าวหาว่าร่วมก่อการกบฏในปี พ.ศ. 2476 (กบฏบวรเดชฯ) ต้องออกจากราชการ ถูกตัดสินจำคุก 9 ปี ภายหลังถูกจองจำอยู่ 5 ปี ก็ได้รับพระราชทานอภัยโทษ แต่เป็นอิสระอยู่ได้ไม่นานก็ถูกสันติบาลจับกุมตัวในข้อหาพยายามล้มล้างรัฐบาล โดยถูกตัดสินว่าเป็นกบฎและให้จำคุกตลอดชีวิต ขณะถูกจองจำอยู่นั้นได้ลอบแต่งหนังสือ “เมืองนิมิตร” ขึ้น โดยให้ชื่อในขณะนั้นว่า “ความฝันของนักอุดมคติ” ต้นฉบับเป็นภาษาอังกฤษได้ตกไปถึงมือสันติบาล ซึ่งมีผลให้ต้องโทษเนรเทศไปอยู่เกาะเต่าถึง 3 ปี จนกระทั่งหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 รัฐบาลใหม่ของนายควง อภัยวงศ์ ได้ประกาศพระราชกฤษฎีกาพระราชทานนิรภัยโทษ ให้กลับเข้ารับราชการรับบำเหน็จบำนาญตามเดิม และเนื่องจาก ม.ร.ว.นิมิตรมงคล ป่วยด้วยโรควัณโรคและมาเลเรียเมื่อครั้งต้องโทษอยู่ที่เกาะเต่า จึงได้ถึงแก่กรรมก่อนบุตรชายคนเดียวจะเกิดเพียง 45 วัน (จากซ้าย) ดร.เชาวนะ ไตรมาศ รศ.ดร.ธเนศวร์ เจริญเมือง รศ.ดร.สุธาชัย ยิ้มประเสริฐ รศ.ดร.ไชยันต์ ไชยพร และ ผศ.สุรัตน์ โหราชัยกุล ต่อจากนั้นมีการแสดงความคิดเห็นร่วมกันของวิทยากร มีประเด็นที่น่าสนใจดังนี้ รศ.ดร.ไชยันต์ ไชยพร หัวหน้าภาควิชาการปกครอง คณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ได้ยกข้อความบางตอนใน “ประกาศของคณะราษฎร ฉบับที่ 1 วันที่ 24 มิถุนายน 2475” ที่วิพากษ์วิจารณ์การปกครองในระบอบกษัตริย์สมบูรณาญาสิทธิราชย์ และให้เหตุผลอย่างชัดเจนถึงความจำเป็นที่ต้องเปลี่ยนแปลงการปกครองให้ทันสมัยและเป็นธรรม มาเปรียบเทียบกับวิกฤตการเมืองในปัจจุบัน เช่น พ.ศ. 2475 “ยกพวกเจ้าขึ้นให้สิทธิพิเศษมากกว่าราษฎร” พ.ศ. 2551 “ยกพวกนักการเมืองบางกลุ่มขึ้นให้สิทธิพิเศษมากกว่าพลเมือง ถูกกล่าวหาไม่ต้องขึ้นศาล ทำผิดไม่ต้องรับโทษ”, พ.ศ. 2475 “ปกครองโดยขาดหลักวิชา” พ.ศ. 2551 “เอาหมอมาคุมเศรษฐกิจ เอาอดีตปลัดฯ ยุติธรรมมาคุมการศึกษา...”, พ.ศ. 2475 “รัฐบาลของกษัตริย์เหนือกฎหมายมิสามารถแก้ไขให้ฟื้นขึ้นได้” พ.ศ. 2551 “รัฐบาลของนักการเมืองฯ อยู่เหนือกฎหมายอยากจะแก้รัฐธรรมนูญ-กฎหมายสูงสุดเพื่อตัวเองยังไงก็ทำได้” ฯลฯ ทำให้รู้สึกว่าการเมืองเป็นเรื่องของการได้อำนาจมาในการบริหารราชการ การเมืองเป็นเรื่องการใช้อำนาจที่จะทำอะไรก็ได้ ด้าน รศ.ดร.ธเนศวร์ เจริญเมือง อาจารย์คณะรัฐศาสตร์และรัฐประศาสนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มีความเห็นว่า ความคิดทางการเมือง และการต่อสู้เพื่อประเทศ เป็นผลพวงมาจากประวัติศาสตร์ การรวมอำนาจมากเกินไป ทำให้เกิดการปฏิรูปทางการเมืองที่ล่าช้า ส่งผลต่อการปฏิรูปทางการศึกษาก็ช้าไปด้วย เห็นได้จากข่าวการรับน้องที่มีปัญหาอยู่ในขณะนี้ จึงควรจะนำเอาความคิดทางการเมืองมาถกเถียงกัน และทำความเข้าใจเรื่องประชาธิปไตยให้มากขึ้น เพื่อจะได้มีการพัฒนาทางการเมืองในประเทศไทย ทางด้าน ดร.เชาวนะ ไตรมาศ ผู้อำนวยการสถาบันรัฐธรรมนูญศึกษา สำนักงานศาลรัฐธรรมนูญ กล่าวว่า หนังสือเรื่อง ความฝันของนักอุดมคติ ของม.ร.ว.นิมิตรมงคล แสดงให้เห็นว่าผู้แพ้สามารถสร้างความสำเร็จที่ยิ่งใหญ่ได้ วิธีคิดของท่านทางการเมืองไม่มีมิติที่จำกัดของเวลาและพื้นที่ คนๆ เดียวมีสองทัศนะในช่วงชีวิตหนึ่ง ท่านสะท้อนภาพทางการเมืองที่มีทั้งความดีงามและความสูงส่ง เป็นปรัชญาที่มีความหมาย นอกจากนั้น ดร.เชาวนะ ยังได้มองการเมืองปัจจุบันใน 4 ประเด็น ดังนี้ 1) ความคิดทางการเมืองของคนปัจจุบัน แบ่งออกเป็นวิธีคิดและสาระที่คิด ผลคือ ความชอบธรรมทางการเมือง เกณฑ์ตัดสินถูกกำหนดโดยรูปแบบของมูลค่ามากกว่าคุณค่า 2) ระบบการเมือง ย้ายฐานการผลิตจากวัฒนธรรมไปที่วิธีการผลิต ผลที่ตามมาในการสร้างหรือออกแบบแบบนี้ ทำให้คนให้ความสำคัญกับเศรษฐกิจมากกว่าความเป็นปึกแผ่น 3) กลไกทางการเมือง และกระบวนการทางการเมือง ได้เปลี่ยนจากการสร้างความเห็นพ้องตามหลักประนีประนอมตามแนวคิดของประชาธิปไตยแบบดั้งเดิมไปเป็นการสร้างความได้เปรียบและการตัดสินกันบนพื้นฐานของความเป็นผู้แพ้ ผู้ชนะ และ 4) ผู้กระทำทางการเมืองหรือผู้เล่นทางการเมือง ซึ่ง ดร.เชาวนะ ได้ให้ข้อคิดที่น่าสนใจว่า บทบาทใหม่ของผู้กระทำหรือผู้เล่นทางการเมืองนั้น คือการเป็นผู้จัดระเบียบผลประโยชน์สาธารณะในเชิงพหุภาค คือขัดแย้งแข่งขันแตกต่างกันได้มากกว่าวิธีการจัดสรรผลประโยชน์สาธารณะแบบที่เรียกว่าเป็นเอกภาพ ท้ายสุดผู้เข้าร่วมสัมมนาได้มีการแลกเปลี่ยนความคิดเห็นต่อกัน หลายเสียงอยากให้มีการจัดสัมมนาเกี่ยวกับการศึกษาความคิดทางการเมือง ในฐานะที่เป็นแนวการศึกษาหนึ่งในการศึกษาทางประวัติศาสตร์และการเมือง โดยอาจศึกษาเจาะจงที่ตัวบุคคลสำคัญอื่นในประวัติศาสตร์การเมืองของไทย เช่น ศรีบูรพา อ่ำ บุญไทย เป็นต้น โดยเชิญวิทยากรที่เชี่ยวชาญหรือมีประสบการณ์ในการศึกษาลักษณะนี้มาบรรยายให้ความรู้ ชี้แนะแนวทางในการศึกษาหรือวิจัยต่อไป