สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เมื่อการขึ้นทะเบียนปราสาทพระวิหารเป็นมรดกโลกกลายเป็นประเด็นสาธารณะในสังคมไทย

ยศวดี บุณยเกียรติ

การที่ประเทศกัมพูชานำปราสาทพระวิหารไปขอขึ้นทะเบียนมรดกโลกถูกหยิบยกขึ้นมากล่าวอ้างบนเวทีพันธมิตรฯ ต่อจากนั้นก็กลายเป็นประเด็นร้อนเมื่อมีการอภิปรายไม่ไว้วางใจกันในสภา หลายคนที่นั่งเฝ้าจอทีวีบอกว่าฟังข้อมูลแล้วสงสัยว่าจะเชื่อฝ่ายไหนดี แต่ทันทีที่ศาลปกครองมีคำสั่งคุ้มครองชั่วคราว เรื่องนี้ก็กลายเป็นประเด็นสาธารณะที่คนไทยทั้งประเทศต้องจับตามองด้วยความเอาใจใส่

เราจำเป็นต้องทำความเข้าใจถึงที่มาของการขึ้นทะเบียนมรดกโลกของปราสาทพระวิหาร เพื่อนำบทเรียนจากประวัติศาสตร์มาใช้ให้เป็นประโยชน์ หากเราเข้าใจว่าเกิดอะไรขึ้นในอดีตส่งผลต่อมาอย่างไร เราก็อาจจะหลีกเลี่ยงเหตุการณ์ที่ไม่พึงประสงค์ในอนาคตได้ โดยไม่ต้องมาคาดเดากันว่าใครจะได้ ใครจะเสียอะไรในเรื่องนี้

จากเวทีพันธมิตรเข้าสู่สภา

ระหว่างการชุมนุมของพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตยที่เริ่มต้นในเดือนพฤษภาคม 2551 มีประเด็นการขอขึ้นทะเบียนปราสาทพระวิหารเป็นมรดกโลกของประเทศกัมพูชาถูกหยิบยกขึ้นมากล่าว โดยตั้งข้อสังเกตว่าอาจจะนำไปสู่การเสียดินแดนของไทย เนื่องจากรัฐบาลไทย โดยรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศ นายนพดล ปัทมะได้ลงนามในแถลงการณ์ร่วม ไทย-กัมพูชา สนับสนุนให้กัมพูชายื่นจดทะเบียนปราสาทพระวิหารเป็นมรดกโลก

เรื่องนี้ถูกพรรคฝ่ายค้านนำมาอภิปรายไม่ไว้วางใจนายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศในการประชุมสภาระหว่างวันที่ 24-26 มิถุนายน 2551

รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศนำแผนผังบริเวณการขึ้นทะเบียนปราสาทพระวิหารมาแสดงประกอบการชี้แจงว่าไม่มีส่วนใดล้ำเข้ามาในดินแดนไทย แต่หัวหน้าพรรคฝ่ายค้าน นายอภิสิทธิ์ เวชชาชีวะ ก็ได้สรุปคำอภิปรายในเรื่องนี้ โดยนำแผนที่ซึ่งรัฐบาลกัมพูชาจัดทำประกอบการขึ้นทะเบียนมาแสดงเช่นกัน ซึ่งแม้แผนที่ฉบับนี้จะแสดงบริเวณการขึ้นทะเบียนปราสาทพระวิหารที่ตรงกัน แต่ก็ไม่มีเส้นแสดงแนวเขตแดนระหว่างไทย-กัมพูชา

นายนพดล ปัทมะ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศได้รับการโหวตไว้วางใจไปด้วยคะแนน 280 ต่อ 162 จากคะแนนทั้งหมด 442 เสียง

คดีเข้าสู่การพิจารณาของศาลปกครอง

รุ่งขึ้นในวันที่ 28 มิถุนายน กลุ่มพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตย ได้ยื่นคำฟ้องต่อศาลปกครองขอให้เพิกถอนการกระทำและยุติความผูกพันของรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศตามแถลงการณ์ร่วมไทย-กัมพูชา วันที่ 18 มิถุนายน 2551 เรื่องกัมพูชายื่นจดทะเบียนปราสาทพระวิหารเป็นมรดกโลก

ศาลปกครองได้ประทับรับฟ้อง และมีคำสั่งคุ้มครองชั่วคราวในวันต่อมาไม่ให้รัฐมนตรีและคณะรัฐมนตรีอ้างหรือใช้ประโยชน์จากมติ ครม. เมื่อวันที่ 17 มิถุนายน 2551 ที่เห็นชอบแถลงการณ์ร่วมระหว่างรัฐบาลไทยกับรัฐบาลกัมพูชา กรณีขอขึ้นทะเบียนปราสาทพระวิหารเป็นมรดกโลก โดยให้เหตุผลว่า แผนที่พื้นที่รูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าครอบปราสาทพระวิหารที่รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศยื่น แสดงว่าเป็นคำพิพากษาของศาลยุติธรรมระหว่างประเทศตามมติคณะรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 10 กรกฎาคม 2505 นั้น ไม่ได้ระบุเขตแดนระหว่างปราสาทพระวิหารกับเขตแดนไทยอย่างชัดแจ้ง และเป็นการกำหนดบริเวณปราสาทพระวิหารโดยไทยฝ่ายเดียว

ทั้งนี้ นายเชิดชู รักตะบุตร พยาน ได้ให้ถ้อยคำว่า การปักปันเขตแดนระหว่างไทยกับกัมพูชาของคณะกรรมาธิการร่วมชายแดนไทย-กัมพูชา ที่จัดตั้งขึ้นภายใต้สนธิสัญญาไทยกับฝรั่งเศส รวมความยาวพื้นที่ชายแดน 798 กิโลเมตรยังไม่สำเร็จ ซึ่งรวมทั้งเขตแดนในบริเวณปราสาทพระวิหารด้วย

ศาลปกครองเห็นว่าการลงนามในสัญญา

“อาจมีผลผูกพันประเทศไทย และอาจทำลายน้ำหนักในการอ้างอิงเขตแดน ที่ประเทศไทยยึดถือสันปันน้ำเป็นเส้นแบ่งเขตแดนมาโดยตลอด ดังนั้น คดีจึงมีมูลรับฟังได้ตามคำร้อง และการกระทำดังกล่าว อาจทำให้เกิดความเสียหายต่อประเทศชาติและประชาชน ซึ่งรวมถึงผู้ฟ้องคดีทั้งเก้าได้รับความเสียหายต่อไป อันเป็นความเสียหายที่ยากแก่การเยียวยาแก้ไขในภายหลัง”

ในวันที่ 30 มิถุนายน พล.ท แดน มีชูอรรถ เจ้ากรมแผนที่ทหาร กระทรวงกลาโหม กล่าวว่า การปักปันเขตแดนไทย-กัมพูชา ดำเนินการไปแล้ว 46 ใน 73 หลัก คาดว่าจะเสร็จในปลายปี 2551 ซึ่งหลักเขตบริเวณเขาพระวิหารจะดำเนินการในลำดับรองสุดท้าย

ส.ว. เสนอให้ศาลรัฐธรรมนูญพิจารณา

หลังศาลปกครองมีคำสั่งคุ้มครองชั่วคราว นายสมัคร สุนทรเวช นายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหม สั่งให้หารือกับสำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกาว่ารัฐบาลจะต้องปฏิบัติอย่างไร

และในวันที่ 30 มิถุนายน 2551 ส.ว. 77 คน ได้ยื่นหนังสือต่อประธานวุฒิสภา เพื่อส่งให้ศาลรัฐธรรมนูญวินิจฉัยว่าแถลงการณ์ร่วมไทย-กัมพูชา กรณีขึ้นทะเบียนปราสาทพระวิหารเป็นมรดกโลกเข้าข่ายกระทำการขัดรัฐธรรมนูญ 2550 มาตรา 190 หรือไม่ ทั้งนี้เพราะรัฐธรรมนูญบัญญัติไว้ว่า หนังสือสัญญาใดที่มีบทเปลี่ยนแปลงสิทธิอธิปไตยต้องให้รัฐสภาเห็นชอบก่อน

และนายอภิสิทธิ์ เวชชาชีวะ และคณะ ยื่นหนังสือคัดค้านการขึ้นทะเบียนต่อรักษาการผู้อำนวยการยูเนสโกประจำประเทศไทย

จากมรดกโลกสู่ประเด็นสาธารณะของไทย

การขึ้นทะเบียนปราสาทพระวิหารเป็นมรดกโลกของกัมพูชากลายเป็นประเด็นสาธารณะที่สำคัญต่อประชาชนคนไทยทั้งประเทศ เพื่อสร้างความเข้าใจในเรื่องนี้ เราควรดูว่าเรื่องนี้มีความเป็นมาอย่างไรในอดีต

ย้อนกลับไปในรัฐบาลทักษิณ เมื่อวันที่ 25 มีนาคม 2547 นายสุรเกียรติ์ เสถียรไทย รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศในขณะนั้น ได้ ตกลงร่วมกับนายซก อาน รองนายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีประจำสำนักนายกรัฐมนตรีกัมพูชาที่มาเยือนไทยว่า จะร่วมกันอนุรักษ์ปราสาทพระวิหารให้เป็นมรดกโลกและพัฒนาร่วมกัน โดยไม่ให้กระทบต่อการปักปันเขตแดน

ในปี 2548 รัฐบาลกัมพูชาได้ยื่นเรื่องขอขึ้นทะเบียนปราสาทพระวิหารและพื้นที่โดยรอบต่อคณะกรรมการมรดกโลก โดยมีแผนที่บริเวณที่ขอขึ้นทะเบียนซึ่งบางส่วนทับซ้อนกับพื้นที่ประเทศไทย

เรื่องได้เข้าสู่การประชุมในสมัยประชุมที่ 31 ของคณะกรรมการมรดกโลก ที่เมืองไครสเชิร์จ ประเทศนิวซีแลนด์ เมื่อวันที่ 28 มิถุนายน 2550 ตัวแทนประเทศไทยได้คัดค้านโดยเหตุผลว่า ปราสาทพระวิหารควรได้รับการขึ้นทะเบียนร่วมโดยไทยและกัมพูชา เพื่อจะได้ผนวกแหล่งต่าง ๆ ที่เกี่ยวเนื่องในฝั่งไทยเข้าไปเพื่อความสมบูรณ์ของสถาปัตยกรรมและสภาพภูมิศาสตร์ ที่ประชุมจึงมีมติให้เลื่อนวันพิจารณาออกไปเป็นสมัยประชุมที่ 32 ที่จะจัดในระหว่างวันที่ 2-10 กรกฎาคม 2551 ที่เมืองควีเบค ประเทศแคนาดา

ฝ่ายไทยและกัมพูชาได้เจรจากันที่กรุงปารีสเมื่อ 18 มิถุนายน 2551 โดยมียูเนสโกเป็นเจ้าภาพ ทำให้ได้แผนที่ใหม่ที่แสดงบริเวณขอขึ้นทะเบียนเพียงตัวปราสาทอย่างเดียว และไม่มีการระบุเส้นเขตแดนระหว่างประเทศ และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศ นายนพดล ปัมทะ ได้ขอมติคณะรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 17 มิถุนายน เพื่อลงนามในแถลงการณ์ร่วมกัมพูชา-ไทย สนับสนุนการขึ้นทะเบียนมรดกโลกของประเทศกัมพูชา

มรดกโลกคืออะไร และสำคัญอย่างไร

ในปี 2515 องค์กรยูเนสโกได้ริเริ่มการขึ้นทะเบียนสถานที่ซึ่งมีคุณค่าทางธรรมชาติหรือศิลปวัฒนธรรม ถือเป็น “มรดกโลก” ที่สมควรปกป้องอนุรักษ์ไว้ให้แก่อนุชนรุ่นหลัง โดยกำหนดขั้นตอนขึ้นทะเบียนไว้เพื่อให้ประเทศที่ต้องการนำ สถานที่ซึ่งอยู่ในอาณาเขตประเทศของตน มายื่นต่อคณะกรรมการมรดกโลกที่มีจำนวน 21 คนจาก 21 ประเทศ หากคณะกรรมการเห็นว่าสถานที่นั้นถูกต้องตามหลักเกณฑ์ที่วางไว้ ก็จะทำการตัดสิน หากกรรมการ 2 ใน 3 ขององค์ประชุมเห็นด้วย ก็จะประกาศสถานที่นั้นให้อยู่ในบัญชี “มรดกโลก” ต่อไป

การขึ้นทะเบียนมรดกโลกมีข้อดี คือ สามารถจะร้องขอความช่วยเหลือด้านวิชาการและการเงิน เพราะมีกองทุนมรดกโลกที่เก็บจากบรรดาประเทศสมาชิก ทุกๆ สามปีจะมีการประเมินว่าสถานที่ที่ได้รับการขึ้นทะเบียนแล้วมีความเหมาะสมที่จะอยู่ในทะเบียนต่อไปหรือไม่ หากไม่จะถูกถอดออก การที่ยังคงอยู่ในทะเบียนจึงเท่ากับมีโอกาสที่จะขอความช่วยเหลือต่างๆ เช่นคำปรึกษา อุปกรณ์เครื่องมือต่าง ๆ การจัดส่งผู้เชี่ยวชาญ ช่างเทคนิค แรงงานฝีมือ วัสดุอุปกรณ์ รวมทั้งเงินกู้ดอกเบี้ยต่ำเพื่อการอนุรักษ์

ขณะนี้ทั่วโลกมีสถานที่ขึ้นทะเบียนมรดกโลกเอาไว้ 850 แห่ง ใน 138 ประเทศ ในไทยมี 5 แห่ง คือ อุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย-ศรีสัชนาลัย-กำแพงเพชร แหล่งโบราณคดีบ้านเชียง เขตอนุรักษ์พันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่-ห้วยขาแข้ง และอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ดงพญาเย็น

ย้อนรอยคดีประวัติศาสตร์ ปราสาทพระวิหาร

ศาลโลกได้มีคำตัดสินเมื่อวันที่ 15 มิถุนายน 2505 ให้ไทยคืนปราสาทพระวิหารให้แก่กัมพูชาตามที่กัมพูชาได้ยื่นฟ้องในปี 2502 โดยอ้างสิทธิเหนือปราสาทตามแผนที่ซึ่งฝรั่งเศสทำเอาไว้ในปี พ.ศ. 2450 ขณะเมื่อกัมพูชาอยู่ใต้การปกครองของฝรั่งเศส

ฝ่ายไทยคัดค้านโดยอ้างสนธิสัญญาที่ทำไว้กับประเทศฝรั่งเศสในปี พ.ศ 2447 ( ค.ศ.1904) ที่กำหนดให้ใช้แนวสันปันน้ำเป็นเส้นแบ่งเขตชายแดน ซึ่งในกรณีนี้ปราสาทพระวิหารจึงอยู่ในดินแดนประเทศไทย

ทนายฝ่ายกัมพูชาถือว่าแผนที่นั้นทำทีหลัง ในกรณีที่ไทยไม่ได้คัดค้าน ต้องถือว่ายอมรับในแนวเขตแดน และยังอ้างภาพถ่ายการเยือนปราสาทพระวิหารของสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพในปี พ.ศ 2472 ที่ทรงถ่ายภาพร่วมกับเจ้าหน้าที่ฝรั่งเศส โดยมีธงชาติฝรั่งเศสชักเหนือตัวปราสาท

คณะผู้พิพากษาศาลโลกวินิจฉัยว่า ปราสาทพระวิหารตั้งอยู่ในอาณาเขตภายใต้อธิปไตยของกัมพูช ประเทศไทยต้องถอนทหารออกจากตัวปราสาท และต้องคืนบรรดาโบราณวัตถุที่ได้รับแก่กัมพูชา แต่ไม่ยอมวินิจฉัยในประเด็นสถานะทางกฎหมายของแผนที่ซึ่งประเทศฝรั่งเศสจัดทำ รวมทั้งเรื่องเส้นแบ่งเขตแดนที่ขัดแย้งกัน

หลังการตัดสินประเทศไทยได้ส่งมอบตัวปราสาทพระวิหารให้แก่กัมพูชา แต่ยังมีพื้นที่ที่ต่างฝ่ายต่างถือว่าอยู่ในดินแดนของตน (พื้นที่ทับซ้อน) อยู่อีก 4.6 ตารางกิโลเมตร ซึ่งต่อมาทั้งสองประเทศได้ตั้งคณะกรรมาธิการร่วมชายแดนไทย-กัมพูชาดำเนินการตกลงเรื่องเส้นแบ่งเขตแดน

ปราสาทพระวิหารกับการล่าอาณานิคม

หลังการทำสนธิสัญญาตกลงเรื่องเส้นแบ่งเขตแดนประเทศระหว่างไทย-กัมพูชากับฝรั่งเศสในปี พ.ศ. 2447 ต่อมาใน พ.ศ. 2450 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทำสัตยาบันยกดินแดนเสียมเรียบ พระตระบอง ศรีโสภณ ให้ฝรั่งเศสเพื่อแลกเปลี่ยนกับการที่ฝรั่งเศสถอนกำลังทหารจากจังหวัดจันทบุรี ตราด และอำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย ในปีนี้เอง ฝรั่งเศสเริ่มทำแผนที่แสดงแนวเขตชายแดนซึ่งได้รวมเอาตัวปราสาทพระวิหารไว้ในอาณาเขตประเทศเขมร เพราะเหตุที่ในสมัยนั้นประเทศสยามยังไม่มีวิทยาการและบุคลากรเพียงพอในการทำแผนที่ตามมาตรฐานสากล เราจึงไม่ได้คัดค้านใด ๆ ในเรื่องแนวเขตแดนที่ระบุว่าปราสาทพระวิหารอยู่ในเขตแดนกัมพูชา

หลังเปลี่ยนแปลงการปกครองมาเป็นประชาธิปไตยใน พ.ศ. 2475 กระแสชาตินิยมปลุกเร้าให้นิสิตนักศึกษาเดินขบวนเรียกร้องดินแดนมณฑลบูรพา (เสียมเรียบ พระตระบอง ศรีโสภณ) และฝั่งซ้ายแม่น้ำโขง ( ที่เป็นดินแดนบางส่วนของประเทศลาวในปัจจุบัน) คืน และต่อมาในปี พ.ศ. 2480 เราก็เริ่มทำแผนที่เอง แต่แผนที่นี้แสดงว่าปราสาทพระวิหารอยู่ในเขตประเทศเขมร

พ.ศ. 2483 เกิดสงครามชายแดนระหว่างไทยและฝรั่งเศส เมื่อทั้งสองฝ่ายสงบศึก ฝรั่งเศสยอมยกเสียมเรียบ พระตระบอง ศรีโสภณและจัมปาศักดิ์คืนให้ไทย ไทยเปลี่ยนชื่อเสียมเรียบเป็นจังหวัดพิบูลสงคราม

พ.ศ. 2484 เกิดสงครามโลกครั้งที่สอง ไทยอยู่ฝ่ายตรงข้ามกับฝรั่งเศส เมื่อสงครามสงบในปี 2488 ไทยถูกปรับเป็นประเทศแพ้สงคราม แม้ต่อมาจะถือว่าการประกาศสงครามเป็นโมฆะ ไทยไม่ใช่ประเทศผู้แพ้ แต่ก็ต้องคืนดินแดนเสียมเรียบ พระตระบอง ศรีโสภณและจัมปาศักดิ์ แต่ยังคงครอบครองดินแดนบริเวณปราสาทพระวิหารเอาไว้ต่อไป โดยในปี 2490 กองทัพไทยส่งกองทหารเข้าไปรักษาปราสาท และในปี 2497 มีการชักธงชาติไทยเหนือปราสาทพระวิหาร

พ.ศ. 2501 กัมพูชาได้รับเอกราชจากฝรั่งเศส

พ.ศ. 2502 กัมพูชาได้ยื่นฟ้องต่อศาลโลกขอดินแดนปราสาทพระวิหารคืน

พ.ศ. 2505 ศาลโลกมีคำพิพากษาให้ไทยคืนปราสาทพระวิหารให้กัมพูชา

แผนที่มีความสำคัญต่อปราสาทพระวิหาร

เหตุผลที่ทำให้ไทยแพ้คดีปราสาทพระวิหารในครั้งแรกนั้น เนื่องมาจากแผนที่ 2 ฉบับ คือ หนึ่ง แผนที่ที่ฝรั่งเศสทำขึ้นในปี 2450 และไทยไม่ได้คัดค้าน สอง แผนที่ที่กรมแผนที่ทหารทำตั้งแต่ปี 2480 ซึ่งแม้ทนายฝ่ายไทยจะอ้างว่าเป็นแผนที่ที่ทำเพื่อใช้เป็นการภายในเท่านั้น แต่ศาลโลกไม่รับฟัง

ผ่านมา 46 ปี ไทยคืนตัวปราสาทพระวิหารให้กับกัมพูชาไปแล้ว แต่ยังมีพื้นที่ซึ่งยังไม่สามารถจะตกลงกันได้อยู่ 4.6 ตารางกิโลเมตร เนื่องจากทั้งสองฝ่ายอ้างว่าอยู่ในเขตแดนของตน ขณะนี้ทั้งสองประเทศได้ตั้งคณะกรรมการร่วมทำการปักปันชายแดน 46 ใน 73 หลักเขตตกลงกันไปแล้ว ที่เหลือรวมทั้งหลักเขตในบริเวณปราสาทพระวิหารยังอยู่ระหว่างดำเนินการ คาดว่าจะเสร็จภายในสิ้นปี 2551 นี้

การขึ้นทะเบียนมรดกโลกของปราสาทพระวิหารของประเทศกัมพูชา จึงกลายเป็นเรื่องที่สังคมไทยจะต้องจับตาในฐานะที่กลายเป็นประเด็นนโยบายสาธารณะของไทย โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเรื่องของแผนที่หรือแผนผัง

ไทยเสียดินแดนเสียมเรียบ พระตระบองและศรีโสภณครั้งแรกเพื่อแลกจันทบุรีและตราดคืน

ไทยเสียดินแดนเสียมเรียบ พระตระบองและศรีโสภณครั้งที่สองเพราะสงครามโลกครั้งที่สอง

เราต้องคืนปราสาทพระวิหารเพราะความพลาดพลั้งในเรื่องแผนที่

หากเราไม่นำสิ่งที่เกิดในอดีตมาเป็นบทเรียน ความสูญเสียทั้งหลายก็จะไร้คุณค่า