ยุทธศาสตร์ชาติ... เรื่องสิทธิมนุษยชน สืบเนื่องมาจากการจัดเวทีสาธารณะให้ชาวจังหวัดสุราษฎร์ธานีที่ได้รับความเดือดร้อนจากเรื่องน้ำในแม่น้ำเน่าเสียได้พบปะและแลกเปลี่ยนความคิดกันเมื่อวันพุธที่ 30 มกราคม 2551 ทำให้สถาบันนโยบายศึกษาและองค์กรร่วมจัดกิจกรรม คือคณะอนุกรรมการคุ้มครองสิทธิมนุษยชน 4 จัดกิจกรรมอีกครั้งเพื่อการติดตามผลและสานต่อเรื่องขององค์กรชุมชนท้องถิ่นให้แก่พี่น้องชาวสุราษฎร์ธานี ผู้เข้าร่วมประชุมลงทะเบียนและรับเอกสาร เวทีสาธารณะครั้งที่ 2 จัดขึ้น ณ สถานที่เดิมคือโรงแรมไดมอนด์พลาซ่า ในอำเภอเมือง เมื่อวันอังคารที่ 18 มีนาคม 2551 คราวนี้มีรองผู้ว่าราชการจังหวัด นายบุญส่ง เตชะมณีสถิต มาเป็นประธานเปิดงาน พร้อมยืนยันยุทธศาสตร์ของจังหวัดสุราษฎร์ธานีที่ไม่ต้องการให้มีอุตสาหกรรมที่ก่อให้เกิดมลพิษในพื้นที่ แต่จะส่งเสริมการเกษตรกรรมและอุตสาหกรรมที่ต่อเนื่องกับการเกษตร รองผู้ว่าฯ กล่าวว่า จังหวัดและหน่วยงานภาครัฐทั้งหมดมีหน้าที่ต้องปกป้องคุ้มครองทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอยู่แล้ว แต่หากจะไม่ทั่วถึงไปบ้างก็เพราะมีกำลังเจ้าหน้าที่น้อย พี่น้องประชาชนชาวสุราษฎร์จึงมีบทบาทสำคัญในการรักษาสมบัติล้ำค่าชิ้นนี้ไว้ให้แก่ลูกหลาน ผู้อำนวยการสำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 14 นายชุมพล ศิริสวัสดิ์ ย้ำว่า ขณะนี้ได้มีการกระจายอำนาจในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจากหน่วยงานส่วนกลางและภูมิภาคออกไปให้ท้องถิ่นคือองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นแล้ว หาก อปท. ไม่ทำหรือไม่กล้า ชุมชนต้องเข้มแข็งและกล้าบังคับให้ อปท. ทำหน้าที่นี้ให้ได้ หากละเว้นไม่ทำ ไม่ป้องกันแก้ไข ถือว่า อปท. ทำผิด อย่างไรก็ตาม กฎหมายที่เกี่ยวข้องกับการดูแลจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมมีหลายฉบับ มอบอำนาจในแต่ละเรื่องให้แต่ละหน่วยงาน ประชาชนจึงต้องรู้และเข้าใจ “...เรื่องนี้ไม่ง่ายแต่ก็ต้องทำ ประชาชนจะต้องพึ่งตนเอง อย่าฝากความหวังไว้ที่เจ้าหน้าที่ภาครัฐทั้งหมด ต้องหาความรู้ ผนึกกำลัง สร้างความเข้มแข็ง เพราะเดี๋ยวนี้รัฐไม่ใช่ผู้กระทำเหมือนแต่ก่อน รัฐเป็นเพียงผู้กำกับดูแล อปท. คือผู้กระทำ หากไม่ทำ ก็ต้องสร้างองค์กรชุมชนท้องถิ่นให้มาจับตาและกระตุ้นให้ อปท. ทำหน้าที่ของตน” นายธนานุวัฒน์ แก้วพงศ์พันธุ์ อนุกรรมการคุ้มครองฯ 4 กล่าวว่า องค์กรชุมชนท้องถิ่นต้องทำงานอย่างมีแผน เริ่มจากการกำหนดพื้นที่ปฏิบัติการ มีเป้าหมายที่จะดำเนินการชัดเจน กำหนดระยะเวลาที่แน่นอน แล้วจึงหาวิธีการและเครื่องมือที่จะใช้ดำเนินการ ท้ายที่สุดเมื่อจะดำเนินการต้องบอกทุกหน่วยงานรัฐรวมทั้ง อปท. ให้รับรู้และร่วมรับผิดชอบ “พวกเราต้องอ่านกฎหมายรัฐธรรมนูญและกฎหมายอื่นๆ ให้รู้สิทธิและอำนาจของเราเอง รู้ว่าจะฟ้องผู้กระทำผิดที่ก่อมลพิษได้ที่ไหน การกระทำนี้ต้องกระทบต่อกลุ่มผลประโยชน์แน่นอน จึงต้องขับเคลื่อนด้วยความระมัดระวัง มีหลายกรณีศึกษาที่ควรนำมาเป็นบทเรียนว่าที่อื่นๆ เขาแก้ไขจัดการกันอย่างไร” อาจารย์จำนงค์ แรกพินิจ จากมหาวิทยาลัยทักษิณ ตอกย้ำแนวคิดและบทบาทขององค์กรชุมชนท้องถิ่นว่า มีจุดเริ่มต้นจากการที่ชาวบ้านรวมตัวกันซึ่งต้องมีความชัดเจนในหลายเรื่อง เช่น วัตถุประสงค์ (ซึ่งอาจจะเป็นเพียงแค่การแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้า เช่น เรื่องสิ่งแวดล้อม) ขอบเขตการทำงาน และประเด็นของปัญหา “....ปัญหาสิ่งแวดล้อมส่วนใหญ่จะเกิดจากปัจจัยภายนอกชุมชน อยู่นอกเหนือจากความสามารถในการจัดการของชุมชน แก้เองไม่ได้ จึงต้องแสวงหาความร่วมมือจากหน่วยงานนอกชุมชน” หลังจบการบรรยายและการซักถาม ก็ถึงคราวแบ่งกลุ่มผู้เข้าสัมมนาออกเป็น 8 กลุ่ม ให้แต่ละกลุ่มระดมความคิดว่าอะไรคือปัญหา และจะแก้ไขได้อย่างไร บางกลุ่มเสนอปัญหาที่เป็นประเด็นเฉพาะเรื่อง เช่น น้ำเสีย ขยะ การลดลงของพื้นที่ป่าชายเลนและสัตว์น้ำ ฯลฯ พร้อมแนวทางแก้ไข เช่น เฝ้าระวังโรงงานที่ชอบปล่อยน้ำเสีย ไม่ทิ้งขยะมูลฝอยลงในแม่น้ำลำคลอง ทำนากุ้งในระบบปิด ปลูกป่าชายเลนทดแทน ไม่จับปลาในฤดูวางไข่ เป็นต้น แต่มีบางกลุ่มที่เสนอว่าทุกปัญหาจะแก้ได้หากชุมชนมีความเข้มแข็ง และนี่คือข้อเสนอจาก 2 ใน 8 กลุ่ม ผู้เข้าร่วมเวทีสาธารณะ “ปัญหาเกิดขึ้นได้ทุกที่ แต่การแก้ไม่เหมือนกัน ถึงแม้ปัญหาจะเหมือนกันก็จริง ถ้าเรามารวมกลุ่มคุยกัน เราก็แก้ปัญหาได้ ก่อนที่เราจะพึ่งพาหรือให้ใครมาแก้ปัญหาให้นั้น เราต้องแก้ปัญหาด้วยตัวเองก่อนหรือมีกลุ่มจัดตั้งกลุ่มมานั่งพูดคุยกัน และคิดแก้ปัญหาร่วมกัน ไม่ใช่รอให้ปัญหาใหม่เข้ามา ปัญหาเก่าก็ไม่ได้แก้ เราต้องเดินด้วยเท้าตัวเองก่อน ทุกปัญหามีทางแก้ แต่ต้องใจเย็น คิดแบบใจร้อนจะคิดไม่ออก อย่ารอให้เพื่อนแก้ปัญหาให้ เพราะเพื่อนก็ไม่รู้ถึงปัญหาของหมู่บ้านเรา เพื่อนก็ให้เพียงคำแนะนำ ปัญหาใดที่เราแก้ได้เราก็แก้ไปก่อน แก้ทีละปัญหาอย่าแก้ทีเดียวทุกปัญหา บางครั้งปัญหาบางอย่างอาจไม่ต้องถึงหน่วยงานใดก็ได้ ถ้าเราคิดจะทำ ถ้ามัวแต่กลัวไม่กล้าก็ปล่อยให้ปัญหามันเกิดไปเรื่อย ๆ ถึงเราจะแก้ปัญหาทุกเรื่องไม่หมดแต่ก็ลดน้อยลงกว่าเดิม” “วิธีแก้ปัญหา 1. ชุมชนรวมตัวจัดตั้งกลุ่มขึ้นมาเพื่อปกป้องทรัพยากรของตัว 2. เชิญหน่วยงานรัฐและท้องถิ่นมาร่วมสัมมนาแก้ไขปัญหา 3. เรียกผู้ที่เกี่ยวข้องมาทำความเข้าใจและร่วมมือกันแก้ไข 4. ควรใช้รัฐธรรมนูญและกฎหมายและกฎของชุมชนเข้ามาแก้ปัญหา 5. เอาความผิดเจ้าหน้าที่ของรัฐที่เกี่ยวข้อง” ท้ายที่สุด ที่ประชุมได้เสนอชื่อผู้ที่สมควรเป็นประธานกลุ่มองค์กรชุมชนท้องถิ่นสุราษฎร์ธานี ซึ่งปรากฎว่า นายประสิทธิ์ เชื้อเอี่ยม จากกลุ่มอนุรักษ์ป่าชายเลนอ่าวบ้านดอนได้รับการเสนอชื่อแต่เพียงคนเดียว จึงได้รับการยอมรับไปด้วยคะแนนเอกฉันท์ โดยนายประสิทธิ์ได้บอกกับผู้เข้าร่วมสัมมนาว่าต้องการจะทำให้อ่าวบ้านดอนเป็นแหล่งผลิตอาหารทะเลปลอดสารพิษ เจตนารมณ์นี้จะเป็นจริงได้หากชาวสุราษฎร์ธานีร่วมใจกัน เจตนารมณ์นี้จะเริ่มดำเนินการได้เมื่อองค์กรชุมชนสุราษฎร์มีความเข้มแข็ง หากเจตนารมณ์นี้เป็นจริงได้ ผู้บริโภคทั้งประเทศไทยจะได้รับประโยชน์