สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่อง สิทธิมนุษยชน : การเข้าถึงสิทธิของคนจน

ปุจฉาที่ 1 : ทำไมผู้ด้อยโอกาสและคนยากคนจน จึงไม่ได้รับสิทธิที่ควรจะได้รับ?

วิสัชนาที่ 1 : เป็นเรื่องที่น่าเศร้าที่ประเทศของเรา ยังเห็นคุณยายนั่งขอทานหรือขายกระดาษชำระอยู่หน้าห้างสรรพสินค้า ป้ายรถเมล์ เรายังเห็นคนไร้ที่อยู่อาศัยหลับนอนอยู่ตามสวนสาธารณะ เรายังเห็นโสเภณีระดับล่าง เต็มบ้านเต็มเมือง เรายังเห็นคนถูกละเมิดสิทธิมากมายหลายรูปแบบ เรายังเห็นเด็กเยาวชนติดยาเสพติด และมีพฤติกรรมน่ากังวลใจ ทั้งๆ ที่ประเทศของเรามีหน่วยงานราชการ องค์กรอิสระ นักการเมือง นักกิจกรรมทางสังคม เต็มบ้านเต็มเมือง และที่สำคัญยิ่ง ประเทศของเรามีรัฐธรรมนูญรับรองสิทธิเสรีภาพของประชาชน รัฐบาลของเรารับรองกติการะหว่างประเทศ 2 ฉบับ คือ กติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิทางการเมืองและสิทธิพลเมือง กติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิทางด้านเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม นอกจากนั้นยังรับรองอนุสัญญาต่างๆ อีกหลายฉบับ ล่าสุดประเทศไทยได้รับรองอนุสัญญาอีกหนึ่งฉบับโดยเมื่อวันที่ 7 สิงหาคม 2550 คณะรัฐมนตรีได้มีมติให้ลงนามในอนุสัญญาต่อต้านการทรมานและการปฏิบัติหรือการลงโทษอื่นที่โหดร้าย ไร้มนุษยธรรม หรือย่ำยีศักดิ์ศรี (Convention against Torture and other cruel, inhuman or Degrading Treatment or Punishment-CAT) “อนุสัญญาต่อต้านการทรมาน” และเมื่อวันที่ 2ตุลาคม 2550 ประเทศไทยได้ยื่นภาคยานุวัติสารของอนุสัญญาฉบับนี้ต่อองค์การสหประชาชาติ โดยระบุว่า อนุสัญญานี้ถือเป็นอนุสัญญาหลักด้านสิทธิมนุษยชน ฉบับที่ 6 ที่ไทยเข้าเป็นภาคี ซึ่งจะมีผลให้บังคับกับไทยตั้งแต่วันที่ 1 พฤศจิกายน 2550 เป็นต้นไป

หากดูจากเนื้อหาตามรัฐธรรมนูญ กติกาและอนุสัญญาต่างๆ ครอบคลุมทุกด้าน ทั้งด้านคุณภาพชีวิตคือ ความอยู่ดีกินดี มีชีวิตที่ดี และการมีสิทธิทางการเมือง แต่ในทางปฏิบัตินั้น ยังมีปัญหาอยู่มาก เราจึงต้องกลับมาคิดทบทวนว่าปัญหาที่สำคัญคืออะไร ปรากฏการณ์ที่เราพบกันอยู่เสมอ คือ คนยากคนจน ผู้ด้อยโอกาสในสังคมยังเข้าไม่ถึงสิทธิ อาทิ สิทธิในการประกันตัว ทุกคนมีสิทธิที่จะได้รับการประกันตัวเมื่อตกเป็นผู้ต้องหาหรือจำเลย แต่ในความป็นจริง คนจนกับคนรวยเข้าถึงสิทธิได้ไม่เท่ากัน ศาลให้วางเงินประกัน 100,000 บาท สำหรับคนรวยนั้น เล็กน้อยมาก แต่ถ้าหากเป็นคนยากคนจนแล้ว เงินจำนวนนี้หาเกือบทั้งชีวิต หรือการมีสิทธิที่จะมีทนายความ ในทางปฏิบัติคงเป็นที่ทราบกันดีว่าคนจนเข้าถึงทนายความเก่งๆ ยากมากเพราะค่าตัวแพง ซึ่งแตกต่างกับคนรวย ตรงนี้ที่คนรวยกับคนจนเข้าถึงสิทธิได้แตกต่างกัน แม้แต่ในเรื่องสิทธิในการมีส่วนร่วมของประชาชนในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม คนระดับรากหญ้าเข้าถึงสิทธินี้ยากมาก ส่วนใหญ่จะเป็นคนชั้นกลางเสียส่วนมาก การเข้าถึงสิทธิเสรีภาพของคนยากจนจึงเป็นสิ่งที่สำคัญในเวลานี้ที่ต้องช่วยกันคิดว่าจะมีมาตรการอย่างไร

จากประสบการณ์การทำงานที่ผ่านมาของผู้เขียน พบว่า สาเหตุที่สิทธิไม่ค่อยปรากฏเป็นจริงนั้นเพราะว่าทั้งหน่วยงานภาครัฐและประชาชนยังไม่เคารพและปฏิบัติตามหลักสิทธิมนุษชนด้วยเหตุผลที่แตกต่างกันไป เรื่องที่ใหญ่ที่สุดคือความรู้ความเข้าใจ ประชาชนและข้าราชการจำนวนมากไม่รู้ว่ามีสิทธิเหล่านี้อยู่ ประชาชนจึงไม่ได้ปกป้องสิทธิตนเอง ข้าราชการก็เลยไม่ปฏิบัติตามหลักสิทธินั้นๆ

ปุจฉาที่ 2 : ประชาชนควรมีสิทธิในการเข้าถึงยาแค่ไหน อย่างไร?
วิสัชนาที่ 2 : เรื่องนี้ก็เป็นอีกเรื่องหนึ่งที่กระทบต่อประชาชนผู้ยากไร้มาก คือเรื่องการเข้าถึงยา พูดให้ง่ายคือยาแพงจนชาวบ้านอย่างเราๆ ไม่มีปัญญาซื้อหากเราเกิดเป็นโรคบางโรคที่ยารักษาแพง เช่น โรคมะเร็ง เป็นต้น หากเรามองง่ายๆ ว่า ก็บริษัทยาเขาต้องใช้เวลาลงทุนวิจัยไปมากก็เป็นสิทธิของเขาที่จะขายยาราคาแพง สำหรับหลักสิทธิมนุษยชนแล้ว ประชาชนต้องมีสิทธิในการรักษาพยาบาลเป็นสิทธิขั้นพื้นฐานที่สำคัญ ดังนั้นรัฐต้องหาวิธีที่จะให้ประชาชนของตนได้รับการรักษาพยาบาลดีที่สุด การใช้สิทธิเหนือสิทธิบัตรโดยรัฐ (ซีแอล) ยารักษาโรคมะเร็ง จึงเป็นทางเดียวที่รัฐจะต้องช่วยปกป้องในการเข้าถึงยารักษาโรคของประชาชน เป็นการพิสูจน์จุดยืนครับ ระหว่างประชาสามัญชนกับบริษัทยาผู้ทรงอิทธพล…ผู้มีอำนาจจะเลือกใคร

นายพิทักษ์ เกิดหอม
อนุกรรมการคุ้มครองสิทธิมนุษชน ๔
ในคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ