โพลเลือกตั้งกับการเมืองไทย การทำโพลเลือกตั้ง (Election Poll) และเอ็กซิทโพล (Exit Poll) เป็นที่นิยมกันในประเทศที่มีการปกครองในระบอบประชาธิปไตย ในประเทศไทยนั้น ทุกครั้งที่มีการเลือกตั้ง ไม่ว่าจะเป็นในระดับประเทศหรือท้องถิ่นกรุงเทพมหานคร ทั้งสื่อมวลชนและสำนักวิจัยต่างๆ ก็จะแข่งกันทำโพลและรายงานผลโพลคะแนนนิยมที่ประชาชนมีต่อผู้สมัครแต่ละรายหรือต่อพรรคการเมืองแต่ละพรรคให้สาธารณชนได้ทราบกันอย่างทั่วถึงและน่าสนใจยิ่ง แต่ในความเป็นจริงแล้ว ผลของโพลเลือกตั้งมีอิทธิพลต่อการตัดสินใจของประชาชนผู้ที่กำลังจะออกไปเลือกตั้ง เพราะหากผลออกมาว่าผู้สมัครที่ตนชื่นชอบมีคะแนนนำอยู่ ก็อาจจะเปลี่ยนใจไม่ออกไปเลือก เพราะคิดว่า อย่างไรๆ ก็ “นอนมา” อยู่แล้ว หากหลายๆ คนคิดเช่นนี้ คะแนนที่คิดว่าจะนำก็อาจจะพลิกเป็นรองได้ หรือในทางตรงข้าม ผู้หย่อนบัตรอาจจะเปลี่ยนใจไปเลือก “ม้าฝีเท้ารอง” ก็เป็นได้ เพราะคิดว่าอย่างไรๆ “ม้าฝีเท้าเอก” ก็ชนะขาดลอยอยู่แล้ว ซึ่งหากคิดเช่นนี้กันหลายๆ คน ม้ารองก็อาจจะเข้าป้ายชนะเลิศ เกิดการพลิกล็อคถล่มทลายได้เช่นกัน ในส่วนของพรรคการเมืองเองนั้น อาจจะนำผลของการทำโพลไปใช้ประโยชน์ได้มากมาย ตั้งแต่ทุ่มเทหาเสียงเพิ่มในเขตเลือกตั้งที่ผู้สมัครของพรรคเป็นรองอยู่ ไปจนทุ่มเม็ดเงินอัดฉีดลงไปให้มากขึ้น และแม้แต่ตาชั่งของบรรดาผู้ที่ควรจะวางตัวเป็นกลางทั้งหลายก็อาจจะเอนเอียงไปได้หากรู้ว่าผู้สมัครคนใดหรือพรรคใดมีคะแนนนำมีหวังเข้าป้ายชนะเลิศแบบลอยลำ นอกจากนี้แล้ว ยังปรากฏว่าผลการสำรวจโพลเลือกตั้งได้ถูกนำไปใช้ในการต่อรองพนันว่าผู้สมัครคนใดจะชนะ ซึ่งเรื่องนี้คนวงในรู้กันดีว่าการพนันเช่นนี้ก็อาจจะทำให้เกิดการพลิกล็อคได้อีกเช่นกัน เพราะผลของโพลเลือกตั้งมีอิทธิพลมากเช่นนี้ ในหลายประเทศทั่วโลกจึงต้องมีกฎหมายกำหนดกฎเกณฑ์ในการทำโพลหรือนำเสนอผลโพล สถาบันนโยบายศึกษา โดยการสนับสนุนจากมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ร่วมกับคณะนิติศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย สมาคมนักข่าวนักหนังสือพิมพ์แห่งประเทศไทย และรายการกรองสถานการณ์ จัดการเสวนาวิชาการเรื่อง “โพลเลือกตั้งกับการเมืองไทย” ณ ห้องประชุมสุรเกียรติ์ เสถียรไทย คณะนิติศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ในวันที่ 11 ธันวาคม 2550 ระหว่างเวลา 13.00 ถึง 16.30 น. ก่อนการเสวนา อาจารย์ณรงค์เดช สรุโฆษิต อาจารย์ประจำคณะนิติศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ได้นำเสนอผลการศึกษาเรื่อง “เสรีภาพในการทำและเผยแพร่โพลเลือกตั้ง” โดยเริ่มจากเหตุผลในการศึกษาว่า เนื่องมาจากการที่มีกฎหมายห้ามการเผยแพร่ผลโพลเลือกตั้ง ซึ่งปัจจุบัน พ.ร.บ.เลือกตั้ง พ.ศ. 2550 มาตรา 150 บัญญัติห้ามการเปิดเผยหรือเผยแพร่ผลการสำรวจความคิดเห็นของประชาชนเกี่ยวกับการลงคะแนนเลือกตั้งในระหว่างเวลา 7 วันก่อนวันเลือกตั้ง จนถึงเวลาปิดการลงคะแนนเลือกตั้ง โดยมีโทษผู้ฝ่าฝืนคือจำคุกไม่เกิน 3 เดือน หรือปรับไม่เกิน 6,000 บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ ดังนั้นจึงเป็นสาเหตุให้ทำการศึกษาถึงรูปแบบ ลักษณะและวิธีการทำโพลเลือกตั้งและเอ็กซิทโพล รวมถึงการศึกษาเปรียบเทียบกับหลักกฎหมายของต่างประเทศ จากการศึกษาใน 73 ประเทศทั่วโลก พบว่า สามารถแบ่งออกได้เป็น 2 กลุ่มใหญ่ คือ ประเทศที่ไม่มีกฎหมายควบคุม กับประเทศที่มีกฎหมายควบคุม ซึ่งในกลุ่มหลังยังมีรายละเอียดปลีกย่อยอีกเล็กน้อย ได้แก่ กลุ่มที่ 1 ประเทศที่ไม่มีกฎหมายควบคุม แต่บรรดาสำนักโพลและสื่อมวลชนจะควบคุมดูแลกันเองด้วยระบบจรรยาบรรณ ได้แก่ ประเทศในกลุ่มสแกนดิเนเวีย กลุ่มที่ 2 ประเทศที่มีกฎหมายควบคุม แบ่งออกได้เป็นกลุ่มย่อยๆ เช่น กลุ่มที่ห้ามเปิดเผยผลโพลรวมทั้งเอ็กซิทโพลจนกว่าจะถึงเวลาปิดหีบเลือกตั้ง ได้แก่ ประเทศอังกฤษ เยอรมนี นิวซีแลนด์ เป็นต้น กลุ่มที่ไม่มีการควบคุมการเปิดเผยผลโพล แต่จะกำหนดระเบียบวิธีในการทำโพล เช่น ห้ามทำในระยะเท่าใดจากหน่วยเลือกตั้ง เป็นต้น เช่น สหรัฐอเมริกา พวกที่ห้ามเปิดเผยผลโพลในระยะเวลากี่วันก่อนการเลือกตั้ง ประเทศส่วนใหญ่ในโลกจัดอยู่ในกลุ่มนี้ รวมทั้งไทยด้วย ประเทศที่ห้ามเปิดเผยผลโพลตลอดกาล ได้แก่ จีน ประเทศที่ห้ามทั้งกำหนดเวลาเปิดเผยผลโพลและมีเงื่อนไขปฏิบัติอื่นๆ ควบคุมด้วย เช่น อิตาลี ประเทศที่ห้ามเฉพาะในวันเลือกตั้ง ได้แก่ แคนาดา ไม่ว่าจะเป็นการห้ามในรูปแบบใด ล้วนต้องมีองค์กรทำหน้าที่ควบคุม บ้างก็ตั้งเป็นองค์กรใหม่ บ้างเป็นองค์กรเฉพาะกิจเฉพาะเมื่อมีการเลือกตั้ง และบ้างก็ฝากไว้ให้องค์กรที่มีอยู่แล้วทำงานให้ ส่วนการควบคุมนั้น ก็มีหลากหลายกันไป เช่น ห้ามทำ Entrance Poll บ้าง Exit Poll บ้าง ให้ผู้ทำต้องแจ้งหรือขออนุญาตก่อนบ้าง มีข้อบังคับต่าง ๆ กำหนดไว้บ้าง รวมถึงต้องแสดงข้อมูลต่าง ๆ ควบคู่ไปกับการเปิดเผยผลโพล ซึ่งการละเมิดก็มีโทษปรับหรือจำทั้งสิ้น เมื่อได้ทราบที่มาที่ไปของการทำโพลเลือกตั้งกันแล้ว คราวนี้ก็ถึงช่วงเวลาของการเสวนา ผู้ที่ขึ้นนำเสนอความเห็นเป็นคนแรก คือ คุณสมชาติ เจศรีชัย ผู้ทรงคุณวุฒิ สำนักงานคณะกรรมการการเลือกตั้ง ที่ชี้แจงว่ากฎหมายเลือกตั้งของไทยไม่ได้ห้ามการทำโพล แต่ห้ามการเผยแพร่ผลของการสำรวจในระยะเวลา 7 วันก่อนวันเลือกตั้ง ซึ่งในความเห็นส่วนตัวนั้น ควรจะห้าม 9 วันด้วยซ้ำไป เพราะขณะนี้กำหนดวันเลือกตั้งนอกเขตและเลือกตั้งล่วงหน้า 7 วันก่อนวันเลือกตั้งจริง ดังนั้นจึงควรห้ามการเปิดเผยผลโพล 2 วันก่อนเลือกตั้งนอกเขตและเลือกตั้งล่วงหน้า นอกจากนั้น คุณสมชาติ ยังยืนยันว่าผลของโพลเลือกตั้งนั้นมีอิทธิพลจริงๆ ดังนั้นจึงมีผู้ทำ “โพลเทียม” คือ เป็นเพียงการสำรวจที่ไม่ถูกต้องตามหลักวิชาการทำโพล หรือบางครั้งก็นั่งเทียนเขียนเองไม่ได้ออกสำรวจจริง คุณประสงค์ เลิศรัตนวิสุทธิ์ รองบรรณาธิการอำนวยการ หนังสือพิมพ์มติชน มีความเห็นแตกต่างไป โดยกล่าวว่า การห้ามเผยแพร่โพลเลือกตั้งอาจจะขัดกับรัฐธรรมนูญและหลักสิทธิมนุษยชนก็เป็นได้ แต่อย่างไรก็ตาม การทำโพลเทียมนั้นผิดจริยธรรมยิ่งกว่า ดังนั้นจึงควรมีการตรวจสอบให้ดีว่าผลโพลที่เผยแพร่ออกมานั้นเชื่อถือได้แค่ไหน พร้อมบอกว่า โพลแท้ควรมีข้อมูลบอกวิธีการสำรวจตลอดจนจำนวนกลุ่มตัวอย่างประกอบ หากในหน้าหนังสือพิมพ์ไม่มีเนื้อที่พอก็อาจลงไว้ในเว็บก็ได้ แต่อย่างไรก็ยืนยันว่าไม่จำเป็นต้องมีกฎหมายควบคุมการทำและเผยแพร่ผลโพล รศ.สมชัย ศรีสุทธิยากร อาจารย์ประจำคณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ สนับสนุนความเห็นในเรื่องเปิดเสรีทำโพลและเปิดเผยผลโพลเช่นกัน แต่ตั้งข้อสังเกตว่า การนำเสนอผลของโพลเลือกตั้งนั้นมีข้อมูลบางอย่างที่อาจจะมองด้วยตาไม่เห็น ผู้อ่านจึงต้องวินิจฉัยแยกแยะเอาเอง หากผู้อ่านเข้าใจตรงจุดนี้ดีแล้ว ต่อไปกลไกตลาดจะควบคุมบรรดาผู้ทำโพลเอง อาจารย์สมชัย ยังให้ข้อมูลว่า การทำโพลเลือกตั้งนั้นมีประโยชน์ 4 ด้าน คือ 1. เป็นการนำเสนอข้อเท็จจริงเบื้องต้น 2. เป็นการอธิบายในเชิงเหตุและผล 3. เป็นการทำนายอนาคต และ 4. เป็นการควบคุมให้เกิดผล (เปลี่ยนแปลง) ตามที่ต้องการ ในเชิงวิชาการแล้วการทำโพลไม่ควรจะทำเพื่อการทำนาย มาถึงความเห็นของสองเจ้าสำนักโพลมีชื่อบ้าง ดร.นพดล กรรณิกา ผู้อำนวยการสำนักวิจัยเอแบคโพล มหาวิทยาลัยอัสสัมชัน บอกว่า เรื่องทำโพลนี้ต้องให้ประชาชนเรียนรู้ร่วมกัน จึงจะเกิดวิจารณญาณและปัญญา มีกฎหมายหรือไม่ เอแบคโพลก็หยุดเผยแพร่ 7 วันก่อนวันเลือกตั้งอยู่แล้ว เพราะรู้ว่าผลของโพลนั้น มีอิทธิพลต่อการลงคะแนนเสียง แต่เวลานี้ห่วงว่าประชาชนไม่รู้ว่าอะไรคือโพลแท้โพลเทียม บางเจ้าเอาข้อมูลเก่ามาปัดฝุ่นใหม่ บางเจ้าเอาผลการเลือกตั้งครั้งที่ผ่านมามาทำนาย บางทีเป็นการวิเคราะห์เพียงคนกลุ่มเล็กๆ ในพื้นที่ ที่แย่ที่สุดเห็นจะเป็นคำทำนายประเภทโหราศาสตร์ ดังนั้นเมื่ออ่านพบการเผยแพร่ผลโพลต้องดูให้รู้ว่าใครเป็นคนทำ ใครจ้างให้ทำ ตัวอย่างมีขนาดเท่าใด และมีกระบวนการทำโพลอย่างไร อาจารย์นพดล บอกว่า สำนักวิจัยเอแบคจำเป็นต้องทำโพลเรื่อยๆ ไม่เฉพาะแต่โพลเลือกตั้ง เพราะต้องการจะได้ข้อมูลที่แท้จริง ต้องการทดสอบทฤษฎีการวิจัยเพื่อนำไปปรับปรุงเชิงวิชาการ และต้องการจะเสริมข้อมูลข่าวสารให้ผู้อ่านเพื่อจะได้ไม่ถูกชี้นำ ส่วนใครจะนำผลโพลไปหาประโยชน์แบบไหนนั้น ห้ามยาก ดร.สุขุม เฉลยทรัพย์ ประธานคณะกรรมการสวนดุสิตโพล ให้เหตุผลที่ต้องทำโพลเลือกตั้งไว้ว่า เพื่อให้ประชาชนมีส่วนร่วมในกระบวนการประชาธิปไตย โพลทำให้รู้ล่วงหน้าว่าผู้สมัครหรือพรรคการเมืองใดจะได้คะแนนเสียงเท่าใด เพื่อเป็นข้อมูลประกอบการตัดสินใจ การมีกฎหมายควบคุมการทำและเผยแพร่ผลโพลมีข้อดีคือจะควบคุมบรรดาโพลเทียมเอาไว้ ส่วนพวกโพลแท้นั้น จะไม่เดือดร้อน ที่สำคัญคือผู้ควบคุมหรือผู้รักษากฎต้องทันเกม และสื่อมวลชนต้องช่วยกันตรวจสอบโดยการขอดูข้อมูลของการทำโพลต่างๆ อาจารย์บอกว่า ขอเวลาแค่ห้าปีเท่านั้น ประชาชนก็จะเรียนรู้และเข้าใจเรื่องการทำโพล หลังจากนั้นจึงค่อยยกเลิกกฎระเบียบควบคุม ปล่อยให้มีการทำโพลโดยเสรี ผู้เข้าร่วมการเสวนา หลังจากนั้นก็ถึงเวลาที่ผู้เข้าร่วมการเสวนาจะมีส่วนในการแสดงความคิดเห็น ซึ่งปรากฏว่ามีเสียงหนึ่งสนับสนุนการทำโพลเสรีอย่างเข้มแข็ง โดยให้ความเห็นว่ากฎหมายห้ามเผยแพร่ผลโพลนั้น ขัดต่อรัฐธรรมนูญและริดรอนสิทธิเสรีภาพ เมื่อได้รับฟังเหตุผล ข้อดีและเสียของการทำโพลเลือกตั้งมาแล้ว หากได้รับคำถามจากผู้ทำโพล เราคงจะยินดีตอบเพื่อจะได้มีส่วนร่วมในกระบวนการการมีส่วนร่วมในประชาธิปไตย ส่วนจะกากบาทเลือกพรรคเลือกคนใดนั้น คงต้องใช้วิจารณญาณเอาเองว่าจะยอมให้ผลของโพลมีอิทธิพลต่อการตัดสินใจของตนเองแค่ไหน