สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่อง สิทธิมนุษยชน : สิทธิมนุษยชนในกฎหมายเลือกตั้ง (2)

ปุจฉา : กฎหมายเลือกตั้งมีทิศทางการปฏิรูปการเมืองหรือไม่อย่างไร?

วิสัชนา : อย่างที่ผมได้กล่าวไว้ในฉบับที่แล้วว่า การเมืองมีสองด้าน คือ การเมืองของนักการเมืองกับการเมืองของภาคประชาชน การเมืองที่เราจะพูดถึงกันต่อไปนี้เป็นการเมืองของนักการเมือง ภายหลังการรัฐประหารประชาชนผู้ติดตามการเมืองต่างก็รอคอยว่าจะมีการออกแบบในการปฏิรูปกระบวนการได้มาและกลไกต่างๆ ทางการเมืองอย่างไร แต่ปรากฏว่ารัฐธรรมนูญและกฏหมายเลือกตั้งกลับมีลักษณะย้อนกลับหลังในลักษณะสวิง และจำกัดเสรีภาพของประชาชนมากขึ้น

รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 กำหนดให้มีสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร 2 ประเภท คือ สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจากระบบเขตเลือกตั้ง จำนวน 400 คน แบ่งพื้นที่ประเทศไทยเป็น 400 เขตๆ ละ 1 คน “เขตเดียวเบอร์เดียว” ขณะนั้นให้เหตุผลว่า การแบ่งเขตให้เล็ก ส.ส. จะสร้างผลงานและสร้างความผูกพันกับประชาชนมากกว่าจะเป็นภูมิต้านทานการซื้อเสียงได้ การเลือกตั้งเขตใหญ่ทำให้ ส.ส. ซื้อเสียงได้ แต่รัฐธรรมนูญปี 2550 กลับมีการแก้ไขกลับไปอีกจากเขตเดียวเบอร์เดียว เป็นเขตใหญ่ขึ้นเลือกได้หลายเบอร์ “พวงเล็ก” ซึ่งเป็นระบบเดิมก่อนรัฐธรรมนูญ 2540 โดยให้เหตุผลว่า การที่เขตเลือกตั้งเล็กทำให้สะดวกแก่การซื้อเสียง หากเขตพื้นที่ใหญ่จะยากแก่การซื้อเสียง

ในส่วนของ ส.ส. อีกประเภทหนึ่ง คือ แบบระบบบัญชีรายชื่อ โดยพรรคการเมืองแต่ละพรรคมีบัญชีเดียวทั่วประเทศจำนวน 100 คน ตามรัฐธรรมนูญ 2540 โดยมีเหตุผลว่า ส.ส.ระบบบัญชีรายชื่อ เปิดโอกาสให้ผู้มีความรู้ความสามารถเข้ามาทำงานไม่ใช่นักเลือกตั้งอย่างเดียว แต่รัฐธรรมนูญ 2550 แก้ไขเป็น ส.ส.ระบบสัดส่วน จำนวน 80 คนจากกลุ่มจังหวัดละ 10 คน จนถึงทุกวันนี้ถ้าถามหาเหตุผลว่าทำไมต้อง 80 คน ทำไมต้องเป็นกลุ่มจังหวัด คำตอบที่ได้ยังไม่มีเหตุผลที่ชัดเจน

ดังนั้นหากมองในมุมสิทธิมนุษยชนแล้ว จึงไม่เป็นธรรมและเป็นการละเมิดสิทธิของประชาชนที่มีโอกาสใช้สิทธิเลือกตั้งไม่เท่ากัน เพราะในบางเขตเลือกได้ 2-3 คน แต่บางเขตเลือกได้เพียงคนเดียว เช่น กรุงเทพมหานครหรือนครราชสีมา ประชาชน 1 คนมีสิทธิเลือก ส.ส. ได้ถึง 3 คน แต่ถ้าประชาชนคนนั้นอยู่ในจังหวัดเล็กๆ กลับมีสิทธิในการออกเสียงได้เพียง 1 เสียง หรือมีสิทธิที่จะเลือก ส.ส.ได้เพียง 1 คนเท่านั้น

นายพิทักษ์ เกิดหอม
อนุกรรมการคุ้มครองสิทธิมนุษยชน 4
ในคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ