สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่อง สิทธิมนุษยชน :
แก้ไขกฎหมายคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติอย่างไรให้ประชาชนได้ประโยชน์

ปุจฉาที่ 1 : แน้วโน้มทิศทางของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติภายใต้รัฐธรรมนูญใหม่เป็นอย่างไร?

วิสัชนาที่ 1: การเกิดขึ้นขององค์กรสิทธิมนุษยชนในนามคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติที่เป็นทางการนี้ เกิดขึ้นมาจากการเคลื่อนไหวผลักดันกันอย่างเอาการเอางานขององค์กรพัฒนาเอกชนด้านสิทธิมนุษยชนและองค์กรประชาชนที่ต่อสู้เรื่องสิทธิมนุษยชน จึงได้มีการบัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญปี ๒๕๔๐ ภายหลังการรัฐประหารมีความพยายามที่จะยุบรวมคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติเข้ากับผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภา แต่ก็ถูกกระแสคัดค้านจนตกไป

อย่างไรก็ตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๕๐ได้บัญญัติให้มีคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติไว้ในมาตรา ๒๔๖ และมาตรา ๒๔๗ โดยได้มีประเด็นที่แตกต่างไปจากเดิม ๔ ประการ คือ (๑) จำนวนคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติจากเดิมมีคณะกรรมการรวม ๑๑ คน ได้มีการแก้ไขเป็น มีคณะกรรมการ ๗ คน (๒) องค์ประกอบของคณะกรรมการสรรหาและกระบวนการสรรหาคณะกรรมการ เดิมองค์ประกอบของคณะกรรมการสรรหายึดโยงกับภาคประชาชนเป็นอย่างมาก (ซึ่งผู้เขียนเห็นว่าในประเด็นนี้ก้าวหน้ากว่ารัฐธรรมนูญฉบับใหม่) ได้มีการแก้ไขโดยให้มีคณะกรรมการสรรหา ๗ คน ประกอบด้วยประธานศาลฎีกา ประธานศาลปกครองสูงสุด ประธานสภาผู้แทนราษฎร ผู้นำฝ่ายค้าน ที่ประชุมใหญ่ศาลฎีกาเลือก ๑ คน ที่ประชุมใหญ่ศาลปกครองสูงสุดเลือก ๑ คน (๓) อำนาจหน้าที่ ได้มีการเพิ่มเติมอำนาจหน้าที่ โดยให้มีอำนาจเสนอเรื่องพร้อมความเห็นต่อศาลรัฐธรรมนูญ ศาลปกครอง และฟ้องคดีแทนประชาชนต่อศาลยุติธรรม (ในประเด็นนี้รัฐธรรมนูญใหม่ให้อำนาจคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติมากขึ้น) (๔) สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ เดิมได้บัญญัติไว้ในพระราชบัญญัติคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๔๒ มาตรา ๑๗ ให้สำนักงานเป็นส่วนราชการสังกัดรัฐสภาซึ่งในรัฐธรรมนูญฉบับใหม่กำหนดให้สำนักงานเป็นหน่วยงานที่เป็นอิสระในการบริหารงานบุคคล การงบประมาณ และการดำเนินการอื่นๆ

ในประเด็นต่างๆ ที่ได้กล่าวไว้ในข้างต้นนั้น จึงต้องมีการแก้ไขเพิ่มเติมพระราชบัญญัติคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๔๒ ซึ่งผมมีความเห็นว่าคณะกรรมการสิทธิฯ ยังคงต้องยึดหลักการให้ประชาชนเข้าถึงได้ง่าย เป็นอิสระ และมีจิตวิญญาญสิทธิมนุษยชน

ข้อเสนอประเด็นในการแก้ไขกฎหมายฉบับนี้

๑. การจัดโครงสร้างองค์กรมารองรับอำนาจหน้าที่ในการฟ้องคดีแทนประชาชนนั้น จะต้องไม่สลับซับซ้อน สร้างเงื่อนไขและข้อจำกัดมากจนประชาชนเข้าถึงได้ยาก จากประสบการณ์ที่คณะกรรมการสิทธิฯ ทำงานมาเป็นระยะเวลา ๖ ปี ย่อมทราบดีว่าผู้ร้องมีข้อจำกัดมากในการเข้าถึงความยุติธรรม องค์กรต่างๆ ที่มีระบบการให้ความช่วยเหลือทางกฎหมายมีข้อจำกัดมากมาย โดยเฉพาะการเข้าถึงได้ยากและไม่มีประสิทธิภาพ ดังนั้น สำนักช่วยเหลือประชาชนทางกฎหมาย ต้องไม่จำกัดประเภทคดีหมายความว่าจะเลือกทำเฉพาะคดีใหญ่ๆ ที่เป็นการละเมิดคนหมู่มากเท่านั้นมิได้ แม้แต่เรื่องที่เป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชนในบุคคลเล็กๆ ต้องช่วยเหลือ เราต้องไม่ลืมว่าเขาไม่รู้จะไปหาความยุติธรรมได้จากไหนแม้ส่วนใหญ่ที่มาหากรรมการสิทธิฯ ก็ประเภทอาการโคม่าระยะสุดท้ายหมอที่อื่นไม่รับแล้วแทบทั้งนั้น ต้องไม่มีค่าใช้จ่ายและจ่ายค่าใช้จ่ายให้แก่ทนายความอย่างมืออาชีพ ตรงนี้เราต้องเปลี่ยนวิธีคิดกันใหม่ เรามักจะคิดว่างานช่วยเหลือหรืองานอาสาสมัครเป็นงานที่เสียสละ เราต้องคิดว่าเราต้องสร้างมืออาชีพเพื่อช่วยเหลือคนยากคนจน คนตกทุกข์ได้ยากให้เขาได้ที่ปรึกษาทางกฎหมายมืออาชีพด้วย และต้องไม่สร้างระบบกฎเกณฑ์ขึ้นมามากจนเกินความจำเป็น

๒. สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ต้องมิใช่ส่วนราชการและเจ้าหน้าที่หรือตำแหน่งนักสิทธิมนุษยชนต้องมิใช่ข้าราชการหรือพนักงานของรัฐ เช่น เลขาธิการต้องมิใช่มาจากการโอนย้ายมาจากข้าราชการ แต่มาจากกระบวนการคัดสรรด้วยวิธีการต่างๆ ในส่วนเจ้าหน้าที่ที่มีอยู่ควรให้สิทธิและค่าตอบแทนที่สูงขึ้นและยกเลิกระบบราชการ เพราะผู้เขียนเห็นว่าองค์กรสิทธิมนุษยชนต้องการความกล้าหาญ คล่องตัว อิสระ เป็นการผสมกันระหว่างองค์กรธุรกิจเอกชนกับองค์กรพัฒนาเอกชน ผู้เขียนตระหนักดีว่าข้าราชการที่มีจิตใจที่ดีงามและเคารพในสิทธิมนุษยชนมีอยู่ไม่น้อย แต่คำตอบขององค์กรคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติต้องมิใช่ข้าราชการ

ปุจฉาที่ 2 : กฎหมายฉบับนี้ใครควรเป็นคนทำ และจะใช้เวลานานเท่าใด?

วิสัชนาที่ 2: รัฐธรรมนูญปี ๒๕๕๐ ได้กำหนดไว้ในมาตรา ๓๐๓ ว่า ให้คณะรัฐมนตรีที่เข้าบริหารประเทศภายหลังการเลือกตั้งทั่วไปครั้งแรกตามรัฐธรรมนูญนี้เป็นผู้ดำเนินการจัดทำให้แล้วเสร็จภายใน ๑ ปีนับแต่วันที่แถลงนโยบายต่อรัฐสภา.

นายพิทักษ์ เกิดหอม
อนุกรรมการคุ้มครองสิทธิมนุษยชน 4
ในคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ