สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

“ประชามติ (Referendum) : รับ-ไม่รับร่างรัฐธรรมนูญฯ ฤาไม่เอารัฐบาล (เผด็จการ)”

โดย ภาสพงษ์ เรณุมาศ
เจ้าหน้าที่ศาลรัฐธรรมนูญ 5
สำนักงานศาลรัฐธรรมนูญ¹

ตามที่สภาร่างรัฐธรรมนูญได้มีการประชุมเมื่อวันที่ 6 กรกฎาคม 2550 มีมติรับร่างรัฐธรรมนูญทั้ง 3 วาระ ด้วยคะแนนเสียง 98 จากจำนวนเต็ม 100 คน ซึ่ง 2 คะแนนที่หายไป ก็มิได้เกิดจากการงดออกเสียง หรือออกเสียงคัดค้านแต่อย่างใด แต่เนื่องจากที่สมาชิกท่านหนึ่งได้เดินทางไปต่างประเทศ ส่วนอีกท่านหนึ่งเข้ามาร่วมประชุมไม่ทัน เนื่องจากระยะเวลาในการลงมติใช้เวลาเพียง 30 นาที โดยการประชุมในครั้งนั้นได้มีมติให้วันที่ 19 สิงหาคม 2550 เป็นวันที่มีการลงประชามติรับหรือไม่รับร่างรัฐธรรมนูญ

จากจุดกำเนิดดังกล่าว ได้ก่อให้เกิดปมขัดแย้งในทางสังคมและทางการเมืองออกมาเป็นหลายฝ่าย อาทิเช่น

1. ฝ่ายที่ไม่รับร่างรัฐธรรมนูญ โดยมิต้องพิเคราะห์ถึงเนื้อหาของรัฐธรรมนูญ โดยฝ่ายนี้เห็นว่า กระบวนการได้มาของรัฐธรรมนูญไม่ถูกต้อง ที่มาของ สนช. ไม่ถูกต้อง ไม่เชื่อมโยงกับประชาชน บ้างก็อ้างหลักต้นไม้มีพิษในทางกฎหมาย บ้างก็ไม่ชอบใจนโยบายของรัฐบาล บ้างก็ไม่ชอบการรัฐประหาร กลุ่มที่เสนอแนวคิดนี้ จะเห็นได้จากกลุ่มคนวันเสาร์ไม่เอาเผด็จการ อาจารย์ในมหาวิทยาลัยชื่อดังบางท่าน กลุ่มอำนาจเก่า และกลุ่มที่เรียกร้องในท้องสนามหลวง จนปัจจุบันกลายเป็นกลุ่มดาวกระจาย

2. ฝ่ายที่ไม่รับร่างรัฐธรรมนูญ เนื่องด้วยพิเคราะห์ถึงข้อดี ข้อเสีย รายมาตราแล้ว เห็นว่า รัฐธรรมนูญที่กำลังร่างอยู่มีลักษณะถอยหลังมากกว่าที่จะเดินหน้า อาทิเช่น การบัญญัติ นิรโทษกรรมลงในรัฐธรรมนูญ อันเสมือนเป็นการยอมรับการรัฐประหาร เป็นวิถีทางหนึ่งอันชอบด้วยรัฐธรรมนูญ บ้างก็อ้างว่าเป็นการร่างในลักษณะเพิ่มบทบาทให้กับภาคราชการจนถอยหลังไปสู่ระบบเจ้าขุนมูลนาย บ้างก็อาศัยมาตราที่ฝ่ายตนเองไม่ได้รับผลประโยชน์มาเป็นข้ออ้างในการไม่รับทั้งหมด เช่น กรณีการไม่บรรจุพระพุทธศาสนาในร่างรัฐธรรมนูญ

3. ฝ่ายที่รับร่างรัฐธรรมนูญ โดยมิต้องพิเคราะห์ถึงเนื้อหาของรัฐธรรมนูญ โดยกลุ่มนี้เห็นว่า ประเทศประสบปัญหาและทางตันมามากพอแล้ว จึงควรจะหยุดการสร้างปัญหา บ้างก็อ้างว่าเพื่อเป็นการถวายในหลวงบ้าง และก็อีกนานาจิตตัง กลุ่มคนเหล่านี้ จะเห็นได้จากกลุ่มพันธมิตรเพื่อประชาธิปไตย กลุ่มพรรคการเมืองบางพรรค กลุ่มที่ไม่ชอบอำนาจเก่า กลุ่มที่สนับสนุนนโยบายและการทำงานของรัฐบาล และของ คมช. สุดท้าย

4. ฝ่ายที่รับร่างรัฐธรรมนูญ เนื่องด้วยพิเคราะห์ถึงข้อดี ข้อเสีย แล้วเห็นว่า ยังมีส่วนดีอยู่บ้าง ช่วยป้องกันการคอร์รัปชั่น ได้ส่วนหนึ่ง ขจัดปัญหากระบวนการสรรหาในองค์กรอิสระ มีระบบตรวจสอบที่นำระบบศาลเข้ามาช่วยมากขึ้น สิทธิและเสรีภาพของประชาชนมีการบัญญัติครอบคลุมและแก้ปัญหาการบังคับใช้ได้มากขึ้น ซึ่งกลุ่มนี้จะเห็นได้เป็นการทั่วไปในลักษณะทางสายกลาง

จากปมขัดแย้งดังกล่าว ทำให้การลงประชามติ ในการรับหรือไม่รับร่างรัฐธรรมนูญ กลายเป็นจุดสุดท้ายหรือทางเดินสุดท้ายในการชี้ขาด หรือการแสดงความต้องการของคนบางกลุ่ม จนกลายเป็นเครื่องมือในการต่อรองอย่างหนึ่ง อันบิดเบือนไปจากเจตนารมณ์ของการลงประชามติในการรับหรือไม่รับร่างรัฐธรรมนูญ อันมีจุดประสงค์ที่ต้องการให้ประชาชนพิจารณาถึงเนื้อหาของร่างฯ ว่ามีความเหมาะสมในการปกครองหรือไม่ มิได้ให้แสดงออกถึงการเลือกข้างฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง ดังนั้น จากจุดนี้ ผู้เขียนจะขอกล่าวถึงการหลักการและแนวคิดในการลงประชามติ หรือ Referendum ของไทย และของต่างประเทศ ว่ามีที่มาอย่างไร และแนวคิดดังกล่าวจะตอบโจทก์ปัญหาที่เกิดขึ้นได้จริงหรือไม่ หรือเป็นเพียงการสร้างความชอบธรรมให้กับบุคคลบางกลุ่มเท่านั้น

1. แนวคิดเรื่องการออกเสียงประชามติ ( Referendum)

ในประเทศต่างๆ ที่มีการปกครองในระบอบประชาธิปไตย (Democracy System) ที่มีการปกครอง “โดยประชาชน” แล้ว จะเห็นได้ว่า ประชาธิปไตยนั้น มีอยู่ 2 รูปแบบที่แตกต่างกัน โดยรูปแบบแรก เรียกว่า ประชาธิปไตยทางตรง (Democracy Direct) และรูปแบบที่สอง เรียกว่า ประชาธิปไตยแบบตัวแทน (Democracy Representative) โดยประชาธิปไตยทางตรงจะเป็นรูปแบบที่เน้นการมีส่วนร่วมทางตรงของพลเมืองทุกคนในการใช้อำนาจทางการเมือง ในขณะที่รูปแบบที่สอง คือ ประชาธิปไตยแบบตัวแทนนั้นจะเป็นรูปแบบที่อำนาจทางการเมืองถูกมอบหมายให้ตัวแทน ที่ได้รับการเลือกตั้งจากพลเมือง เป็นผู้ใช้อำนาจดังกล่าว และจะต้องรับผิดชอบในการดำเนินการของตนเอง²

ประชาธิปไตยทางตรงนั้น มีที่มาย้อนหลังไปได้ถึงสมัยกรีกโบราณ หรือเมื่อประมาณ 200 ปีก่อนคริสตกาล โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเอเธนส์ (Athens) และรัฐอื่นๆ ของกรีก ทั้งนี้ เนื่องจากแต่ละรัฐของกรีกเป็นรัฐขนาดเล็ก มีประชาชนไม่มากและประชาชนส่วนใหญ่มีการศึกษาในระดับค่อนข้างดี ดังนั้น จึงสามารถเข้าไปมีส่วนร่วมทางการเมืองในการกำหนดมาตรการในการปกครองตนเองได้ โดยประชาชนทั้งหมดของแต่ละรัฐจะเป็นผู้ใช้อำนาจในการปกครองโดยตรง ด้วยการประชุมร่วมกันเพื่อพิจารณาตัดสินปัญหาต่างๆ³ ซึ่งแนวคิดดังกล่าว ค่อนข้างคล้ายคลึงกับ ทฤษฎีว่าด้วยอำนาจอธิปไตยเป็นของปวงชน

2. ความหมายของคำว่า “ประชามติ”

คำว่า “ประชามติ” หรือ Referendum หรือบางรัฐเรียกว่า Plebiscite มีรากฐานมาจากภาษาลาติน (Latin) ที่เรียกว่า Plebiscita ซึ่งหมายถึง การลงคะแนนเสียง หรือการลงคะแนน ชี้ขาด โดยประชาชนทั่วไปเป็นผู้ชี้ขาดในการยอมรับหรือปฏิเสธ ข้อเสนอใดข้อเสนอหนึ่งของรัฐ อาทิเช่น การลงประชามติรับรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ หรือการลงประชามติในการแก้ไขรัฐธรรมนูญ (Constitution amendment) หรือกฎหมาย หรือการลงประชามติเพื่อกำหนดแนวทางในการปกครองประเทศ จึงถือได้ว่าการลงประชามติเป็นประชาธิปไตยทางตรงแนวหนึ่ง และเป็นส่วนหนึ่งของรูปแบบในการเลือกตั้งในระบอบประชาธิปไตย นอกจากการเลือกตั้งโดยทั่วไป (General Election) การเลือกตั้งทางอ้อม (Indirect Election) หรือการเลือกตั้งที่กำหนดขึ้นเพื่อจุดประสงค์อย่างใดอย่างหนึ่ง (Local Election)

3. การลงประชามติในประเทศต่างๆ

ปัจจุบันจะเห็นได้ว่า การลงประชามติ ได้แพร่หลายไปสู่ในหลายประเทศ (Referendums by country) ในการที่จะให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการตัดสินใจในการปกครองประเทศหรือในการออกกฎหมาย ซึ่งมีมากกว่า 13 ประเทศ เช่น ประเทศออสเตรเลีย แคนาดา อิหร่าน ชิลี ไอซ์แลนด์ อิตาลี นิวซีแลนด์ โรมาเนีย เซอร์เบีย สวีเดน สวิสเซอร์แลนด์ บราซิล โครเอเชีย ฝรั่งเศส เปอร์โตริโก (Pureto Rico) อังกฤษ หรือแม้แต่กระทั่งในภาคพื้นเอเชียเอง เช่น ประเทศสิงคโปร์⁴ ซึ่งพอจะยกตัวอย่างได้ ดังนี้

3.1 ประเทศบราซิล

ในประเทศบราซิล ได้มีการนำเสนอโดยรัฐบาลให้ประชาชนลงประชามติ ในเรื่องการอนุญาตให้มีการขายอาวุธปืน (Firearms) หรือการส่งออกไปนอกประเทศ โดยมีจุดประสงค์เพื่อลดความรุนแรงที่เกิดขึ้นจากการใช้อาวุธดังกล่าวในประเทศตนเอง โดยใช้ชื่อโครงการว่า “โครงการปลดอาวุธ หรือลดอาวุธ” (Project disarmament) ซึ่งก็มีผู้โหวตให้ความยินยอมถึง 122 ล้านคน เมื่อเดือนตุลาคม ค.ศ. 2005

3.2 ประเทศสเปน

ในปี ค.ศ. 1976 รัฐบาลของประเทศสเปน ได้จัดให้มีการลงประชามติของประชาชน ในประเด็นการเปลี่ยนแปลงรัฐบาล หรือไม่ต้องการเปลี่ยนแปลง ภายหลังที่เกิด การเสียชีวิตของ Francisco Franco ซึ่งผลการลงประชามติดังกล่าว ปรากฏว่าชาวสเปน (Spaniards) เลือกที่จะเปลี่ยนแปลง ถึง 94% และอีกครั้งหนึ่ง คือ การลงประชามติในการเข้าเป็นสมาชิกของนาโต้ (NaTo) ในปี ค.ศ. 1986

3.3 ประเทศเวเนซูเอล่า

ในประเทศเวเนซูเอล่าเอง ก็ได้มีการจัดให้มีการลงประชามติในการดำรงตำแหน่งประธานาธิบดีของ Hugo Chavez ว่าจะให้ดำรงตำแหน่งต่อไปหรือไม่ เมื่อวันที่ 16 สิงหาคม ค.ศ. 2004 ซึ่งผลการลงประชามติดังกล่าว ปรากฏว่าชาวเวเนซูเอล่าประมาณ 59% หรือกว่า 5 ล้านแปดแสนคน ไม่เลือก Chavez ส่วนอีก 42% หรือกว่า 3 ล้านเก้าแสนคน ยังคงเลือก โดยมีผู้ Non-Voting ถึง 30%

3.4 ประเทศฝรั่งเศส

ในประเทศฝรั่งเศสเองก็ได้มีการกำหนดวิธีการลงประชามติไว้ ในกรณีที่เป็นการแก้ไขรัฐธรรมนูญ จะต้องได้รับฉันทานุมัติจากเสียงส่วนใหญ่ในสภา ที่เรียกว่า Super–Majority in Parliament หรือมิฉะนั้น ก็มาจากเสียงส่วนใหญ่ของประชาชนในการลงประชามติ

3.5 ประเทศสหรัฐอเมริกา

ในประเทศสหรัฐอเมริกาเอง ก็มีระบบการออกเสียงประชามติ มาร่วม 200 ปี โดยส่วนใหญ่จะเป็นการออกเสียงประชามติระดับมลรัฐ เนื่องด้วยสหรัฐอเมริกาเป็นประเทศที่มีขนาดใหญ่ และประกอบด้วยมลรัฐเป็นจำนวนมาก แต่ละมลรัฐต่างก็มีรัฐธรรมนูญเป็นของตนเอง ดังนั้น การออกเสียงประชามติของประชาชนในแต่ละมลรัฐ จึงเป็นเรื่องที่เคยชิน และมักจะมีการแก้ไขปรับปรุงรัฐธรรมนูญอยู่บ่อยๆ ในแต่ละมลรัฐ

3.6 ประเทศแคนาดา

การลงประชามติในประเทศแคนาดาเอง มิได้เกิดขึ้นบ่อยครั้งนัก มีเพียง 3 ครั้ง เท่านั้นที่เกิดขึ้น โดยเป็นการลงประชามติในระดับสหพันธรัฐ โดยครั้งแรกเกิดขึ้นในปี ค.ศ. 1980 ค.ศ. 1992 และในปี ค.ศ. 1995 ตัวอย่างเหตุการณ์ที่สำคัญที่เกิดขึ้น เช่น เมื่อวันที่ 26 ตุลาคม ค.ศ. 1992 ได้มีการลงประชามติในการตกลงแก้ไขกฎหมายรัฐธรรมนูญ ที่มีชื่อเรียกว่า “Charlottetown accord” โดยมีจุดประสงค์ในการแยกอำนาจในการปกครองออกจากประเทศแคนาดา ในลักษณะเป็นเขตปกครองพิเศษ ซึ่งในขณะนั้น Chalottetown ถือเป็นเมืองหลวงของ Prince Edward Island อันเป็น Province ของแคนาดา โดยเรื่องที่เรียกร้องในขณะนั้น เป็นเรื่องระบบการสื่อสารโทรคมนาคม แรงงาน การพัฒนาในที่ดินทำกิน ซึ่งผลการลงประชามติในครั้งนั้น มีผู้เห็นชอบ 45.7% แต่มีผู้ไม่เห็นชอบให้มีการเปลี่ยนแปลงแก้ไข 54.3% ซึ่งเหตุการณ์ในปี ค.ศ. 1992 มิใช่เหตุการณ์แรก หากย้อนกลับไปในปี ค.ศ. 1980 และได้เกิดขึ้นอีกครั้งหลังจากลงประชามติในเรื่อง Charlottetown คือในปี ค.ศ. 1995 ในการลงประชามติ ของ Quebec ซึ่งถือเป็นเหตุการณ์ที่โด่งดังไปทั่วโลก ในการที่จะแบ่งแยกดินแดนออกจากแคนาดา แล้วตั้งเป็นเขตปกครองพิเศษ ซึ่งเมื่อครั้งในปี ค.ศ. 1980 มีผู้ไม่เห็นชอบให้มีการแบ่งแยก 59.56% มีผู้เห็นชอบเพียง 40.44% ซึ่งจากเหตุการณ์ครั้งนั้น มีความพยายามเกิดขึ้นอีกครั้งหนึ่ง เมื่อวันที่ 30 ตุลาคม 1995 เพื่อให้มีการแยกตัวออกโดยเด็ดขาด ซึ่งผลปรากฏว่ามีผู้ไม่เห็นชอบให้มีการแบ่งแยก 50.58% หรือประมาณ 2,362,648 คน โดยมีผู้เห็นชอบ 49.42% หรือประมาณ 2,308,360 คน ซึ่งจากการโหวตดังกล่าว แสดงถึงพัฒนาการของผู้ที่ให้ความเห็นชอบ ว่ามีการเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ เมื่อเปรียบเทียบกับปี ค.ศ. 1980 ในการที่จะให้แบ่งแยกดินแดน อันเป็นเรื่องที่น่าคิดส่วนหนึ่ง หากเกิดขึ้นอีกครั้งหนึ่งในอนาคตของประเทศแคนาดา

4. การลงประชามติในประเทศไทย

สำหรับประเทศไทยนั้น นับตั้งแต่มีการเปลี่ยนแปลงการปกครอง เมื่อวันที่ 24 มิถุนายน 2475 เป็นต้นมา ประเทศไทยก็เข้าสู่การปกครองในระบอบประชาธิปไตย ซึ่งประเทศไทยเองก็เคยนำเอาระบบประชาธิปไตยโดยตรงมาใช้เป็นส่วนเสริมอยู่บ้าง โดยจากรัฐธรรมนูญ ฉบับถาวร จำนวนทั้งหมด 17 ฉบับ ปรากฏว่ามีรัฐธรรมนูญจำนวน 6 ฉบับ ที่กำหนดให้ประชาชนสามารถมีส่วนร่วมในการใช้อำนาจอธิปไตยได้ด้วยวิธีการออกเสียง นั่นก็คือ รัฐธรรมนูญ ฉบับปี พ.ศ. 2492 พ.ศ. 2511 พ.ศ. 2517 พ.ศ. 2534 (แก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ. 2539) พ.ศ. 2540 และฉบับปัจจุบัน พ.ศ. 2549 อันเป็นรัฐธรรมนูญฉบับชั่วคราว

ซึ่งความหมายของ การแสดงประชามติ ตามแบบไทยๆ คือ การมีส่วนร่วมของประชาชน ในการเข้าร่วมในคำเสนอที่ฝ่ายปกครองได้เปิดโอกาสให้ประชาชนแสดงความคิดเห็น แต่ความคิดเห็นจะผูกพันหรือไม่ขึ้นอยู่กับ ดุลพินิจของฝ่ายปกครอง และกฎหมายบัญญัติ

4.1 ประชามติในรัฐธรรมนูญ ฉบับปี พ.ศ. 2492 พ.ศ. 2511 และฉบับปี พ.ศ. 2517

โดยทั้ง 3 ฉบับ มีลักษณะที่คล้ายคลึงกัน โดยเป็นเรื่องที่เกี่ยวข้องกับการแก้ไขรัฐธรรมนูญ ที่บัญญัติไว้ว่า หากพระมหากษัตริย์ทรงเห็นว่าร่างรัฐธรรมนูญที่จัดทำโดยรัฐสภาและนำขึ้นทูลเกล้าฯ ถวายเพื่อทรงลงพระปรมาภิไธยฯ กระทบถึงประโยชน์ได้เสียสำคัญของประเทศ หรือประชาชนและทรงพระราชดำริเห็นสมควรให้ประชาชนได้วินิจฉัย พระมหากษัตริย์ทรงไว้ซึ่งพระราชอำนาจที่จะให้ประชาชนทั่วประเทศออกเสียงเป็นประชามติว่าเห็นชอบหรือไม่เห็นชอบด้วยร่างรัฐธรรมนูญนั้น

ซึ่ง บทบัญญัติดังกล่าว ไม่ปรากฏว่ามีการนำออกมาใช้ เพื่อให้ประชาชนออกเสียงประชามติ ตามที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญทั้ง 3 ฉบับ แต่อย่างใด

4.2 ประชามติในรัฐธรรมนูญ ฉบับปี พ.ศ. 2534 (แก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ. 2539)

การแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญในปี พ.ศ. 2539 มีวัตถุประสงค์เพื่อจัดตั้งสภาร่างรัฐธรรมนูญขึ้นมาทำการยกร่างรัฐธรรมนูญใหม่ทั้งฉบับ โดยได้มีการกำหนดไว้ให้ประชาชนสามารถออกเสียงประชามติในร่างรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ได้หากรัฐสภาไม่ให้ความเห็นชอบในร่างรัฐธรรมนูญนั้น แต่อย่างไรก็ตาม เนื่องจากในการพิจารณาร่างรัฐธรรมนูญ รัฐสภาได้ให้ความเห็นชอบในร่างรัฐธรรมนูญกระบวนการออกเสียงประชามติจึงไม่เกิดขึ้น

4.3 ประชามติในรัฐธรรมนูญ ฉบับปี พ.ศ. 2540

ได้นำเรื่องระบบการออกเสียงประชามติ มาบัญญัติไว้อีกครั้งหนึ่งในมาตรา 214 โดยกำหนดเหตุที่จะต้องมีการออกเสียงประชามติไว้ว่าจะต้องเป็นกิจการในเรื่องที่อาจกระทบถึงประโยชน์ได้เสียของประเทศชาติหรือประชาชน โดยให้เป็นดุลพินิจของคณะรัฐมนตรีที่จะจัดให้มีการออกเสียงประชามติได้ และนอกจากนี้ ผลของการออกเสียงประชามติก็ไม่ผูกพันรัฐบาลที่จะต้องปฏิบัติตาม เพราะรัฐธรรมนูญบัญญัติไว้ให้ผลของการออกเสียงประชามติเป็นเพียงการให้คำปรึกษาแก่รัฐมนตรีเท่านั้น

4.4 ประชามติในรัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบัน นั่นคือ พ.ศ. 2539 (ฉบับชั่วคราว)

ได้มีการกำหนดหลักเกณฑ์ไว้ในมาตรา 29 - มาตรา 31 ให้ประชาชนออกเสียงประชามติในร่างรัฐธรรมนูญที่ผ่านสภาร่างรัฐธรรมนูญ โดยถ้าเห็นชอบก็ให้นำร่างดังกล่าวออกบังคับใช้ แต่ถ้าไม่เห็นชอบ ก็ให้คณะมนตรีความมั่นคงแห่งชาติและคณะรัฐมนตรี นำรัฐธรรมนูญ ฉบับใดฉบับหนึ่งออกมาใช้บังคับแทน

บทวิพากษ์ การลงประชามติในประเทศไทย ในวันที่ 19 สิงหาคม 2550

จากแนวคิด และความเป็นมาของประเทศไทย และของต่างประเทศจะเห็นได้ว่า การนำประชามติ อันเป็นการใช้อำนาจอธิปไตยทางหนึ่งมาใช้ มีทั้งข้อดีและข้อเสีย ซึ่งในต่างประเทศเอง บางครั้งการคำนึงถึงเสียงของประชาชนในการลงประชามติมากเกินไป ก็อาจเกิดผลของประชามติที่ไม่ตรงหรือไม่ถูกต้องตามเจตนารมณ์ ของการลงประชามติในเรื่องนั้นๆ เช่น

- ล่าสุด กรณีของประเทศฝรั่งเศส ในการลงประชามติครั้งที่ 10 ในเรื่องของธรรมนูญยุโรป เมื่อวันที่ 29 พฤษภาคม 2548 ผลปรากฏว่ามีผู้ให้ความเห็นชอบ 45.32% และมี ผู้ไม่ให้ความเห็นชอบ 54.68% ซึ่งจำนวนที่ไม่เห็นด้วยส่วนหนึ่ง มิได้มาจากการพิเคราะห์ถึงผลได้ผลเสียของการเข้าเป็นสนธิสัญญาก่อตั้งธรรมนูญยุโรป หรือ European Constitution แต่มีนัยสำคัญที่ไม่เห็นด้วยกับรัฐบาล Jacques Chirac ทั้งแนวนโยบายต่างๆ ของรัฐที่กระทบต่อส่วนได้เสียของประชาชน เช่น การเปลี่ยนแปลงระบบการศึกษาในระดับมหาวิทยาลัย ระบบประกันสังคม การขยายระยะเวลาการทำงาน การปฏิรูประยะเวลาเกษียณอายุฯ ดังนั้น เมื่อมาถึงจุดที่ไม่ยอมรับในความสามารถของรัฐบาล และประจวบเหมาะกับการลงประชามติ จึงมิได้เกิดความสงสัยเลยว่า นั่นคือช่องทางหนึ่งที่ประชาชนจะอาศัยโอกาสนี้ลงโทษรัฐบาลของตน ซึ่งเมื่อผลเกิดขึ้นเช่นนี้ หลังจากนั้นเพียง 2 วัน นาย Pierre Raffarin จึงลาออกจากตำแหน่งนายกรัฐมนตรี

- และเหตุการณ์ดังที่กล่าวมาในประเทศฝรั่งเศส มิได้เกิดเพียงประเทศเดียว ในอารมณ์ของการไม่เอารัฐบาล หรือไม่พอใจรัฐบาล โดยผ่านการแสดงออกทางประชามติ เพราะหลังจากนั้นเพียง 3 วันให้หลัง คือ เมื่อวันที่ 1 มิถุนายน 2548 ประเทศเนเธอร์แลนด์เอง ประชาชนก็ออกเสียงประชามติในเรื่องธรรมนูญยุโรปเช่นเดียวกัน โดยประชาชนส่วนใหญ่ไม่ให้ความเห็นชอบในการเข้าเป็นสนธิสัญญาดังกล่าว โดยส่วนหนึ่งไม่ชื่นชอบในแนวนโยบาย ของ Jan Peter Balkenende (Prime Miniater)

ดังนั้น จะเห็นได้ว่าการลงประชามติ บางครั้งก็เป็นการลงประชามติที่ก่อให้เกิดแนวทางในการปกครองประเทศ หรือมีผลต่อแนวนโยบายของรัฐบาล เช่น ในประเทศบราซิล ในเรื่องการขายอาวุธ สเปน ในกรณีการเข้าร่วมเป็นสมาชิกนาโต้ และในเวเนซูเอล่า แต่อีกแนวทางหนึ่ง อาจเป็นการลงประชามติที่มิได้ตรงตามเจตนารมณ์ ในเรื่องประชามตินั้นๆ แต่เป็นการแสดงออกถึงความไม่พอใจผู้ปกครอง โดยการแสดงออกผ่านประชามติ จนทำให้บางประเทศใช้การลงประชามติในอีกรูปแบบหนึ่งที่ เรียกว่า Referendum Consult คือ เป็นการขอคำปรึกษาจากประชาชน โดยผลประชามติดังกล่าว ไม่ผูกพันรัฐแต่อย่างใด เช่น ในประเทศกรีก สเปน และประเทศลักซัมเบอร์ก ซึ่งประเทศไทยเองก็เคยนำมาใช้ในรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2540

จากประวัติศาสตร์ต่างๆ ของทั่วโลกที่เคยผ่านการใช้วิธีการออกเสียงประชามติ จนมาถึงปัจจุบันอันเป็นรอยต่อของประเทศไทย จึงสามารถมองเห็นถึงอนาคตได้ว่า การออกเสียงประชามติในการรับหรือไม่รับร่างรัฐธรรมนูญ ฉบับปี พ.ศ. 2550 ของประเทศไทย อาจเจริญรอยตามแบบในอารยประเทศ กล่าวคือ ปัจจัยในการรับหรือไม่รับ มิได้อยู่กับแต่เพียงเนื้อหาของรัฐธรรมนูญ เพียงอย่างเดียว ตามที่รัฐบาลต้องการที่จะให้เป็นอันเป็นเป้าวัตถุประสงค์ของการลงประชามติ แต่อาจมีปัจจัยที่แฝงอยู่ในการลงประชามติที่จะถึงนี้ในวันที่ 19 สิงหาคม 2550

ปัจจัยแฝงดังกล่าว อาทิเช่น

ความไม่พอใจในรัฐบาลที่มาจากการรัฐประหาร
ความไม่พอใจในการบริหารงานของรัฐบาล ทั้งเรื่องเศรษฐกิจ อาทิเช่น มาตรการกันสำรองค่าเงินบาท 30% เพื่อสกัดการเก็งกำไรค่าเงินบาทที่ก่อให้เกิดความเสียหายทางบัญชีของรัฐ อัตราการว่างงานของประชาชนที่เพิ่มขึ้นจากเดิม หรือในเรื่องการแก้ปัญหาทางภาคใต้
ความไม่พอใจในการร่างรัฐธรรมนูญ ที่มิได้มีการร่างตามความต้องการของคนบางกลุ่ม เช่น นักการเมือง พระภิกษุ หรือองค์กร NGO บางส่วน
ความไม่พอใจในตัวรัฐมนตรี หรือบุคคลในรัฐบาล อันมาจากความไม่เชื่อมั่นในความสุจริต และท่าทีที่มีลักษณะกระทบต่อความรู้สึกของประชาชน
กลุ่มอำนาจเก่า หรือกลุ่มที่ประชาชนยังนิยมชมชอบในรัฐบาลทักษิณ โดยในปี พ.ศ. 2548 มีผู้มาจดทะเบียนเป็นสมาชิกพรรคถึง 14 ล้านคน และในปี พ.ศ. 2549 ที่มีการจัดการเลือกตั้ง มีผู้เลือกพรรคไทยรักไทยถึง 16 ล้านคน

เหตุต่างๆ เหล่านี้ ล้วนเป็นปัจจัยแฝงที่อาจเกิดขึ้นในการลงประชามติในครั้งนี้ ดังนี้ ผู้เขียนจึงเห็นเป็นอย่างยิ่งว่า การลงประชามติในวันที่ 19 สิงหาคม 2550 อาจจะเป็นทางที่บ่งบอกถึงอนาคตของประเทศ หรือสะท้อนนัยสำคัญอย่างหนึ่ง ว่า “จะเป็นการรับ หรือไม่รับร่างรัฐธรรมนูญ ฤาไม่เอารัฐบาล (เผด็จการ)” สิ่งเหล่านี้จะมีคำตอบและเห็นประจักษ์ในไม่ช้า และจะเป็นประวัติศาสตร์หน้าใหม่ที่จะถูกบันทึกเช่นเดียวกับต่างประเทศ

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
¹บทความนี้เป็นความเห็นส่วนตัวของผู้เขียน มิได้เกี่ยวข้องกับองค์กรแต่อย่างใด
²นันทวัฒน์ บรมานันท์, การออกเสียงประชามติที่ขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญฯ (ตอนที่ 1), www.Pub-Law.net เมื่อวันที่ 21 ตุลาคม 2545.
³กมล สมวิเชียร, ประชาธิปไตยกับสังคมไทย (กรุงเทพมหานคร : สำนักพิมพ์ไทยวัฒนาพาณิชย์, 2520) หน้า ก.
⁴http://en.wikipedia.org/wiki/Referendum. วันที่ 9 กรกฎาคม 2550