พลิกโฉมเทเลคอม : พลิกโฉมประเทศไทย ดร.เฉลิมชัย ยอดมาลัย ชื่อเรื่องข้างต้น เป็นชื่องานสัมมนาจัดโดย 3 องค์กร คือ สถาบันนโยบายศึกษา สถาบันสหสวรรษ และเครือข่ายธรรมรัฐ ที่โรงแรมสยามซิตี เมื่อวันที่ 28 มิถุนายน 2550 เพื่อสร้างโอกาสเปิดให้ประชาชนเข้าถึงความรู้ที่เกี่ยวกับสื่อโทรคมนาคมของประเทศ ไม่ว่าจะเป็นความหมาย พัฒนาการ การเปลี่ยนแปลง และข้อจำกัด-อุปสรรคที่มีผลต่อการพลิกโฉม ทั้งด้านสื่อโทรคมนาคมและประเทศไทยของทุกคน โดยมีวิทยากรที่สำคัญ 3 ท่าน คือ ศ.เศรษฐพร คูศรีพิทักษ์ กทช. ดร.วุฒิพงษ์ เพรียบจริยวัฒน์ เป็นนักวิชาการอิสระ ดร.ปราโมทย์ นาครทรรพ นักวิจารณ์และชี้นำสังคม แต่เมื่อถึงวันงาน ดร.วุฒิพงษ์ ซึ่งเป็นหนึ่งในผู้ริเริ่มงานนี้ ไม่สามารถมาร่วมงานได้ จึงมีเพียงวิทยากร 2 ท่าน โดยมี ดร.เฉลิมชัย ยอดมาลัย เป็นผู้ดำเนินรายการ ดร.ปราโมทย์ นาครทรรพ ผู้นำเข้าเทเลคอมที่นำสมัยคนแรก โดยเป็นผู้นำเข้าเครื่องแฟกซ์ และเทเล็กซ์ มาขายในประเทศให้กับกองทัพ และมองเห็นอนาคตที่จะมีการปฏิวัติทางเทคโนโลยีเทเลคอมในเรื่องโทรศัพท์ โทรทัศน์ ในประเทศไทยเกิดขึ้น ให้ความเห็นว่า เทคโนโลยีด้านสื่อโทรคมนาคมเปลี่ยนแปลงไปอย่างรวดเร็วเพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดกับการใช้ในประเทศอย่างไร เพราะเทเลคอมเป็นส่วนหนึ่งของการปฏิวัติยุคใหม่ ซึ่งเป็นการปฏิวัติที่ยิ่งใหญ่ ส่วนที่เห็นชัดเจนมากที่สุดคือ อินเทอเน็ต และยังมีเทเลคอมด้านอื่นอีกที่มีความสามารถมหาศาล ที่รับ ส่ง เก็บข้อมูล การส่งภาพ ส่งเสียง ออกไปในเวลาที่ทันทีทันใด มีผลกระทบต่อชีวิต ความเป็นอยู่ และการบริโภคทุกอย่างของมนุษย์ วิทยากร (จากซ้าย) ดร.ปราโมทย์ นาครทรรพ ดร.เฉลิมชัย ยอดมาลัย และ ศ.เศรษฐพร คูศรีพิทักษ์ เทเลคอมมีเครือข่ายอยู่ทั่วโลก เป็นเทคโนโลยีที่นำการปฏิวัติอย่างยิ่งใหญ่อันหนึ่งมาสู่มนุษยชาติ ปัญหาก็คือว่า มนุษยชาติจะต้องตกเป็นทาสของเทคโนโลยี หรือจะเป็นนายของเทคโนโลยีอันนี้กันแน่ ดร.ปราโมทย์ นาครทรรพ ดร.ปราโมทย์ นาครทรรพ ได้เสนอประเด็นองค์ประกอบที่ควรพิจารณาส่วนแรกที่เกี่ยวกับผู้ประกอบการ ไม่ว่าจะเป็นรัฐหรือผู้รับสัมปทานจากรัฐ ควรพิจารณาปัญหาแรก คือ การเข้าถึงเทคโนโลยีใหม่ตัวนี้ คือ ต้องรู้ว่าเทคโนโลยีนี้มีเพื่ออะไร มีอย่างไร มีแค่ไหน ทำอะไรได้บ้าง เพื่อที่จะให้เกิดความสามารถที่จะใช้เทคโนโลยีนี้ให้ได้ประโยชน์อย่างมากที่สุด ประการที่สอง เรื่องความสามารถในทางเศรษฐกิจ จะซื้อเอามาใช้ต้องพิจารณาให้คุ้มกับงบประมาณที่เสียไป เมื่อเทียบกับสัดส่วนของการลงทุนอย่างอื่น ประการที่สาม ทำอย่างไรจึงจะมีปัญญาเลือกเพื่อเกิดความพอดี พอเพียง และความเพิ่มพูนในการรับใช้สังคม และป้องกันปัญหาที่ไม่พึงประสงค์ที่จะติดตามมา ไม่ว่าจะเป็นปัญหาทางเศรษฐกิจ สังคม หรือแม้แต่การเมือง ซึ่งปัญหาทางการเมืองก็มีทั้งทางบวกและทางลบ ซึ่งอาจารย์ปราโมทย์ ได้ยกตัวอย่างโทรศัพท์มือถือเล็กๆ นี้ เขาเรียกว่า ปฏิวัติโทรศัพท์มือถือ ก็มีส่วนสำคัญมาก องค์ประกอบที่สอง คือ ผู้บริโภค ซึ่งมีหลากหลาย ทั้งนักเรียน ชาวบ้าน นักธุรกิจ ฯลฯ ล้วนบริโภควิทยุ โทรทัศน์ มือถือ อินเทอร์เน็ต จะบริโภคสิ่งเหล่านี้อย่างไรให้ได้ประโยชน์มากกว่าโทษ ผู้บริโภคควรมีอำนาจต่อรองกับผู้ประกอบการ หรือแม้แต่สามัญสำนึกหรือความสามารถในการควบคุมตัวเองไม่ให้ใช้อย่างสิ้นเปลือง องค์ประกอบส่วนที่สาม สำคัญอย่างยิ่ง คือ ความรับผิดชอบของรัฐที่ต้องดูระบบกฎหมาย หรือองค์กรที่จะทำหน้าที่ควบคุมและเผยแพร่เทคโนโลยีเหล่านี้ให้เกิดคุณูปการที่แท้จริงแก่สังคมการเรียนรู้ในการสร้างฐานะทางเศรษฐกิจ นวัตกรรม เพื่อให้สังคมพัฒนาเจริญเติบโต ความน่าเป็นห่วงเรื่องของเทเลคอม ก็คือ สังคมไทยโตไม่ทันเทคโนโลยี กฎหมายก็ออกไม่ทัน ไม่ว่าเรื่องจะให้หรือไม่ให้สัมปทาน เกี่ยวกับเรื่องภาษี ความอ่อนของระบบการเมือง ความอ่อนของระบบราชการ ทำให้ระบบการเมืองและระบบราชการไม่สามารถจะควบคุมเทคโนโลยีเทเลคอมได้ตั้งแต่ต้นจนจบ ศ.เศรษฐพร คูศรีพิทักษ์ ศ.เศรษฐพร คูศรีพิทักษ์ กรรมการ กทช. ได้พูดถึงโทรคมนาคมว่า มีมิติที่มองได้กว้างขวางมากทั้งทางเศรษฐกิจ สังคม การเมือง การศึกษา วัฒนธรรม อันแรกสุด ศ.เศรษฐพร ให้ความหมายตามกฎหมายว่า การรับส่งสารสนเทศ ไม่ว่าจะเป็นทางเสียง ตัวหนังสือ ตัวเลข อักขระ หรือภาพ ภาพนิ่งหรือภาพเคลื่อนไหว หรือสัญญาณ หรือเครื่องหมายอื่นๆ ก็ได้ การรับส่งทางไหน ก็คือ รับทางที่เขาเขียนเอาไว้ ก็คือว่า จะเป็นทางสายเคเบิล ไม่ว่าจะเป็นลวดทองแดง หรือใยแก้วนำแสงก็ได้ หรือจะไปทางคลื่นธรรมดาที่ไปทางอากาศ หรือคลื่นที่ผ่านดาวเทียม สรุป ก็คือ การโทรคมนาคม หมายถึง การติดต่อกันเพื่อให้เข้าใจความหมายในการส่งสารซึ่งกันและกัน องค์ประกอบของระบบโทรคมนาคม เทคโนโลยีสมัยใหม่ทำให้สามารถรับส่งข่าวสารทุกประเภทไปพร้อมกันได้ในลักษณะที่เป็นอินเทอร์เน็ต หรือแม้แต่โทรศัพท์มือถือในอนาคต หรือแม้แต่ปัจจุบันก็รับ-ส่งกันได้ทุกอย่าง ในขณะที่เมื่อก่อนต้องเป็นเครื่องรับ เครื่องส่ง แยกจากกัน องค์ประกอบที่สอง คือ ตัวสื่อนำสัญญาณจากต้นทางไปปลายทาง ทางสายก็ได้ ทางคลื่นก็ได้ เทคโนโลยีสมัยใหม่เป็นใยแก้วนำแสง เส้นแบบเดียวกับเส้นผม แต่รับ-ส่งได้ประมาณ 5,000 เลขหมายขึ้นไป องค์ประกอบที่สาม คือ ชุมสาย เป็นตัวที่จะรับข่าวสารมาแล้วเก็บไว้หรือส่งออก ส่งต่อ เป็นชุมสายอัตโนมัติที่มีสมรรถภาพสูงมาก ฉะนั้น โทรศัพท์ขณะนี้ที่เป็นโทรศัพท์ประจำที่ ติดตั้งไว้ประมาณ 8 ล้านเลขหมาย มีคนใช้ 7 ล้านเลขหมายเศษ แต่โทรศัพท์มือถือขณะนี้จัดสรรไปแล้ว 49 ล้านเลขหมาย มีคนใช้ประมาณ 42 ล้านคน หมายความว่า คนนับสิบๆ ล้าน เรียกเข้าไปชุมสายสมรรถนะสูงในการรับ-ส่ง ระหว่างคนติดต่อกันได้โดยอัตโนมัติ ย้อนประวัติผู้แรกเริ่มให้บริการโทรคมนาคมในประเทศไทย คือ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯ ทรงมีสายพระเนตรที่ยาวไกลมาก ที่ทรงตั้งกรมโทรเลขและกรมไปรษณีย์ขึ้นมาวันเดียวกันเลย คือ 4 สิงหาคม พ.ศ. 2426 พอกรมโทรเลขตั้งขึ้นมาเพื่อรับผิดชอบเรื่องโทรเลขและโทรศัพท์ ก็มีต่างชาติเข้ามาขอจัดการเรื่องโทรเลข โทรศัพท์ในประเทศไทย พระองค์ท่านมีสายพระเนตรที่ยาวไกล บอกว่า กิจการนี้ให้ผูกขาดไว้กับรัฐ ดังนั้นจึงออกกฎหมายฉบับหนึ่งเรียกว่า กฎหมายโทรเลข หน่วยงานที่ผูกขาดก็คือ กรมโทรเลข อันเป็นกรมแรกที่ผูกขาดกิจการโทรเลขและโทรศัพท์ของประเทศไว้ ต่อมาในปี 2441 จึงรวม 2 กรมเป็นกรมเดียว เรียกว่า กรมไปรษณีย์โทรเลข เป็นหน่วยงานของรัฐในการผูกขาดกิจการโทรเลข จนกระทั่งพัฒนาเป็นการสื่อสารแห่งประเทศไทย ที่รวมเอาบริการโทรคมนาคมทั้งในประเทศ ต่างประเทศ รวมทั้งบริการไปรษณีย์ด้วย เมื่อ 25 กันยายน 2520 กรมไปรษณีย์โทรเลข หลังจากนี้ทำหน้าที่อย่างเดียว คือ การบริหารวิทยุคมนาคม โดยเฉพาะอย่างยิ่งการบริหารจัดการคลื่นวิทยุที่คนทั่วไปไม่สนใจ ความสำคัญเรื่องคลื่นความถี่มีมากขึ้นก็เมื่อมีเทคโนโลยีเกี่ยวกับคลื่นที่จะใช้สำหรับโทรศัพท์เคลื่อนที่ การตั้งคณะกรรมการกิจการโทรคมนาคมแห่งชาติ มีผลให้ยุบกรมไปรษณีย์โทรเลข เมื่อปี 2547 องค์การโทรศัพท์ผูกขาดยาวนานมาเรื่อย จนกระทั่งถูกยกเลิกเมื่อมี พ.ร.บ.การประกอบกิจการโทรคมนาคม ปี 2544 องค์การโทรศัพท์แห่งประเทศไทย ซึ่งปัจจุบันแปรสภาพมา เรียกว่า บริษัท TOT จำกัด (มหาชน) การลำดับการเปลี่ยนแปลงด้านโทรคมนาคมนี้ ชี้ให้เห็นว่ามีการพลิกโฉมด้านสื่อเทคโนโลยีคมนาคมมาตลอด และก็พลิกโฉมประเทศในหลายครั้ง โดยครั้งแรก ที่ยกเลิกการผูกขาดกิจการโทรคมนาคมที่มีมาตั้งแต่ปี 2426 โทรคมนาคมผูกขาดอยู่นานถึง 118 ปี จึงเปิดให้มีการแข่งขัน ตรงนี้ ศ.เศรษฐพร เห็นว่าเป็นการพลิกโฉมครั้งใหญ่ มีการออกกฎหมาย พ.ร.บ.ประกอบกิจการโทรคมนาคม มีการตั้ง กทช. กสช. การพลิกโฉมนี้ หมายความว่า หน่วยงานที่ทำหน้าที่อยู่ เช่น องค์การโทรศัพท์แห่งประเทศไทยเดิม การสื่อสารแห่งประเทศไทยเดิม ก็ปรับตัว แปรรูป เป็นบริษัทมหาชน นอกจากนี้ผลจากกระแสโลก เรื่องการเปิดเสรีเป็นพันธะความสัมพันธ์ระหว่างประเทศในเรื่องศักดิ์ศรีของประเทศ จะทำอย่างไรให้ประเทศได้ประโยชน์ ความน่าเป็นห่วงเรื่องระบบโทรคมนาคมของประเทศไทยนั้น ขึ้นอยู่กับนโยบายของรัฐ การมองการณ์ไกลขนาดไหนกับเรื่องเทคโนโลยี จะต้องคิดถึงผลประโยชน์ที่มีอยู่มหาศาล และผลกระทบที่จะสะท้อนกลับมาหาสังคมไทย หากรัฐมีนโยบายที่แน่ชัดแล้ว ก็ต้องพิจารณาถึงกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับกิจการโทรคมนาคม เรื่องกระบวนการที่จะมีองค์กรมาทำหน้าที่ เพราะหากไม่จัดการให้ดี เรื่องที่เกี่ยวข้องกับโทรคมนาคมมีผลกระทบ จนถึงขั้นล้มรัฐบาลในอดีตมาแล้ว การพลิกโฉมอย่างหนึ่ง คือ เทคโนโลยีสมัยใหม่ที่สายไฟฟ้าไปถึงบ้าน ปัจจุบันนี้พัฒนามาถึงระบบที่ใช้เป็นสายโทรคมนาคมรับ-ส่งบริการโทรคมนาคมได้ด้วย เพราะฉะนั้นการไฟฟ้าส่วนภูมิภาคที่มีไฟฟ้าเข้าไปถึงหมู่บ้านเกิน 85% นั้น หมายความว่า อีก 2 ปี ทุกครัวเรือนมีสิทธิได้รับบริการโทรคมนาคมส่งไปถึงบ้านเลย นี่คือการเปลี่ยนแปลงที่จะเกิดขึ้น เป็นการพลิกโฉมอย่างหนึ่งของโทรคมนาคม ผู้เข้าร่วมสัมมนา การพลิกโฉมต่อไป คงเป็นเรื่องที่ว่า กฎเกณฑ์ กติกา ที่จะเกี่ยวข้องกับการลงทุนข้ามชาติ ประเทศไทยมีนโยบายอย่างไร สัญญาสัมปทาน สัญญาร่วมการงานที่มีอยู่เป็นอุปสรรคต่อการสร้างกติกาที่จะให้มีการแข่งขันที่เป็นธรรม รัฐบาลจะมีนโยบายเรื่องนี้อย่างไร ให้เหมาะสมแก่ประโยชน์ของประเทศชาติ และเป็นธรรมแก่ทุกฝ่าย ต้องพิจารณาให้มาก ไม่ให้ประเทศเสียโอกาสและเสียประโยชน์จากการเปิดแข่งขันเสรี