นโยบายสาธารณะที่ส่งผลกระทบต่อประเทศอย่างเป็นรูปธรรม มรดกหนี้สาธารณะจากรัฐบาลทักษิณ ในการจัดทำแผนงบประมาณรายจ่ายประจำปี 2550 ม.ร.ว.ปรีดิยาธร เทวกุล รองนายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลังได้เปิดเผยว่าว่ามีหนี้คงค้างที่รัฐบาลทักษิณได้สร้างเอาไว้ให้รัฐบาลปัจจุบันต้องจัดงบประมาณปี 2550 มาชำระ ทั้งสิ้น 101,761 ล้านบาท ซึ่ง 8.5 หมื่นล้านบาทเป็นรายจ่ายซึ่งต้องชำระหนี้ค้างในโครงการต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นตามนโยบายสาธารณะที่เป็นลักษณะประชานิยมในสมัยรัฐบาลทักษิณ ประกอบด้วย โครงการของกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ 3.5 พันล้านบาท แบ่งเป็น ชำระหนี้คืนกองทุนสงเคราะห์เกษตรกร 2.26 พันล้านบาท ชำระหนี้คืนกองทุนฟื้นฟูแลและพัฒนาเกษตรกร 1.23 พันล้านบาท โครงการของกระทรวงแรงงาน ได้แก่ เงินอุดหนุนสมทบกองทุนประกันสังคม 2.06 พันล้านบาท โครงการของกระทรวงศึกษาธิการ ได้แก่ เงินวิทยฐานะ 8.84 พันล้านบาท เงินของธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์ ได้แก่ ชำระเงินต้นและดอกเบี้ยจากโครงการแทรกแซงราคาข้าว 2.3 หมื่นล้านบาท ชดเชยการขาดทุนและดอกเบี้ยจากการแทรกแซงราคายางพารา 8.2 พันล้านบาท ชำระหนี้คืนกองทุนสงเคราะห์เกษตรกร 264 ล้านบาท ค่าใช้จ่ายกองทุนหมู่บ้าน 1.3 หมื่นล้านบาท ค่าใช้จ่ายโครงการประกันสุขภาพ 30 บาทรักษาทุกโรค 7.7 พันล้านบาท นอกจากนี้ยังมีหนี้ค้างชำระในส่วนของกองทุนหมู่บ้านอีก 2.9 หมื่นล้านบาท ซึ่งไม่สามารถใช้หมดภายในปีงบประมาณ 2550 ก็ได้กำหนดให้สามารถทยอยชำระหนี้ไปได้ถึงปี 2552 ภาระหนี้สาธารณะจำนวน 101,761 ล้านบาทนี้ทำให้เกรงว่าจะส่งผลรุนแรงต่อระบบเศรษฐกิจของประเทศได้ หนี้เน่าจากกองทุนหมู่บ้าน จากวันที่แผนงานประมาณรายจ่ายประจำปี 2550 เข้าสู่สภานิติบัญญัติแห่งชาติและผ่านออกไปในประมาณปลายปี 2549 นั้น ประชาชนส่วนใหญ่ยังไม่มีใครสำเหนียกถึงหนี้ค้างในลำดับที่ 5 คือ “ค่าใช้จ่ายกองทุนหมู่บ้าน 1.3 หมื่นล้านบาท” นี้ว่าเกิดจากอะไรและจะส่งผลต่อชีวิตของประชาชนคนไทยกว่า 60 ล้านคนอย่างไร จนกระทั่งในต้นเดือนกุมภาพันธ์ 2550 จึงเริ่มมีข่าวในหน้าหนังสือพิมพ์ว่าตัวแทนกองทุนหมู่บ้านจากทั่วได้เข้าร้องเรียนขอคำปรึกษาสำนักงานอัยการสูงสุดเกี่ยวกับข้อกฎหมาย จากปัญหาที่พ.ร.บ.กองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมือง พ.ศ. 2547 กำหนดให้กองทุนหมู่บ้านทั่วประเทศต้องจดทะเบียนเป็นนิติบุคคลภายในวันที่ 30 ธันวาคม 2550 ทำให้เหล่าสมาชิกเกรงว่าจะทำให้กองทุนหมู่บ้านพ้นสภาพจากการสนับสนุนของรัฐ เนื่องจากข้อกฎหมายระบุว่า เมื่อกองทุนหมู่บ้านขึ้นทะเบียนเป็นนิติบุคคลแล้ว สำนักงานกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมืองแห่งชาติ (สทบ.) ก็จะพ้นจากการรับผิดชอบความเสียหายของกองทุนหากดำเนินการขาดทุน ซึ่งจะเป็นการผลักภาระหนี้ให้สมาชิกกองทุนต้องรับผิดชอบเอง คงต้องย้อนไปดูกันหน่อยว่าเงินกองทุนหมู่บ้านละล้านนั้นมาจากไหน มีที่มาที่ไปอย่างไร กองทุนหมู่บ้าน นโยบายประชานิยม กองทุนหมู่บ้านเป็นนโยบายสาธารณะที่อดีตนายกรัฐมนตรีทักษิณ ชินวัตร เป็นผู้ริเริ่ม โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อทำให้คนจนเข้าถึงแหล่งทุน ด้วยการกู้ยืมเงินไปสร้างงานและรายได้ นโยบายนี้ได้รับความชื่นชมจากประชาชนในระดับรากแก้วมากที่สุดเรื่องหนึ่ง โดยเฉพาะอย่างยิ่งประชาชนในภาคเหนือและภาคอีสาน เพราะเท่ากับเป็นการเอาเงินให้หมู่บ้านละ 1 ล้านบาทไปบริหารจัดการกันเอง เมื่อแรกเริ่มนั้นนโยบายนี้ใช้เงินที่ไม่ผ่านระบบงบประมาณประจำปี คือให้หมู่บ้านกู้จาก ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์การเกษตร (ธ.ก.ส.) ธนาคารออมสิน และธนาคารกรุงไทย) แต่ต่อมากองทุนหมู่บ้านได้รับการออกเป็นกฎหมายโดยพระราชบัญญัติกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมืองแห่งชาติ พ.ศ. 2547 โดยมีสำนักงานกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมืองแห่งชาติ (สทบ.) เป็นผู้ดูแลติดตามตรวจสอบและประเมินผล หากกองทุนใดมีการบริหารจัดการถูกต้องตามหลักเกณฑ์ที่กำหนดไว้ สทบ.จะขยายวงเงินกู้ยืมจากสถาบันการเงินให้เป็นกองทุนขนาดใหญ่ได้ หลักเกณฑ์ที่ว่านี้มีอาทิเช่น มีการบริหารจัดการที่ดี สมาชิกมีวินัยทางการเงิน ปลอดยาเสพติด จัดทำบัญชีถูกต้อง เป็นต้น กฎหมายทำให้กองทุนหมู่บ้านเข้าถึงสู่ระบบงบประมาณประจำปี และยังกำหนดให้กองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมืองทั้งหมดจะต้องจดทะเบียนเป็นนิติบุคคลทั้งหมดภายในวันที่ 30 ธันวาคา 2550 หากกองทุนใดไม่สามารถจดทะเบียนเป็นนิติบุคคลได้จะต้องถูกยุบทิ้ง การจดทะเบียนเป็นนิติบุคคลมีผลให้คณะกรรมการบริหารกองทุนต้องรับผิดชอบ หากมีปัญหาหนี้เสียก็จะสามารถตรวจสอบฟ้องไล่เบี้ยได้ ตอนนี้คงเข้าใจแล้วว่ากองทุนหมู่บ้านได้เงินมาอย่างไร เพราะธนาคารทั้งสามแห่งได้ชื่อว่าเป็นธนาคารของรัฐหรือรัฐถือหุ้นใหญ่ จึงมีความจำเป็นต้องทำตามนโยบายของรัฐบาล และการดำเนินงานกองทุนหมู่บ้านก็ก้าวหน้ามาเป็นลำดับจนย่างเข้าสู่ปีงบประมาณ 2550 จากการเปิดเผยของ สทบ. เองบอกว่ามีหมู่บ้านทั้งหมด 78,013 แห่งทั่วประเทศ หากได้รับเงินกู้ไปหมู่บ้านละ 1 ล้านบาท ก็แปลว่ามีเงินทั้งหมด 78,013 ล้านบาทที่ปล่อยกู้ออกไปแล้ว น้ำลด ตอผุด ในเวลาใกล้เคียงกับที่มีข่าวตัวแทนกองทุนหมู่บ้านเข้าปรึกษาสำนักงายอัยการสูงสุด ก็มีข่าวว่าสำนักงานการตรวจเงินแผ่นดิน (สตง.) ได้เข้าตรวจสอบการดำเนินการโครงการกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมืองแห่งชาติ และพบว่ากองทุนหมู่บ้านมีปัญหาสำคัญคือการค้างชำระหนี้และเงินขาดบัญชี ซึ่งมีแนวโน้มแผ่ขยายขึ้นทุกปี โดยกองทุนบางแห่งอาจจัดอยู่ในภาวะวิกฤติได้ สตง. รายงานว่ากองทุนหมู่บ้านดำเนินการขาดทุนอยู่ประมาณ 8,000 ล้านบาท และในเรื่องของการติดตามประเมินผลหรือวัดผลสำเร็จของการใช้จ่ายเพื่อจัดระดับของกองทุนว่าสมควรจะได้รับการขยายวงเงินสินเชื่อหรือจดทะเบียนเป็นนิติบุคคลหรือไม่นั้น สทบ. ได้ว่าจ้างหน่วยงานภายนอกให้ทำการประเมินแทน โดยมูลค่าการว่าจ้างระหว่างปี 2545 – 2548 เป็นเงินทั้งสิ้น 781.13 ล้านบาท แต่จากการสุ่มตรวจกองทุนหมู่บ้าน 58 แห่งที่ได้รับอนุมัติให้ขยายวงเงินในปี 2546 พบว่าส่วนใหญ่คือ 50 กองทุนที่ได้รับการอนุมัติให้ขยายวงเงินไม่เป็นไปตามหลักเกณฑ์เงื่อนไขกำหนดไว้ มี 16 กองทุนมีปัญหาหนี้ค้างชำระ บางแห่งมีปัญหาในการบริหารจัดการกองทุน ทั้งการบริหารสินเชื่อและระบบการเงินบัญชียังไม่ถูกต้อง เหตุใดกองทุนหมู่บ้านจึงเน่า สาเหตุสำคัญที่ทำให้เกิดปัญหาแก่กองทุนหมู่บ้านก็เพราะในช่วงแรกของการดำเนินงานเป็นไปอย่างรีบเร่ง โดยมุ่งเป้าหมายจัดตั้งกองทุนให้ครอบคลุมทุกหมู่บ้านทั่วประเทศ ทำให้การจัดตั้งกองทุนต้องรีบดำเนินการโดยไม่คำนึงถึงความพร้อมของหมู่บ้านและชุมชนอย่างแท้จริง ขาดการประชาสัมพันธ์ทำความเข้าใจเกี่ยวกับโครงการให้ประชาชนทั่วไปเข้าใจถึงหลักการและวัตถุประสงค์ของโครงการอย่าชัดเจน หน่วยงานที่รับผิดชอบขาดการติดตาม แก้ไขปัญหาอย่างเคร่งครัดจริงจังหรือไม่ได้นำไปสู่การแก้ไขปัญหาอย่างแท้จริง และที่สำคัญอีกประการคือการแทรกแซงทางด้านการเมืองทำให้กองทุนหมู่บ้านขับเคลื่อนต่อไปทั้ง ๆ ที่ผู้รับผิดชอบรู้ว่ามีปัญหามาตั้งแต่ต้นi ทางฝ่ายชาวบ้านนั้นก็พบว่า ส่วนใหญ่ชาวบ้านมิได้กู้เงินไปสร้างงานสร้างรายได้ แต่เอาไปใช้จ่ายเพื่อการบริโภคที่เกินตัว จึงกลายเป็นหนี้เน่าที่ไม่ก่อให้เกิดรายได้ นอกจากนั้น ส่วนหนึ่งของปัญหาเกิดจากประธานหรือเหรัญญิกของกองทุนหมู่บ้านนำเงินไปใช้ส่วนตัว จนมีหนี้ค้างชำระกับกองทุนหมู่บ้าน และทำให้สมาชิกเกิดการเลียนแบบและถือเป็นข้ออ้างที่จะไม่ชำระหนี้คืน ขณะที่การติดตามหนี้ส่วนใหญ่เป็นลักษณะประนีประนอม เนื่องจากส่วนใหญ่เป็นเครือญาติกัน นอกจากนี้การจัดทำบัญชีและระบบการควบคุมตรวจสอบทางด้านการเงินและบัญชีไม่มีความรัดกุม รวมทั้งขาดการติดตามตรวจสอบจากเจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวข้อง ซึ่งเรื่องนี้นายสมบัติ นาสองเมือง ฝ่ายประชาสัมพันธ์เครือข่ายกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมืองภาคใต้กล่าวว่า “ปัญหาหนี้เสีย เนื่องจากประชาชนบางส่วนเข้าใจว่าเป็นเงินของ พ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร อดีตนายกรัฐมนตรี บางรายบอกว่าไม่จำเป็นต้องใช้คืน และการขาดวินัยทางการเงิน เอาเงินไปใช้นอกวัตถุประสงค์ รวมทั้งปัจจัยการเมืองท้องถิ่น” ii แล้วใครจะรับผิดชอบ ในขณะนี้มีความเห็นแตกต่างกันในเรื่องการจดทะเบียนให้แต่ละกองทุนหมู่บ้านเป็นนิติบุคคล คือฝ่ายหนึ่งเห็นว่าการไม่จดและถูกยุบจะทำให้ สทบ. จะต้องร่วมรับผิดชอบในหนี้สินด้วย ดังนั้น สทบ. จึงดำเนินการเร่งรัดให้มีการจดทะเบียนให้แล้วเสร็จภายในกำหนดเวลา โดยการจัดให้มีการประเมินผล แต่ปรากฏว่าการประเมินและจัดระดับชั้นของกองทุนบางส่วนไม่น่าเชื่อถือ ไม่เป็นมาตรฐานและขาดความชัดเจน ทำให้เกิดความไม่เหมาะสมในการสนับสนุนเงินเพิ่มทุน เช่นตามหลักเกณฑ์ที่กำหนดว่ากองทุนในระดับดี [ AAA] มีสิทธิขอรับเพิ่มทุนได้อีก 1 แสนบาท แต่มีหนี้ค้างชำระ และบางตำบลได้รับการประเมินในระดับ AA ทุกหมู่บ้านiii แต่ในทางตรงกันข้าม การจดทะเบียนเป็นนิติบุคคลจึงมีผลให้คณะกรรมการบริหารกองทุนต้องรับผิดชอบในหนี้สินของกองทุน ดังนั้นจึงอาจจะเป็นสาเหตุให้ตัวแทนกองทุนเข้าหารือกับสำนักงานอัยการสูงสุดตามที่เป็นข่าว ซึ่งเรื่องนี้ นายโกวิท ศรีไพโรจน์ อัยการพิเศษประจำกรม สำนักงานอัยการเขต 5 รักษาการอัยการจังหวัดแม่สะเรียงให้ความเห็นว่าคณะกรรมการกองทุนหมู่บ้านเป็นเพียงกลุ่มบุคคลมีใช่นิติบุคคล ไม่อาจเป็นโจทก์หรือจำเลยในศาลได้ หากการยื่นฟ้องในคดีระบุว่า “คณะกรรมการกองทุนหมู่บ้านเป็นโจทก์” ศาลย่อมต้องยกฟ้องเนื่องจากโจทก์ไม่เป็นบุคคล จึงไม่อาจเป็นคู่ความในคดีได้ อย่างไรก็ตาม กรรมการกองทุนหมู่บ้านแต่ละคนย่อมเป็นบุคคลธรรมดา มีสภาพเป็นบุคคลตามกฎหมาย มีหน้าที่ความรับผิดชอบในการบริหารจัดการดูแลกองทุน หากเสียหายไปย่อมมีหน้าที่รับผิดชอบ จึงเป็นผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในกองทุน ดังนั้น กรรมการกองทุนแต่ละคนจึงสามารถเป็นโจทก์ฟ้องคดีเรียกเงินคืนจากสมาชิกได้โดยใช้สิทธิด้วยตนเอง หรือขอความช่วยเหลือจากหน่วยงานรับได้ กองทุนแต่ละแห่งจึงไม่จำเป็นที่จะจดทะเบียนเป็นนิติบุคคลเพื่อให้ได้สิทธิฟ้องคดี เพราะจะมีผลเสียคือเมื่อจดทะเบียนแล้ว ย่อมเป็นกองทรัพย์สินแยกต่างหากจากเงินของรัฐ สทบ. หรืออัยการไม่อาจช่วยเหลือฟ้องคดีให้ได้iv นายสันติ อุทัยพันธุ์ ผู้อำนวยการสำนักงานกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมืองแห่งชาติ (สทบ.) มีความเห็นว่าเมื่อเป็นนิติบุคคลแล้ว พนักงานอัยการจะมีอำนาจว่าความหรือแก้ต่างคดีแพ่งตามนัย พ.ร.บ.พนักงานอัยการ พ.ศ. 2498 ได้ หรือกองทุนหมู่บ้านจะขอความสนับสนุนจากฝ่ายกฎหมาย สทบ. หรือเครือข่ายกองทุนได้v สทบ. ได้ทำหนังสือชี้แจงว่ากองทุนหมูบ้านที่จดทะเบียนแล้วยังถือเป้นหน่วยงานของรัฐ ไม่ถือว่าเป้นการผลักภาระให้กรรมการ พนักงานอัยการมีอำนาจว่าความหรือแก้ต่างคดีแพ่งให้ได้vi ครั้งแรกดูเหมือนกับว่ากฎหมายกองทุนหมู่บ้านกำลังจะทำร้ายกรรมการและสมาชิกกองทุนโดยการผลักภาระหนี้ (เน่า) ไปให้ พอฟังความเห็นอัยการแล้วว่าดูเหมือนว่าถ้าจดทะเบียนเป็นนิติบุคคลแล้วจะฟ้องยากกว่า เพราะอัยการและ สทบ. ไม่อาจจะให้ความช่วยเหลือได้ สู้ปล่อยไปอย่างนี้แล้วให้กรรมการกองทุนฟ้องเรียกเงินจากสมาชิกที่กู้ไปแล้วชักดาบไม่จ่ายกันเองจะดีกว่า พอถึงตรงนี้อยากจะรู้ถ้ากรรมการไม่ฟ้องล่ะ จะเกิดอะไรขึ้น ที่จริงปัญหาว่าใครจะช่วยใครในการฟ้องร้องไม่ใช่ประเด็นสำคัญที่ประชาชนทั่วไปให้ความสนใจ คำถามที่สำคัญที่สุดที่ประชาชนอยากรู้คือหากกองทุนหมู่บ้านส่วนหนึ่งไม่สามารถจะชำระได้ ใครจะต้องรับผิดชอบ รัฐจะเอาเงินที่ไหนมาชดใช้ให้ธนาคารที่ปล่อยเงินกู้ หรือจะให้ธนาคารตัดหนี้เป็นศูนย์ ถือเป็นหนี้เน่าที่ไม่สามารถเรียกเก็บได้ เพราะ สตง. รายงานว่ากองทุนหมู่บ้านขาดทุนมหาศาล รัฐบาลปัจจุบันต้องตั้งงบประมาณจากภาษีของประชาชนไปใช้หนี้ให้แก่ธนาคารแทนกองทุน แต่ก็ยังใช้หนี้ได้ไม่หมด และยังไม่ทราบว่ามีคนจนหายไปกี่คน ยังเป็นหนี้กองทุนอยู่อีกกี่ล้านคน กรรมการกองทุนจะต้องรับผิดชอบหนี้เป็นเงินเท่าไร และจะต้องขอให้สภานิติบัญญัติแห่งชาติแก้กฎหมายเพื่อขยายเวลาจดทะเบียนกองทุนหรือไม่? คำตอบของคำถามเหล่านี้ลงมารวมกันที่ประชาชนคนไทย 60 ล้านคน เงินภาษีอากรของพวกเราจะต้องถูกนำไปใช้ในการแก้ไขปัญหาหนี้เน่าของกองทุนหมู่บ้าน ไม่โดยวิธีใดก็วิธีหนึ่งvii นี่เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งที่เป็นรูปธรรมของนโยบายสาธารณะที่ส่งผลกระทบต่อประเทศและคนไทยทั้งประเทศอย่างเป็นรูปธรรม ซึ่งถ้าเราไม่ตระหนักและมีส่วนร่วมในการกำหนดนโยบายสาธารณะต่าง ๆ มาตั้งแต่ต้น เหตุการณ์เช่นนี้อาจจะเกิดซ้ำซากอีกเรื่อย ๆ iมติชนรายวัน 11 ก.พ. 2550 iiมติชนรายวัน 12 ก.พ. 2550 iiiมติชน อ้างแล้ว ivมติชนรายวัน 13 ก.พ. 2550 vมติชนรายวัน 15 กุมภาพันธ์ 2550 viมติชนรายวัน 17 กุมภาพันธ์ 2550 viiตัวอย่างของทักษิโณมิคส์ ไทยรัฐ 12 กุมภาพันธ์ 2550