ตำรวจแห่งชาติ : ควรปรับปรุงหรือไม่ ? เวทีการอภิปราย คุณอุดร ตันติสุนทร ประธานมูลนิธิ ส่งการปกครองส่วนท้องถิ่น ดร.สุรพล นิติไกรพจน์ อธิการบดี มธ. สืบเนื่องมาจากการที่นายกรัฐมนตรี พล.อ.สุรยุทธ์ จุลานนท์ ได้มีคำสั่งแต่งตั้งคณะกรรมการพัฒนาระบบงานตำรวจ โดยมีพล.ต.อ.วสิษฐ เดชกุญชร เป็นประธานเพื่อศึกษาหาแนวทางพัฒนาระบบงานตำรวจใน 5 ประเด็นคือ หนึ่ง ด้านโครงสร้างและการบริหารจัดการ สอง การพัฒนาบุคคลและวิชาชีพ สาม การปรับปรุงและพัฒนากฎหมาย สี่ การมีส่วนร่วมและประชาสัมพันธ์ และ ห้า ด้านวิชาการและสนับสนุนการดำเนินการนั้น คณะกรรมการฯ ได้ส่งรายงานความคืบหน้าไปเมื่อวันที่ 16 มกราคม 2550 มีสาระสำคัญคือการกระจายอำนาจการบริหารของสำนักงานตำรวจแห่งชาติไปสู่ระดับภูมิภาค และระดับนครบาล ยกฐานะกองบัญชาการตำรวจภูธรภาค 1-9 และกองบัญชาการตำรวจนครบาล แยกออกจากสำนักงานตำรวจแห่งชาติ ให้เป็นสำนักงานในรูปแบบนิติบุคคล เพื่อประสิทธิภาพในการบริหารงาน สามารถสนองต่อความต้องการของประชาชนได้อย่างมีประสิทธิภาพนั้น เมื่อวันที่ 10 มกราคม สถาบันนโยบายศึกษา ร่วมกับ สถาบันสัญญาธรรมศักดิ์เพื่อประชาธิปไตย ม.ธรรมศาสตร์ และสโมสรธรรมาภิบาล ได้จัดการอภิปรายเรื่อง “ตำรวจแห่งชาติ ควรปรับปรุงหรือไม่ ?” ขึ้นที่ห้องประชุมสัญญาธรรมศักดิ์ ตึกโดมชั้น 2 ม.ธรรมศาสตร์ ท่าพระจันทร์ โดยมีนักวิชาการ นักศึกษา และผู้สนใจเข้าร่วมกว่า 80 คน อาทิเช่น ศ.ดร.อมร จันทรสมบูรณ์ ดร.เจิมศักดิ์ ปิ่นทอง ดร.วิชัย ตันศิริ ฯลฯ งานนี้ได้รับเกียรติจากคุณอุดร ตันติสุนทร ประธานมูลนิธิส่งเสริมการปกครองส่วนท้องถิ่นทำหน้าที่ผู้ดำเนินรายการ ศ.ดร.สุรพล นิติไกรพจน์ อธิการบดี มธ. กล่าวเปิดการอภิปรายว่าตำรวจเป็นผู้ใช้อำนาจภาครัฐที่อยู่ใกล้ชิดประชาชนมากที่สุดตำรวจมีอำนาจและหน้าที่ในการใช้กฎหมายเพื่อให้เกิดความสงบเรียบร้อยในสังคม การศึกษาเพื่อพัฒนาระบบงานตำรวจจึงมิใช่มีเป้าหมายทางการเมืองเท่านั้น แต่ต้องการให้เกิดประสิทธิภาพเพื่อสังคมที่ดีขึ้น ดังนั้นหากจะมีการเปลี่ยนแปลงในระบบตำรวจเกิดขึ้นในอนาคต จะเกิดผลกระทบที่สำคัญมากต่อประชาชนและระบบการปกครองส่วนท้องถิ่น การนำเสนอรูปแบบระบบตำรวจญี่ปุ่นก็เนื่องจากประเทศญี่ปุ่นเป็นรัฐเดี่ยวที่มีรูปแบบการปกครองคล้ายกับประเทศไทยมากที่สุด และระบบตำรวจญี่ปุ่นได้ผ่านการเปลี่ยนแปลงที่สำคัญมาแล้ว จากนั้น มร.มาซาโอ ทัตสุซากิ และ มร. ซูจิ โมริ ผู้ช่วยทูตฝ่ายตำรวจ สถานทูตญี่ปุ่นประจำประเทศไทย ได้กล่าวถึงระบบตำรวจของประเทศญี่ปุ่นว่า เกิดขึ้นครั้งแรกเมื่อมีการปฏิรูปประเทศในสมัยเมจิ ปี ค.ศ. 1867 ในยุคนั้นตำรวจญี่ปุ่นมีลักษณะการดำเนินการที่รวมอำนาจไว้ที่ศูนย์กลาง และให้ตำรวจมีอำนาจมาก หลังสงครามโลกครั้งที่สองในปี ค.ศ. 1945 ภายใต้การกำกับของสหรัฐอเมริกาจึงเกิดการปฏิรูประบบตำรวจเป็นครั้งแรก โดยกระจายอำนาจไปยังหน่วยตำรวจประจำเมืองหรือที่เรียกว่า Municipal police ซึ่งมี 1600 แห่ง แต่ต่อมาพบว่าเกิดปัญหาการขาดประสิทธิภาพและความเข้มแข็งลดลง จึงเกิดการปฏิรูปอีกครั้งในปี ค.ศ. 1952 โดยปรับโครงสร้างระบบตำรวจให้มี 2 ระดับ คือ หน่วยงานในระดับชาติ ที่เรียกว่า National Police Agency มีจำนวน 1 หน่วยงาน และในระดับจังหวัดที่เรียกว่า Prefecture Police มี 47 หน่วยงานเท่ากับจำนวนของจังหวัด มร.มาซาโอ ทัตสุซากิ มร. ซูจิ โมริ National Police Agency [ NPA] อยู่ภายใต้การกำกับดูแลของคณะกรรมการด้านความปลอดภัยสาธารณะ [ National Public Safty Commission] จำนวน 6 คนที่มาจากการแต่งตั้งของนายกรัฐมนตรีและรับรองโดยรัฐสภา แต่ไม่มีสายงานที่เกี่ยวข้องกับนายกรัฐมนตรีแต่อย่างใด ทั้งนี้เพื่อให้ตำรวจมีความเป็นกลางทางการเมือง ผู้ดำรงตำแหน่งตำรวจในปัจจุบันไม่สามารถจะเป็นกรรมการในชุดนี้ได้ NPA ไม่มีกิจกรรมใด ๆ ในด้านตำรวจ ( เว้นแต่ทำหน้าที่องครักษ์ถวายความปลอดภัยแด่องค์จักรพรรดิและพระราชวงศ์) แต่จะทำงานด้านการสร้างระบบและจัดระเบียบ รวมทั้งการเสนอกฎหมายที่เกี่ยวข้อง เสนอปัจจัยพื้นฐานเพื่อกิจการตำรวจ เช่นอุปกรณ์เครื่องใช้ เทคนิค จัดทำสถิติอาชญากรรม เก็บลายนิ้วมือประชาชน จัดเงินอุดหนุนให้แก่หน่วยงานตำรวจจังหวัด และประสานงานระหว่างหน่วยงานตำรวจจังหวัด Prefecture Police [PP] อยู่ภายใต้การกำกับดูแลของคณะกรรมการด้านความปลอดภัยสาธารณะระดับจังหวัด [ Prefecture Public Safety Commission] จำนวน 3-5 คนที่มาจากการแต่งตั้งของผู้ว่าการจังหวัดและผ่านการเห็นชอบจากคณะกรรมการระดับจังหวัด PP มีหน้าที่ในการสืบสวนสอบสวน ดูแลความสงบเรียบร้อย ความปลอดภัย งานจราจร ออกใบอนุญาตสถานบันเทิง ใบขับขี่รถยนต์ ฯลฯ แต่ละหน่วยรับผิดชอบในพื้นที่ของตนและเป็นอิสระไม่ขึ้นต่อกัน แต่สามารถจะทำงานข้ามเขตได้ในกรณีติดตามจับคนร้าย เป็นต้น และต้องทำงานประสานกับตำรวจจังหวัดหน่วยอื่น ๆ ด้วย ขนาดของหน่วยงานมีความแตกต่างกัน เช่นหน่วยงานตำรวจจังหวัดของโตเกียวมีเจ้าหน้าที่ 42,223 คน ส่วนตำรวจจังหวัดทอตโตริมีจำนวน 1,190 คน เป็นต้น ในด้านบุคลากรตำรวจญี่ปุ่นนั้นไม่มียศ ( เช่นนายดาบตำรวจ ร้อยตำรวจ พันตำรวจ และนายพลตำรวจ เป็นต้น) แต่จะมีตำแหน่ง เช่นผู้บังคับหน่วยเล็กที่สุดคือ Police Sergent และสูงขึ้นไปเป็นลำดับคือ Police Inspector, Chief Superintendent, Superintendent General เป็นต้น การรับสมัครนั้นแต่ละ Prefecture Police ต่างรับสมัครเจ้าหน้าที่ของตนเอง ซึ่งไม่สามารถจะโอนย้ายกันได้ ก่อนเลื่อนตำแหน่งแต่ละขั้นจะต้องผ่านการฝึกอบรม และสำหรับค่าตอบแทนนั้น เจ้าหน้าที่ตำรวจที่จบการศึกษาระดับปริญญาตรีจะมีเงินเดือนเริ่มต้นที่ 240,000 เยน หรือประมาณ 80,000 บาท ซึ่งสูงกว่าข้าราชการพลเรือนทั่วไปประมาณ15 เปอร์เซ็นต์ กำลังเจ้าหน้าที่ตำรวจญี่ปุ่นทั่วประเทศมีประมาณ 270,000 คน ร้อยละ 97.4 ประจำอยู่ที่จังหวัด มีประมาณ 7,000 คนเท่านั้นที่อยู่กับ NPA ซึ่งส่วนใหญ่ก็จะทำงานในด้านการสื่อสารโทรคมนาคม หลังจากเสร็จการบรรยายแล้ว ที่ประชุมได้สนใจซักถามในเรื่องต่าง ๆ เช่นญี่ปุ่นมีตำรวจรถไฟ ท่องเที่ยว ทางหลวง ฯลฯ หรือไม่ ซึ่งปรากฏว่ามี แต่หน่วยงานเหล่านั้นจะขึ้นกับกระทรวงอื่น ๆ เช่นตำรวจน้ำจะขึ้นกับกระทรวงคมนาคม เป็นต้น และยังมีหน่วยตำรวจพิเศษคือหน่วยปราบปรามยาเสพติดอีกด้วย สำหรับการลงโทษเมื่อตำรวจทำผิดนั้น ไม่มีการย้ายไปไว้ที่อื่น เพราะแต่ละหน่วยงานเป็นอิสระต่อกัน ดังนั้นหากทำผิดร้ายแรงก็จะให้ออกหรือไล่ออกอย่างเดียว และจะไม่สามารถไปสมัครเป็นตำรวจที่หน่วยงานอื่นได้อีก พล.ต.อ. วสิษฐ เดชกุญชร ประธานคณะกรรมการพัฒนาระบบงานตำรวจ ผู้เข้าร่วมฝังการอภิปราย ต่อจากนั้น พล.ต.อ. วสิษฐ เดชกุญชร ได้กล่าวถึงการปรับโครงสร้างระบบตำรวจของประเทศไทยครั้งล่าสุดที่ยกฐานะกรมตำรวจที่มีอธิบดีตำรวจเป็นหัวหน้า ภายใต้การกำกับดูแลของกระทรวงมหาดไทย ขึ้นเป็นสำนักงานตำรวจแห่งชาติมีผู้บัญชาการตำรวจแห่งชาติเป็นหัวหน้า ขึ้นตรงต่อนายกรัฐมนตรี และมีฐานะเท่ากับ 3 เหล่าทัพว่าเป็นเหมือนเหล่าเก่าในขวดใหม่ คือยังคงใช้รูปแบบการบริหารแบบเก่าที่รวมอำนาจไว้ที่ศูนย์กลาง แม้จะดูว่าการให้มีกองบัญชาการตำรวจภูธรภาคเป็นลักษณะการกระจายอำนาจก็ตาม แต่ในความเป็นจริงแล้วยังคงการรวมอำนาจอยู่ ดังเช่นในเวลาที่มีคดีสำคัญ รองหรือผู้ช่วยผู้บัญชาการตำรวจแห่งชาติก็จะลงไปควบคุมกำกับดูแล ทำให้โครงสร้างองค์กรตำรวจของไทยนั้นมีสายงานตามแนวดิ่งมากและในขณะเดียวกันก็มีสายงานตามแนวราบมากด้วยเช่นกัน การที่ผู้บัญชาการตำรวจมีอำนาจมากในการทำคดีนั้นเป็นเหตุให้มีอิทธิพลในทางอื่น ๆ ตามไปด้วย ทำให้เกิดการวิ่งเต้นติดสินบน แต่ในทางตรงกันข้ามกลับมีงบประมาณน้อยไม่เพียงพอในการสืบสวนทำคดี ทำให้เจ้าหน้าที่ตำรวจต้องใช้เงินส่วนตัวหรือเงินที่ได้จากแหล่งที่ไม่ชอบด้วยกฎหมายมาใช้ในการทำคดี ทำให้ธุรกิจผิดกฎหมายยังคงอยู่ได้ ขณะนี้คณะอนุกรรมการพัฒนาระบบตำรวจทั้ง 5 ชุด ได้พิจารณาแล้วเห็นว่าโครงสร้างระบบตำรวจในปัจจุบันนี้ดีอยู่แล้ว แต่ควรจะพัฒนาคุณภาพให้ดีขึ้น และให้ผู้บัญชาการตำรวจแห่งชาติ (ผบ.ตร) มีอำนาจน้อยลง คือไม่ให้อยู่ในคณะกรรมการ กตร. ซึ่งมีอำนาจหน้าที่แต่งตั้งบุคลากร หากจะยังคงอยู่ก็ไม่ควรให้มีสิทธิในการออกเสียง ทั้งนี้ ได้เสนอแนวทางให้นายกรัฐมนตรีพิจารณาเป็น 2 รูปแบบคือ รูปแบบแรก ผบ.ตร.สามารถกำกับดูแลหน่วยงานในระดับภาคหรือนครบาลได้ ส่วนรูปแบบที่ 2 ผบ.ตร. เป็นเพียงผู้ประสานงาน ไม่มีอำนาจกำกับดูแลในระดับภาคหรือนครบาล โดยการทำงานระหว่างสำนักงานตำรวจแห่งชาติ และตำรวจภาคหรือนครบาล จะมีคณะกรรมการตำรวจบริหารงานในระดับปฏิบัติคอยกำกับ ในสาระสำคัญส่วนอื่น ๆ ก็มีเรื่องการตั้ง ผบ.ตร. ผู้มาดำรงตำแหน่ง อาจเป็นตำรวจหรือบุคคลภายนอก มีวาระการดำรงตำแหน่ง รวมทั้งควรถ่ายโอนงานตรวจคนเข้าเมือง งานตำรวจท่องเที่ยว งานตำรวจป่าไม้ ให้หน่วยงานอื่นที่เกี่ยวข้องรับผิดชอบ งานด้านการสอบสวน ควรมีหน่วยสอบสวนส่วนกลาง ให้ความเป็นอิสระปราศจากการแทรกแซง และมีค่าตอบแทนที่เหมาะสม ด้านการพัฒนาบุคลากร ควรยกสถานภาพของโรงเรียนนายร้อยตำรวจ เป็นสถาบันวิชาการตำรวจแห่งชาติ เน้นวิชาการตำรวจสมัยใหม่ ไม่ควรเรียนร่วมกับนักเรียนโรงเรียนเตรียมทหาร ส่วนการผลิตตำรวจ ชั้นประทวน ซึ่งขณะนี้มีกำลังมากถึง 200,000 คน จากกำลังตำรวจทั้งหมด 240,000 คนนั้น เห็นว่าควรมีหน่วยงานกลางในการฝึกอบรม และให้ตำรวจชั้นประทวนที่มีวุฒิระดับปริญญาตรี ได้รับการเลื่อนชั้นเป็นสัญญาบัตร ลดตำแหน่งชั้นประทวนเหลือเพียง ด.ต. กำหนดเงินเดือนให้มีความเหมาะสมกับภาระหน้าที่รับผิดชอบและสภาพเศรษฐกิจในปัจจุบัน ท้ายที่สุด พล.ต.อ.วสิษฐ ได้กล่าวว่าหากจะมีการปรับพัฒนาระบบตำรวจนั้นจะต้องมีขั้นตอนต่าง ๆ มากในขณะที่รัฐบาลชุดนี้จะมีอายุสั้น การผลักดันให้มีการปฏิรูประบบตำรวจจึงไม่ใช่หน้าที่ของรัฐบาลหรือตำรวจ แต่ต้องเป็นประชาชน คือต้องรับแนวทางคิดและเผยแพร่เพื่อผลักดันในวงกว้างจึงจะเกิดผลในท้ายที่สุดคือให้รัฐบาลชุดต่อ ๆ ไปรับแนวทางไปดำเนินการต่อ