มหาวิทยาลัยในกำกับของรัฐ ใครได้ –ใครเสีย ยังคงเป็นที่ถกเถียงกันอยู่ในขณะนี้ว่าคำตอบจะเป็นเช่นไรกับกรณีมหาวิทยาลัยในกำกับของรัฐ สถาบันนโยบายศึกษา ร่วมกับ สาขาวิชาการจัดการชุมชน คณะวิทยาการจัดการมหาวิทยาลัยศิลปากร วิทยาเขตสารสนเทศเพชรบุรี จัดการสัมมนาเรื่อง “มหาวิทยาลัยในกำกับของรัฐ ใครได้ใครเสียขึ้น” ในวันพฤหัสบดีที่ 18 กุมภาพันธ์ 2550 ณ ห้องประชุมมหาวิทยาลัยศิลปากรวิทยาขตสารสนเทศเพชรบุรี มีนักศึกษา คณาจารย์ และผู้สนใจทั่วไปเข้าฟังกว่า 200 ท่าน เวทีการสัมมนา ดร.อุทัย ดุลยเกษม คณบดีสำนักศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์ เวทีสัมมนาครั้งนี้ได้รับเกียรติจาก ดร.อุทัย ดุลยเกษม คณบดีสำนักศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์ และ อาจารย์วันชัย ลีลากวีวงศ์ ประธานสภาคณาจารย์มหาวิทยาลัยศิลปากร เป็นวิทยากร โดยมีนายอรรถพล วชิรสิโรดม นักศึกษาชั้นปีที่ 4 สาขาวิชาการจัดการชุมชน คณะวิทยาการจัดการ เป็นผู้ดำเนินรายการ เปิดเวทีการสัมมนาโดย ดร.อุทัย ดุลยเกษม ได้กล่าวถึงที่มาของเรื่องนี้ว่าเริ่มต้นเมื่อประมาณปี 2507 ในสมัยรัฐบาลจอมพลถนอม กิตติขจร โดยกลุ่มอาจารย์รุ่นใหม่จากมหาวิทยาลัยชั้นนำของประเทศในขณะนั้น คือจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยและมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ที่ต้องการให้มหาวิทยาลัยมีอิสระทางวิชาการและปกครองตนเอง (Autonomy) อันเป็นผลมาจาก คณะนายทหารที่ปกครองประเทศได้เข้าควบคุมกิจการมหาวิทยาลัยด้วย จึงได้มีการจัดตั้ง “ทบวงมหาวิทยาลัย” ขึ้นมากำกับดูแลกิจการมหาวิทยาลัยแทนที่จะอยู่ภายใต้ “สำนักนายกรัฐมนตรี” อย่างไรก็ตามมหาวิทยาลัยก็ยังคงอยู่ภายใต้กฎหมายระเบียบของระบบราชการเช่นเดิม ในปี พ.ศ. 2541 นโยบายการออกนอกระบบก็เป็นหนึ่งในในข้อตกลงที่ผูกพันกับสัญญาการกู้เงินกับกองทุนการเงินระหว่างประเทศ IMF (International Monetary Fund) เมื่อประเทศไทยเผชิญกับวิกฤตเศรษฐกิจครั้งยิ่งใหญ่ภายใต้การตัดสินใจของรัฐบาลโดยการนำของนายชวน หลีกภัย นายกรัฐมนตรีในขณะนั้น ในสมัยรัฐบาล พ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร มีความพยายามนำมหาวิทยาลัยออกนอกระบบอีกครั้ง แต่มีการคัดค้าน ต่อมาในสมัยรัฐบาล พล.อ.สุรยุทธ์ จุลานนท์ เมื่อปี 2549 โดยนายวิจิตร ศรีสอ้าน รัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการได้ผลักดันเรื่องนี้เข้าสู่การพิจารณาของคณะรัฐมนตรีและ สภานิติบัญญัติแห่งชาติ จนเป็นประเด็นถกเถียงกันอยู่ในสังคมขณะนี้ ดร. อุทัย ยังกล่าวอีกว่า ปัจจุบันงบประมาณการศึกษาของไทยใช้ประมาณ 5 % ของ GDP (ผลิตภัณฑ์มวลรวมภายในประเทศ:Gross Domestic Product) โดยงบประมาณของกระทรวงศึกษาธิการใช้มากถึง 19 % จากงบประมาณทั้งประเทศ และงบประมาณในส่วนของกระทรวงศึกษาธิการนั้นมากที่สุดอยู่ที่สำนักงานคณะการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) ซึ่งจำนวนเงินทั้งหมดที่ สพฐ.ได้มา กว่าร้อยละ 83.5 เป็นเงินเดือนและค่าตอบแทนของบุคคลากรทางการศึกษาในขณะที่ส่วนที่เหลือเพียงน้อยนิดได้ตกถึงนักเรียนเฉลี่ยต่อหัวเพียง 2 บาทเท่านั้น ฉะนั้นเวลาที่จะพูดถึงเรื่องการออกนอกระบบนั้นไม่ควรไปคิดโดด ๆ แต่ต้องนึกภาพที่เกี่ยวโยงกัน ว่าถ้าต้องการจะพัฒนาคุณภาพการศึกษาไทยนั้น เราปล่อยให้งบประมาณการศึกษาเป็นเงินเดือนไปมากถึง 83.5% ก็ไปไม่รอด แล้วมหาวิทยาลัยก็ใช้งบประมาณต่อหัวมากกว่า คือ งบประมาณที่ใช้ต่อบัณฑิต 1 คนนั้นสามารถจัดการศึกษาให้ระดับมัธยมได้ 8 คนและระดับประถมได้มากถึง 12 คน จึงต้องตั้งคำถามก่อนว่า มหาวิทยาลัยศิลปากรในฐานะที่เป็นสถาบันทางสังคมใช้เงินภาษีอากรราษฎร นั้นมีความตั้งใจที่จะช่วยแก้ปัญหาความไม่เป็นธรรมในสังคมหรือไม่ เพราะระบบอุดมศึกษาตอกย้ำว่าคนรวยได้ประโยชน์มากคนจนจึงแย่ และมีความต้องการที่จะช่วยแก้ปัญหาเรื่องคุณภาพของการศึกษาทุกระดับหรือไม่ทั้งนี้จะต้องผนวกเรื่องความสอดคล้องทางสังคมเข้าไปด้วย จากนั้นอาจารย์วันชัย ลีลากวีวงศ์ ได้กล่าวว่าถึง ทิศทางของมหาวิทยาลัยศิลปากรเพื่อเป็นตัวอย่างว่า ต้องดูหลาย ๆ บริบททั้งสังคมไทยเองว่ามีความพร้อมอะไรในการศึกษาอุดมศึกษา และมหาวิทยาลัยศิลปากรนั้นมีความพร้อมอะไร อาจจะต้องมาวิเคราะห์จุดอ่อนจุดแข็ง (SWOT Analysis) เพื่อประเมินจุดแข็ง จุดอ่อน โอกาส อุปสรรค โดยถ้าสังคมไทยไม่มีความพร้อม ต่อให้ ม.ศิลปากรมีความพร้อมก็ไม่สามารถอยู่ได้ ซึ่งความพร้อมในที่นี้คือ การลงทุนของอุดมศึกษา อาจารย์ได้โยงถึงกรณี IMF และ ADB (ธนาคารเพื่อการพัฒนาเอเชีย:Asian Development Bank) เมื่อปี 2540 ที่ต้องลดต้นทุนในการดำเนินงานของภาครัฐ และตั้งคำถามการออกจากระบบราชการมานั้นสามารถอยู่ได้หรือไม่ อาจารย์วันชัย ลีลากวีวงศ์ ประธานสภาคณาจารย์มหาวิทยาลัยศิลปากร อาจารย์วันชัย ยกตัวอย่างกรณีมหาวิทยาลัยศิลปากร ว่าทิศทางศิลปากรเองยังไม่มีความชัดเจนเพราะว่า เราไม่มีอะไรเป็นของตนเอง จึงทำให้ไม่กล้าคิดอะไรไกลเกินฝัน และเสนอว่าการจะเป็นมหาวิทยาลัยในกำกับได้นั้นต้อง ดูความพร้อมหลาย ๆ ด้านซึ่งเปรียบเสมือนเป็นต้นทุนของมหาวิทยาลัยเอง เช่น 1. ความพร้อมทางกายภาพ ที่ดิน อาคาร สถานที่ 2. ความพร้อมทางด้านบุคลากร คณาจารย์ เจ้าหน้าที่ 3. ความพร้อมทางด้านทรัพย์สินทางปัญญา องค์ความรู้ สำหรับม.ศิลปากรเองคงต้องมาพิจารณากันว่าใน 3 ด้านของศิลปากรนั้นเป็นเช่นไร ทั้งนี้รัฐบาลต้องมีความชัดเจน และถ้าต้องการผลักภาระให้นักศึกษาก็ต้องแจ้งให้ชัดเพื่อเปิดโอกาสให้นักศึกษาได้ตัดสินใจ โดยสรุปแล้วอาจารย์วันชัยเสนอไว้ 3 ข้อให้พิจารณาคือ 1. ประเมินความพร้อม 2. ดูจุดยืนของรัฐบาล 3. รู้เท่าทันกรอบของเสรีทางการค้า บรรยาการการสัมมนา ช่วงท้าย ดร.อุทัย กล่าวเพิ่มเติมว่า “วันนี้เราต้องตั้งคำถามว่าเราจะแก้ปัญหาหรือไม่ อยากจะสร้างคุณภาพหรือไม่ เราอ้างว่าเรามีความรับผิดชอบ ในการเรียนการสอน การ บริการวิชาการ การวิจัย แต่ว่าเราไม่เคยพูดถึงการตอบสนองปัญหาและความต้องการของท้องถิ่นที่ตนเองตั้งอยู่ ยกตัวอย่าง มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์ตั้งอยู่ที่จังหวัดนครศรีธรรมราช ถ้าปัญหาเรื่องอวนลุน อวนลากที่ อ.ท่าศาลา ไม่สามารถช่วยแก้ไขได้ มหาวิทยาลัยตั้งอยู่ในพื้นที่นั้นก็ไม่มีประโยชน์ ที่ปัตตานี เช่นกัน มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ ตั้งอยู่ ปัญหา 4 จังหวัดชายแดนภาคใต้คุณไม่สนใจ ก็ไม่มีประโยชน์เพราะไม่สามารถตอบสนองความต้องการของท้องถิ่นได้ เหล่านี้เป็นโจทย์ที่ต้องคิดบนข้อเท็จจริงในมุมมองใหม่เพราะหากยังคิดอยู่ในกรอบเดิม ๆ ก็จะไม่สามารถแก้ไขปัญหาได้”