“เศรษฐกิจพอเพียง...จากปรัชญาสู่สถาบันการศึกษาขั้นพื้นฐาน” “เศรษฐกิจพอเพียง” (Sufficiency Economy) เป็นปรัชญาที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงมีพระราชดำรัสชี้แนะแนวทางการดำเนินชีวิตแก่พสกนิกรชาวไทยมาโดยตลอดรวมถึงการพัฒนาและบริหารประเทศ ที่ตั้งอยู่บนพื้นฐานของ ทางสายกลาง คำนึงถึง ความพอประมาณ ความมีเหตุผล การสร้างภูมิคุ้มกันที่ดีในตัว ตลอดจนใช้ความรู้ ความรอบคอบ และคุณธรรม ประกอบการวางแผน การตัดสินใจ และการกระทำ เนื่องในวโรกาสมหามงคลสมัยเฉลิมพระชนมพรรษทครบรอบ 80 พรรษา ในเดือนธันวาคม 2550 ที่จะมาถึงนี้ สถาบันนโยบายศึกษา โดยการสนับสนุนของ มูลนิธิคอนราดอาเดนาวร์ ได้จัด การประชุมระดมความคิด เรื่อง “เศรษฐกิจพอเพียง...จากปรัชญาสู่สถาบันการศึกษาขั้นพื้นฐาน” ขึ้นเมื่อวันพุธที่ 27 ธันวาคม 2549 ณ ห้องดวงกมล โรงแรมสยามซิตี กรุงเทพฯ มีผู้เข้าร่วมสัมมนากว่า 40 ท่าน ทั้งนักวิชาการ ข้าราชการ และสื่อมวลชน โดยมีคุณยศวดี บุณยเกียรติ ผู้อำนวยการร่วมสถาบันนโยบายศึกษา เป็นผู้ดำเนินการประชุม ศ.ดร. ชัยอนันต์ สมุทวณิช ศ.ดร. ชัยอนันต์ สมุทวณิช ประธานสถาบันนโยบายศึกษา กล่าวเปิดการประชุมว่า เศรษฐกิจพอเพียงนั้นเป็นเรื่องที่มีคนพูดถึงกันมากในปัจจุบันหากสามารถเข้าใจความหมายที่แท้จริงได้ก็จะเป็นประโยชน์อย่างมากเพราะสามารถนำไปปรับใช้กับสถานการณ์ได้อย่างทันสมัย ประเด็นสำคัญที่ ศ.ดร.ชัยอนันต์ ตั้งคำถาม คือเศรษฐกิจพอเพียงในโลกาภิวัตน์จะอยู่อย่างไรในสังคมระบบทุน นางมัณฑนา ศังขะกฤษณ์ รองเลขาธิการ สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน ได้กล่าวถึง สพฐ.กับการจัดการเรียนการสอนเรื่องเศรษฐกิจพอเพียง ว่าฐานคิดของ สพฐ. มี 4 เรื่องหลักคือ ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ค่านิยมประชาธิปไตย การสร้างความสมานฉันท์ และการสร้างเครือข่าย ทั้งสี่เรื่องนี้อยู่บนพื้นฐานของคุณธรรม ที่สำคัญเศรษฐกิจพอเพียงนั้นไม่ใช่เรื่องใหม่แต่เป็นเรื่องที่มีอยู่แล้ว โดยที่ สพฐ. พยายามจะบูรณาการเนื้อหาสาระเกี่ยวกับเศรษฐกิจพอเพียงในทุกกลุ่มสาระการเรียนรู้ โดยนำทรัพยากรทั้งหมดที่มีอยู่มาใช้ให้เกิดประโยชน์สูงสุด ทั้งนี้ทาง สพฐ.เองจะสร้างตัวชี้วัดที่ยืดหยุ่นและลงรายละเอียดมากกว่าที่ สมศ. ทำอยู่ในขณะนี้ นางมัณฑนา ศังขะกฤษณ์ ดร.สุวิทย์ เมษินทรีย์ ดร.สุวิทย์ เมษินทรีย์ กรรมการธนาคารนครหลวงไทย กล่าวถึงประเด็นการศึกษาไทยในบริบทเศรษฐกิจพอเพียง สามประเด็นหลัก คือ 1. การศึกษาในกระแสโลกาภิวัตน์ จะต้องสามารถเชื่อมโยง โลก ประเทศ และท้องถิ่นให้ได้ ที่สำคัญ การศึกษาจะต้องตอบสนองต่อความต้องการในชุมชนมากขึ้น 2.การศึกษากับการพัฒนาที่ยั่งยืน ต้องสร้างสังคมฐานการเรียนรู้ โดยจะต้องพัฒนาสามด้านพร้อมกันคือ ความรู้ คุณธรรม และความเพียร จะทำให้สามารถปรับตัวได้ทั้งในระดับ ปัจเจก สังคม และประเทศ 3. กรอบการพัฒนาที่เน้นคุณค่าความเป็นมนุษย์ โดย การศึกษาในกรอบของเศรษฐกิจพอเพียงจะเป็นตัวขับเคลื่อนการพัฒนาที่เน้นคุณค่าความเป็นมนุษย์ให้เกิดขึ้นอย่างเป็นรูปธรรม และท้ายที่สุดทั้งสามประเด็นจะเกิดขึ้นอย่างสมบูรณ์ได้ก็ต่อเมื่อได้รับการเชื่อมโยงจากเศรษฐกิจพอเพียงก็จะทำให้ การศึกษาสามารถพัฒนาได้อย่างยั่งยืนในบริบทของกระแสโลกาภิวัตน์ จากนั้นที่ประชุมได้ร่วมแสดงความคิดเห็นดังนี้ ดร.ปรียานุช พิบูลสราวุธ หัวหน้าโครงการวิจัยเศรษฐกิจพอเพียง สำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ ได้เสนอประเด็นที่ควรพิจารณาดังนี้ 1.1 การศึกษาของไทยนั้นควรเป็นการศึกษาตามบริบทของสังคมไทย 1.2 เป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนกับเป้าหมายของเศรษฐกิจพอเพียงสอดคล้องกันหรือไม่เป็นคำถามที่ต้องศึกษา เพราะเศรษฐกิจพอเพียงเน้นความสมดุลพร้อมรับการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น ที่สำคัญต้องให้ความหมายเศรษฐกิจพอเพียงที่ชัดเจน 1.3 เศรษฐกิจพอเพียงคือเรื่องคุณธรรม ชัดเจนมาก เพราะคนดีที่รู้จักให้แสดงให้เห็นถึงความพอ ดังนั้นหากพัฒนาตนเองอย่างต่อเนื่อง เสริมสร้างพื้นฐานทางจิตใจ ปัจจุบันที่เกิดปัญหาอยู่เพราะนำวิทยาการตะวันตกมาใช้แต่ไม่สอดคล้องกับภูมิสังคมไทยจึงทำให้เกิดปัญหา 1.4 การศึกษาไม่ใช่การค้า ครูต้องสอนให้เด็กเป็นคนเพราะครูที่เป็นครู จะสามารถสอนเศรษฐกิจพอเพียงได้ใช้ใจต่อใจ เพราะเศรษฐกิจพอเพียงเป็นการเตรียมพร้อมที่จะนำเข้าสู่ระบบตลาด ดร.ปรียานุช พิบูลสราวุธ คุณชยาวุธ จันทร คุณชยาวุธ จันทร ผู้อำนวยการกองตรวจราชการและเรื่องราวร้องทุกข์ สถาบันดำรงราชานุภาพ สำนักงานปลัดกระทรวงมหาดไทย กล่าวว่า ความสำคัญของการศึกษาที่มีคุณภาพจะต้องเริ่มต้นที่ครู ต้องเก่ง ดี และมีคุณภาพ ควรส่งเสริม ความพอประมาณ ความเสียสละ และส่งเสริมการเรียนในชุมชนให้มากขึ้น ที่สำคัญภาคประชาชนควรเข้ามามีส่วนร่วม โดยการสร้างความรู้สู่ชุมชน ด้วยการหาหมู่บ้านที่ดำเนินชีวิตพอเพียง มาศึกษาและพัฒนา ให้เกิดการเรียนรู้ระหว่างชุมชนขึ้น คุณจริมศรี เพ็ชรกุล ผู้อำนวยการโรงเรียนราชวินิตมัธยม กล่าวว่า เศรษฐกิจพอเพียงนั้นช่วยให้สามารถอยู่ได้ทั้งในโลกและสังคม ครูต้องพยามยามเข้าใจในตัวเด็ก และบูรณาการผสานภูมิสังคมไทยให้เกิดบนฐานของความเข้าใจ สิ่งเหล่าสามารถทำได้ง่ายหากนำปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงสอดแทรกเข้าไปในทุกกิจกรรม ทั้งนี้ครูต้องเป็นผู้นำและเป็นตัวอย่าง บนฐานของความพอดีมีเหตุผล โดยที่สังคมและสิ่งแวดล้อมต้องให้โอกาส และความแตกต่างระหว่างเมืองกับชนบท นั้นสามารถทำหลักสูตรให้เหมาะสมกับภูมิสังคมแต่ละพื้นที่ได้ โดยเน้นการปฏิบัติการเชิงรุกเพื่อขยายผลไปยังพื้นที่ห่างไกลด้วย คุณจริมศรี เพ็ชรกุล คุณศรีนิตย์ บุญทอง คุณศรีนิตย์ บุญทอง ที่ปรึกษาด้านการพัฒนา สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ (กปร.) เสนอว่า วันนี้สังคมยังขาดความเข้าใจที่ชัดเจนดังนั้นจึงควรสร้างความเข้าใจให้เกิดในสังคมและครูเป็นกำลังสำคัญที่จะทำให้เรื่องดังกล่าวบรรลุผลได้ที่สำคัญอย่าทำให้เศรษฐกิจพอเพียงเป็นแค่กระแสที่ไม่นานคนก็ลืม อ.กัญพิมา เชื่อมชิต ผู้อำนวยการโรงเรียนจุฬาภรณ์ราชวิทยาลัย เพชรบุรี ได้ยกตัวอย่างการทำสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน ซึ่งสอดคล้องกับปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง เพราะพบว่า เด็กนักเรียนสามารถเรียนรู้จากการเข้าร่วมกิจกรรม มีการแบ่งปัน รู้จักการให้ และความพอเพียง โดยที่สามารถนำความรู้ที่ได้จากโครงการนี้ไปเชื่อมโยงกับวิชาอื่น ๆ ได้ อ.กัญพิมา เสริมว่า กิจกรรมเช่นนี้เด็กจะเห็นเป็นรูปธรรมมากขึ้น ซึ่งจะนำไปสู่กระบวนการเข้าใจในนามธรรม อ.กัญพิมา เชื่อมชิต ช่วงสุดท้ายของการประชุม ศ.ดร.ชัยอนันต์ กล่าวสรุปว่า ควรมีการทำคู่มือเศรษฐกิจพอเพียงกับสถานศึกษาเพื่อนำมาปรับใช้โดยการอธิบายความหมายที่กว้างไปกว่าชุมชนที่ทำเกษตรกรรม ชี้ให้เห็นถึงการนำไปสู่การเชื่อมโยงระหว่าสังคมกับโลกและ ควรสรุปรูปแบบที่สามารถนำไปปรับใช้ในโรงเรียน ขณะนี้สมาคมนักเรียนเก่าวชิราวุธวิทยาลัย ในพระบรมราชูปถัมภ์ ร่วมกับมูลนิธิชัยพัฒนา ดำเนินการจัดสร้าง ศูนย์ภูมิรักษ์ธรรมชาติ โครงการนี้ตั้งอยู่ในพื้นที่ของมูลนิธิชัยพัฒนา บริเวณบ้านท่าด่าน ต.หินตั้ง อ.เมือง จ.นครนายก เพื่อเผยแพร่แนวพระราชดำริให้กว้างขวางและลึกซึ้ง ได้มีการแบ่งพื้นที่จัดแสดงในโครงการออกเป็น 3 ส่วน ส่วนแรกเป็นการจัดนิทรรศการในส่วนการจัดแสดง โดยจะเป็นการสรุปภาพรวมของพระราชกรณียกิจ อันเป็นที่มาของโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริทั้งหมด ซึ่งจะเป็นอีกหนึ่งศูนย์การเรียนรู้ที่โรงเรียนสามารถไปศึกษาได้ บรรยากาศการสัมมนาระดมความคิดในวันนี้ เต็มไปด้วยบรรยากาศของการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ ผู้บริหารจากหลายสถาบันการศึกษาได้เล่าถึงตัวอย่างของการปฏิบัติจริงในโรงเรียน ซึ่งเห็นได้ชัดถึงความแตกต่างระหว่างโรงเรียนในชนบทและเมือง บางท่านได้ให้ข้อคิดว่า การแลกเปลี่ยนเรียนรู้ที่ดีที่สุดคือต้องออกไปหาคนอื่นมิใช่รอให้คนอื่นมาหาตนเอง กิจกรรมทุกอย่างในโรงเรียนสามารถนำไปสู่การเรียนรู้เรื่องเศรษฐกิจพอเพียงได้ เช่น การทำบัญชีรายรับรายจ่าย การปลูกฝังการแข่งขันกีฬาสี เป็นต้น นอกจากนี้ควรเปิดโอกาสให้หน่วยงานอื่นทั้งจากภาคประชาสังคมและภาครัฐ เช่น ผู้ปกครอง องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น สหกรณ์ออมทรัพย์ ฯลฯ มีส่วนร่วมในกิจกรรมเหล่านั้นเพื่อให้เกิดการบูรณาการและขับเคลื่อนที่มีพลัง ทุกความคิดเห็นจากผู้เข้าร่วมประชุมล้วนเป็นประโยชน์ต่อการพัฒนาหลักสูตรให้เห็นเป็นรูปธรรมและการประชุมระดมความคิดครั้งนี้จะนำไปสู่การพัฒนาเป็นหลักสูตรเพื่อนำไปใช้กับสถาบันการศึกษาขั้นพื้นฐานต่อไป