สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่องสิทธิมนุษยชน : การยุบพรรคการเมือง

ปุจฉา : ปัจจุบันสถานการณ์ทางการเมืองของประเทศไทยยังคงมีกลุ่มคนที่เคลื่อนไหวอย่างต่อเนื่อง หลากหลายกลุ่ม ซึ่งมีหลายประเด็นที่น่าสนใจและควรหยิบยกเป็นกรณีศึกษาที่สำคัญ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง กรณีที่มีกลุ่มต่างๆ ออกมาเคลื่อนไหวให้มีการยุบพรรคการเมืองทั้งพรรคฝ่ายรัฐบาลและพรรคฝ่ายค้านซึ่งเป็นพรรคการเมืองขนาดใหญ่ และอยู่ในขั้นตอนที่สำนักงานอัยการสูงสุดได้ส่งเรื่องไปให้ศาลรัฐธรรมนูญเพื่อวินิจฉัยชี้ขาดนั้น กรณีดังกล่าวมีข้อคิดเห็นที่สำคัญและเกี่ยวข้องกับหลักการประชาธิปไตยและสิทธิเสรีภาพของประชาชนอย่างไร?

วิสัชนา : ต่อกรณีการเคลื่อนไหวเพื่อให้มีการยุบพรรคการเมืองขนาดใหญ่ ซึ่งเป็นวิธีการซึ่งถูกนำมาเคลื่อนไหวโดยกลุ่มการเมืองของพรรคไทยรักไทยและพรรคประชาธิปัตย์ ที่ยื่นเรื่องการตรวจสอบซึ่งกันและกันต่อคณะกรรมการการเลือกตั้ง และขณะนี้ผ่านการพิจารณาของสำนักงานอัยการสูงสุดให้ยุบพรรคการเมือง 5 พรรค ประเด็นเรื่องการยุบพรรคการเมือง มีข้อควรพิจารณาโดยหลักดังนี้

พรรคการเมือง คือ องค์กรจัดตั้งของประชาชน ที่รวมกลุ่มรวมตัวกันสำหรับกลุ่มประชาชนที่มีแนวคิดอุดมการณ์คล้ายคลึงกัน และเป็นการเปิดพื้นที่ให้ประชาชนเข้าไปมีส่วนร่วมในการใช้อำนาจรัฐ กำหนดนโยบายและทิศทางในการบริหารประเทศ รวมทั้งการเข้าไปใช้อำนาจนิติบัญญัติ การจัดตั้งพรรคการเมือง และโดยตัวของพรรคการเมืองเองนั้น ถือเป็นองค์กรที่สำคัญอีกองค์กรหนึ่งเนื่องจากเป็นการใช้สิทธิและเสรีภาพทางการเมืองของพลเมือง ดังเช่นที่ได้ระบุและรับรองสิทธิไว้ในรัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบัน ตามมาตรา 47 “บุคคลย่อมมีเสรีภาพในการรวมกันจัดตั้งเป็นพรรคการเมืองเพื่อสร้างเจตนารมณ์ทางการเมืองของประชาชน และเพื่อดำเนินกิจการในทางการเมืองให้เป็นไปตามเจตนารมณ์นั้น ตามวิถีทางการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขตามที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญนี้ ...” นอกจากนี้ยังได้มีการออกเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยพรรคการเมือง พ.ศ. 2541 ซึ่งเปิดโอกาสให้ประชาชนสามารถใช้สิทธิในการจัดตั้งพรรคการเมืองได้ง่ายขึ้น ตามหมวด 1 การจัดตั้งพรรคการเมือง มาตรา 8 “ผู้มีสัญชาติไทยโดยการเกิดซึ่งมีอายุไม่ต่ำกว่ายี่สิบปีบริบูรณ์ และไม่มีลักษณะที่ต้องห้ามมิให้ใช้สิทธิเลือกตั้งตามรัฐธรรมนูญ มีจำนวนตั้งแต่สิบห้าคนขึ้นไปสามารถรวมกันจัดตั้งพรรคการเมืองได้โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อสร้างเจตนารมณ์ทางการเมืองของประชาชน และเพื่อดำเนินกิจการในทางการเมืองให้เป็นไปตามเจตนารมณ์นั้น ตามวิถีทางการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข”

ดังนั้นพรรคการเมืองจึงเป็นสถาบันการเมืองที่สำคัญของประชาชน ที่เป็นองค์กรที่เกิดขึ้นจากการใช้สิทธิและเสรีภาพของประชาชนทางการเมือง เพื่อเข้าไปมีส่วนร่วมกำหนดเจตนารมณ์และทิศทางของประเทศทั้งด้านการใช้อำนาจบริหารและนิติบัญญัติ พรรคการเมืองจึงเป็นองค์กรที่เป็นสถาบันที่สำคัญองค์กรหนึ่งของระบอบและกระบวนการพัฒนาประชาธิปไตย ทั้งนี้จากประวัติศาสตร์ที่ผ่านมาของหลายประเทศจึงไม่มีการแก้ปัญหาโดยการยุบพรรคการเมือง เนื่องจากเป็นการกระทำที่ขัดต่อสิทธิและเสรีภาพของพลเมืองดังที่กล่าวไปข้างต้น ในที่นี้ขอยกตัวอย่างกรณีวอเตอร์เกทที่เป็นคดีทางการเมืองที่สำคัญในสมัยประธานาธิบดีนิกสันของสหรัฐอเมริกา ซึ่งส่งผลให้นิกสันต้องลาออกเพื่อแสดงความรับผิดชอบทางการเมือง

ในขณะที่ปัญหาของประเทศไทย คือ เรามีความคิดและประเพณี ตลอดจนกฎหมายที่เปิดโอกาสให้มีการยุบพรรคการเมืองได้ แต่ความคิด ประเพณีและกฎหมายดังกล่าวนี้ ไม่สอดคล้องกับวิธีคิดและพัฒนาการทางประชาธิปไตย ดังนั้น ผู้เขียนจึงไม่เห็นด้วยกับการยุบพรรคการเมืองทุกพรรคการเมือง ยิ่งในปัจจุบันหากมีการยุบพรรคการเมืองเกิดขึ้น ซึ่งมีแนวโน้มว่าจะเป็นพรรคการเมืองขนาดใหญ่ทั้งจากรัฐบาลและฝ่ายค้าน ก็จะทำให้เกิดปัญหาอื่นๆ ตามมาอย่างมากมาย โดยเฉพาะความน่าเชื่อถือทางเศรษฐกิจ การเมือง และสังคม ดังนั้นการยุบพรรคการเมืองจึงไม่ใช่ทางออกในการแก้วิกฤตการณ์ทางการเมืองและสังคมในปัจจุบัน หากมีการกระทำผิดจริงของสมาชิกพรรค หรือผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมืองของพรรค ควรแสดงความรับผิดชอบเป็นรายบุคคลเป็นกรณี เช่น การลาออก หรือนำความผิดเข้าสู่กระบวนการยุติธรรมเป็นรายกรณีไป

ผศ.จรัล ดิษฐาอภิชัย
กรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ