ขอดเกร็ดรัฐธรรมนูญไทย สถาบันนโยบายศึกษา โดยการสนับสนุนจากมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ได้จัดการสัมมนาเรื่อง “ขอดเกร็ดรัฐธรรมนูญไทย” ในวันที่ 29 กรกฎาคม 2548 เวลา 13.30-17.00 น. ที่โรงแรมโฟร์ซีซันส์ ถ.ราชดำริ กรุงเทพฯ มีวิทยากรผู้ทรงคุณวุฒิร่วมอภิปรายบนเวที 5 ท่าน คือ ศ.ดร.ชัยอนันต์ สมุทวณิช ประธานสถาบันนโยบายศึกษา คุณชุมพล ศิลปอาชา ส.ว. กรุงเทพฯ คุณคณิน บุญสุวรรณ อดีต สสร. คุณสนธิ ลิ้มทองกุล ที่ปรึกษา บมจ.แมเนเจอร์ มีเดีย กรุ๊ป และดำเนินการอภิปรายโดย คุณคำนูณ สิทธิสมาน บรรณาธิการอาวุโส หนังสือพิมพ์ผู้จัดการรายวัน ในงานนี้มีนักวิชาการ นิสิต-นักศึกษา ประชาชนผู้สนใจเข้าร่วมงานจำนวน 102 คน (จากซ้าย) คุณสนธิ ลิ้มทองกุล คุณชุมพล ศิลปอาชา ศ.ดร.ชัยอนันต์ สมุทวณิช คุณคำนูณ สิทธิสมาน และคุณคณิน บุญสุวรรณ “ขอดเกล็ดรัฐธรรมนูญไทย” ครั้งนี้ มีประเด็นจากวิทยากรที่มาร่วมอภิปรายแลกเปลี่ยนประเด็นและสาระไว้อย่างน่าสนใจยิ่ง คุณคณิน บุญสุวรรณ คุณคณิน บุญสุวรรณ แสดงให้เห็นถึงเจตจำนงของรัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบันว่า เป็นรัฐธรรมนูญที่ประชาชนให้ความคาดหวังให้มาปฏิรูปทางการเมืองเพื่อออกจากวงจรเดิมๆ แต่ในขณะนี้ความหวังดูจะเลือนรางเต็มทนจนเป็นที่มาของคำพูดอย่าง รัฐธรรมนูญตายแล้ว ในฐานะที่เป็นคนร่างรัฐธรรมนูญ คุณคณิน เลือกใช้รัฐธรรมนูญในการปฏิรูปทางการเมือง โดยวางแนวทางหลักไว้ 3 ประการ คือ การปฏิรูปกระบวนการเข้าสู่อำนาจ การปฏิรูปกระบวนการทำงานและการใช้อำนาจ การปฏิรูปกระบวนการตรวจสอบการใช้อำนาจรัฐ แล้วคุณคณิน ก็สรุปว่า ทั้ง 3 แนวทางล้มเหลวหมดในปัจจุบัน เพราะสาเหตุที่สำคัญอย่าง พฤติกรรมการใช้อำนาจของนักการเมือง มีการตีความกฎหมายเข้าข้างตัวเองและเอาเปรียบผู้อื่น กระบวนการสรรหา องค์ประกอบ กระบวนการทำงานขององค์กรอิสระ ยังยึดติดกับทฤษฎีอำนาจนิยมและผลประโยชน์ของพวกพ้อง รัฐสภากลายเป็นเป็ดง่อย (lameduck) กล่าวคือ รัฐสภาไม่สามารถทำหน้าที่สมกับบทบาทที่เป็นตัวแทนของประชาชนได้ การซื้อเสียงและทุจริตยังมีอยู่ทั่วไป ฝ่ายบริหารและรัฐสภา จงใจ ไม่ตรากฎหมายขึ้นมารองรับบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญให้ครบถ้วน กฎหมายประกอบรัฐธรรมนูญหลายฉบับขัดแย้งและไม่สอดคล้องกับเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญ ผู้มีอำนาจรัฐฉวยโอกาสดำเนินคดีฟ้องร้องต่อประชาชน สื่อมวลชน และฝ่ายค้านที่ทำหน้าที่ในการตรวจสอบ ซึ่งประเด็นนี้ คุณคณิน ชี้ว่า เป็นการใช้สิทธิซ้อนสิทธิอย่างไม่สมควร องค์กรของรัฐไม่ปฏิบัติตามรัฐธรรมนูญ ข้อบกพร่องและช่องโหว่ของรัฐธรรมนูญ ซึ่งมีมาแต่ต้น โดยสรุปแล้ว คุณคณิน ยอมรับว่ารัฐธรรมนูญก็มีข้อบกพร่องอยู่ ต้องทำการปฏิรูปต่อไป แต่เนื้อหาใจความหลักที่การปฏิรูปทางการเมืองล้มเหลวเป็นเพราะ คน เสียมากกว่า ฉะนั้นแล้วเราต้องหันมาปฏิรูป คน เป็นสำคัญ คุณชุมพล ศิลปอาชา คุณชุมพล ศิลปอาชา แย้งว่า รัฐธรรมนูญไม่มีวันตาย (เพราะเป็นตัวอักษร) แต่มันอาจหยุดพักบ้าง... คุณชุมพล อธิบายต่อว่า รัฐธรรมนูญที่เราใช้ในปัจจุบันนั้น เกิดมาจากความต้องการให้หัวหน้ารัฐบาล (นายกรัฐมนตรี) มีอำนาจมากขึ้น อันเนื่องมาจากประสบการณ์ในอดีตที่หัวหน้ารัฐบาลขาดอำนาจที่เด็ดขาดเพราะต้องคำนึงถึงกลุ่ม ส.ส. ต่างๆ เพื่อเสถียรภาพของรัฐบาล แต่การกลับกลายเป็นว่า รัฐธรรมนูญได้ทำ/เอื้อให้เกิดหัวหน้ารัฐบาลที่มีอำนาจมากเกินไป ทั้งยังมีพฤติกรรมส่อไปในทางรวบอำนาจและเผด็จการอีกด้วย ส่วนกระแสที่พยายามสร้างการเมืองแบบ 2 พรรคการเมือง ก็เป็นไปไม่ได้ เพราะรัฐธรรมนูญฉบับนี้ไม่ได้ถูกออกแบบมาเพื่อการนี้ คุณชุมพล ให้ข้อคิดว่า พรรคการเมืองจำเป็นต้องทำตัวเองให้เป็นสถาบัน โดยต้องผ่านพัฒนาการที่ดี มิใช่การโตอย่างเร่งรัด และพรรคการเมืองควรมีรูปแบบที่หลากหลายเพื่อเป็นตัวแทนของประชาชน โดยรวมแล้ว คุณชุมพล คิดว่า การบริหารบ้านเมืองโดยคนๆ เดียวนั้น ไม่ใช่หนทางที่ดี การที่จะคิดว่า ฉันเป็นรัฐ อย่างพระเจ้าหลุยส์ที่ 14 นั้น ไม่สามารถนำพาประเทศไปสู่หนทางที่ดีได้ ยิ่งประเด็นที่ล่อแหลมต่อการรวบอำนาจ เช่น พระราชกำหนดภาวะฉุกเฉิน ยิ่งแสดงให้เห็นถึงความล่มสลายของระบอบประชาธิปไตย ศ.ดร.ชัยอนันต์ สมุทวณิช อาจารย์ชัยอนันต์ สมุทวณิช ให้น้ำหนักไปที่สังคมวิทยาทางการเมืองไทยว่ายังไม่เอื้อต่อการปกครองในระบอบประชาธิปไตยที่มีประชาชนเป็นใหญ่จริง แม้พรรคการเมืองจะมี แต่พัฒนาการก็ยังไม่ถึงขั้นที่จะมาทำหน้าที่เป็นตัวแทนประชาชนได้อย่างสมบูรณ์ เพราะระบบการเมืองไม่ดีจึงพยายามสร้างองค์กรอิสระขึ้นมา แต่ก็ไม่สามารถทำอะไรได้มาก ปัญหาจริงๆ แล้วอยู่ที่พฤติกรรมของนักการเมือง หรือผู้มีอำนาจเสียมากกว่า ผู้นำทางการเมืองก็ไม่มีศักยภาพมากพอ เพราะการขึ้นมาสู่อำนาจไม่ได้ผ่านขั้นตอนที่ดี ปัจจัยการเข้าสู่อำนาจอยู่ที่กำลังเงินและจำนวน ส.ส. ในมือ พรรคการเมืองจึงเหมือนหุ้นส่วนทางธุรกิจที่มีจุดหมายที่อำนาจเพื่อใช้อำนาจในการแสวงหาผลประโยชน์ของเครือข่ายตน แล้วประเด็นที่ว่ารัฐธรรมนูญตายแล้วนั้น อาจารย์ชัยอนันต์ ให้ทรรศนะว่า รัฐธรรมนูญไม่ได้ตายหรอก มันผ่านประเด็นของรัฐธรรมนูญมาแล้ว...แต่ขึ้นอยู่กับกระบวนการเสียมากกว่า ถึงกระนั้นเราก็ควรขัดเกลารัฐธรรมนูญให้ดีขึ้น พร้อมๆ ไปกับการสร้างพลังทางสังคมให้เข้มแข็งขึ้น ตอนท้ายอาจารย์ชัยอนันต์ แนะทางออกในยุครัฐบาลที่มีเสียงในสภาท่วมท้นว่า สื่อมวลชนจำเป็นต้องมีบทบาทอย่างสำคัญ ซึ่งในจุดนี้ประเทศไทยก็มีข้อดีอยู่ ปิดท้ายการสัมมนาช่วงแรกด้วยคุณสนธิ ลิ้มทองกุล คุณสนธิ ลิ้มทองกุล คุณสนธิ ลิ้มทองกุล มองการเมืองผ่านมิติทางประวัติศาสตร์และเศรษฐศาสตร์การเมือง ไล่เรียงมาตั้งแต่ยุครัฐบาลนายกฯ ชาติชาย ที่ถือว่าเป็นการกลับมาสู่หนทางประชาธิปไตยอีกครั้ง ช่วงต้นรัฐบาลนายกฯ ชาติชาย ได้สร้างความหวังทางสังคมไม่น้อย จนมาเสื่อมลงเพราะประเด็นความไม่โปร่งใสและการคอร์รัปชั่น ทำให้เกิดการปฏิวัติที่ประชาชนและสื่อบางส่วนก็เห็นชอบด้วย หลังรัฐบาลนายกฯ อานันท์ การเมืองไทยก็กลับมาสู่ความเป็นประชาธิปไตยอีก การขึ้นมาของพรรคประชาธิปัตย์ก็เป็นตัวแทนของกลุ่มทุนเก่า จุดหักเหอยู่ที่วิกฤตเศรษฐกิจทำให้กลุ่มทุนเก่า (นายธนาคาร เจ้าของที่ดินขนาดใหญ่ เครือข่ายผลประโยชน์แบบเก่า) สั่นคลอน เป็นโอกาสให้กลุ่มทุนใหม่ (กลุ่มธุรกิจสื่อสาร) นำโดยนายกฯ ทักษิณ เข้ามาสู่อำนาจแทน จากเหตุผลข้างต้นทำให้คุณสนธิ เห็นว่า ปัจจัยอย่างเศรษฐกิจการเมืองเป็นเงื่อนไขสำคัญต่อบริบทการเมือง รวมถึงรัฐธรรมนูญ คุณสนธิ มองว่า รัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบันก็ได้รับอิทธิพลทางเศรษฐกิจทุนนิยมอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ ทั้งนี้ ความผิดก็ไม่ได้อยู่ที่รัฐธรรมนูญ เพราะรัฐธรรมนูญเป็นเพียงดาบ ความถูกผิดจึงอยู่ที่ผู้ใช้ต่างหาก ประเด็นสำคัญก็คือ เราควรมีบางสิ่งบางอย่างมาถ่วงดุล เพื่อไม่ให้เราเป็นผู้ถูกกระทำอย่างเช่นปัจจุบัน ช่วงท้ายการสัมมนาฯ คุณคณิน บุญสุวรรณ ยืนยันถึงข้อบกพร่องและช่องโหว่ของรัฐธรรมนูญที่ต้องแก้ไขต่อไป คุณชุมพล ศิลปอาชา มองว่า ไม่จำเป็นต้องแก้ไขรัฐธรรมนูญที่เพิ่งใช้มา 8 ปี เพราะปัญหาที่เกิดขึ้นเป็นเพราะการใช้อำนาจของผู้นำเสียมากกว่า เมื่อเวลาผ่านไป ปัจจัยอาจจะเอื้อประโยชน์มากขึ้นก็ได้ อาจารย์ชัยอนันต์ สมุทวณิช ทิ้งท้ายอย่างแหลมคมถึงประโยชน์ทับซ้อนที่รัฐธรรมนูญยังไม่กล่าวถึง อย่างการห้ามข้าราชการประจำเข้ามาทำงานการเมืองเพราะกลัวอำนาจทับซ้อน แต่มิได้ห้ามนักธุรกิจที่มีผลประโยชน์ทับซ้อนเข้ามาสู่การเมือง (จากซ้าย) คุณชุมพล ศิลปอาชา ศ.ดร.ชัยอนันต์ สมุทวณิช และคุณคำนูณ สิทธิสมาน (จากซ้าย) คุณยศวดี บุณยเกียรติ ผอ.ร่วม สถาบันนโยบายศึกษา Dr.Lars Peter Schmidt ผู้แทนมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ประจำ ประเทศไทย และคุณนภาจรี จิวะนันทประวัติ มูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ สุดท้ายแต่ไม่ท้ายสุด คุณสนธิ ลิ้มทองกุล ให้ทรรศนะว่า เราอยู่ในยุคเศรษฐกิจทุนนิยม รัฐธรรมนูญก็เกิดมาจากสิ่งนี้ เราควรมีมาตรการบางอย่างในการปกป้องผลประโยชน์ของประชาชน เราต้องสร้างบางสิ่งขึ้นมาแก้ไขระบบนี้ อย่างเช่น รัฐธรรมนูญควรเปิดโอกาสให้มี ส.ส. ไม่สังกัดพรรค เพื่อการถ่วงดุลอำนาจเด็ดขาดของพรรคการเมือง และ ส.ว. ควรมาจากการแต่งตั้งครึ่งหนึ่งเพื่อคัดคาน ส.ว.บางส่วนที่อิงแอบอยู่กับพรรคการเมือง และไม่ขัดข้องที่นายกฯ มีอำนาจเด็ดขาด แต่ควรมีมาตรการตรวจสอบที่มีศักยภาพ การสัมมนาครั้งนี้ สรุปได้ว่า การที่สังคมหนึ่งสังคมใดจะอยู่ร่วมกันอย่างปกติสุขได้นั้น จำเป็นที่สมาชิกในสังคมจะต้องสร้างกฎเกณฑ์ขึ้นเพื่อให้ทิศทางของสังคมนั้นเป็นไปในทางเดียวกัน กฎเกณฑ์ที่ตราขึ้นมาก็ต้องได้รับความเห็นชอบจากสมาชิกส่วนใหญ่ว่าเป็นธรรม และจำเป็นอย่างยิ่งที่ผู้รักษากฎหรือผู้มีอำนาจจะต้องใช้กฎนั้นอย่างซื่อสัตย์สุจริตโดยเคารพเสียงของมวลสมาชิกส่วนใหญ่ไม่ว่าเสียงนั้นจะเป็นเสียงที่แหบกร้านของผู้ไม่มีอันจะกิน อย่างนี้แล้วจึงจะสามารถเรียกได้ว่ากฎที่เป็นธรรมหรือรัฐธรรมนูญนั่นเอง ดังนั้น รัฐธรรมนูญจะไม่สามารถดำรงความเป็นธรรมนูญอยู่ได้เลยหากปราศจากคติข้างต้น คุณอุดร ตันติสุนทร ผู้เข้าร่วมซักถามและแสดงความคิดเห็น ปัญหาของสังคมไทยไม่ได้อยู่ที่รัฐบาลส่วนเดียว แต่อยู่ที่องคาพยพทั้งหมดที่ต้องช่วยกันแก้ไข มิให้ใครต้องยืมอำนาจเราไปใช้โดยหวังลมๆ แล้งๆ ว่า เขาจะกลับมาช่วยเรา เพราะมันเป็นสัจธรรมที่เขาไม่เคยกลับมา เราควรหันมาแก้ปัญหาที่ต้นเหตุว่า ทำอย่างไรประชาชนจะมีส่วนในการใช้อำนาจมากที่สุดเพื่อให้ตรงกับความต้องการของประชาชน เสียมากกว่าการเขียนรัฐธรรมนูญมาให้ใครคนใดคนหนึ่งมีอำนาจอย่างเด็ดขาด อย่างนี้แล้วจึงจะเป็นการแก้ปัญหาที่หมักหมมมา 73 ปีนับแต่เราเริ่มใช้ระบอบนี้ อย่างไรก็ดี เราก็ไม่ควรกล่าวโทษรัฐบาลฝ่ายเดียว เพราะว่าเราเป็นคนเลือกท่านผู้แทนมามิใช่ฤา แล้วจะบอกได้ไหมว่า ประชาชนเป็นอย่างไรรัฐบาลก็เป็นเช่นนั้น สรุปแล้ว กฎเกณฑ์หรือรัฐธรรมนูญจึงไม่ผิด ถ้าจะขอดเกล็ดก็ควรจะขอดเกล็ดคนเสียมากกว่า เพราะก็คนอีกนั่นแหละที่เขียนกฎฯ ขึ้นมาให้ขอด... สุรชาต ผดุงจันทน์ นักศึกษามหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์