เสวนาสาธารณกิจ “ปฏิรูปการศึกษาไทยจะไปทางไหน?” กิจกรรมเพื่อการสนทนาสาระทางเศรษฐกิจ สังคม และการเมืองอย่างรอบด้าน อันเป็นโครงการที่ดำเนินมาอย่างต่อเนื่องตั้งแต่เดือนมกราคม จัดทุกเดือนๆ ละ 1 ครั้ง โดยเปิดโอกาสให้ผู้สนใจประเด็นต่างๆ ทางสังคมได้แวะเวียนมาแลกเปลี่ยนและนำเสนอมุมมอง ข้อคิด ประสบการณ์ได้อย่างเต็มที่ ทั้งนี้ ผู้จัดได้กำหนดหัวข้อชวนคุย เวลา และสถานที่ ล่วงหน้ารวดเดียวยาวถึงครึ่งปี ผู้คนที่แวะเวียนมาคุยอย่างสม่ำเสมอจึงเป็นบุคคลที่ตั้งใจมา เพราะเวลาที่จัดไว้นั้นเป็นเวลาที่ใครๆ ก็อยู่ที่บ้านกันแล้ว คือ เวลา 18.00-21.00 น. โครงการนี้ร่วมลงแรงจัดโดย 3 องค์กร คือ สถาบันสหสวรรษ มูลนิธิประชาการ และสถาบันนโยบายศึกษา (จากซ้าย) คุณณรงค์ โชควัฒนา ศ.ดร.สุรพล นิติไกรพจน์ คุณประภาพรรณ อุดมจรรยา และอาจารย์วัฒนา อิศรางกูร ณ อยุธยา จดหมายข่าวฉบับนี้ขอติดตามไปร่วมวงสนทนาอย่างเกาะติด ด้วยเห็นว่าเป็นเรื่องที่สาธารณชนจะได้ติดตามทิศทางการศึกษาของประเทศไปด้วยอย่างไม่ปล่อยวาง “การปฏิรูปการศึกษาไทยจะไปทางไหน?” รายการสนทนาสาธารณกิจครั้งที่ 5 วันที่ 26 พฤษภาคม 2548 ณ ห้องจามจุรี 1 โรงแรมปทุมวัน ปริ๊นเซส กรุงเทพฯ คณะผู้จัดได้เชิญ ศ.ดร.ปรัชญา เวสารัชช์ อธิการบดี มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช ให้ความเห็นเกี่ยวกับการปฏิรูปการศึกษาไทย โดยมีผู้รู้ที่มีบทบาทสำคัญในการร่างกฎหมายเกี่ยวกับการศึกษาก็มาร่วมสนทนาด้วย คือ ศ.ดร.สุรพล นิติไกรพจน์ อธิการบดี มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (จากซ้าย) ศ.ดร.สมศักดิ์ ชูโต และ ศ.ดร.ปรัชญา เวสารัชช์ ศ.ดร.ปรัชญา เวสารัชช์ ได้พูดถึงเป้าหมายของการปฏิรูปการศึกษา “ที่จุดสุดท้าย ก็คือ สังคมเข้มแข็ง” ความเข้มแข็งนี้รวมถึงความมั่นคง และการจะมั่นคงได้ต้องมีเอกภาพ ขณะเดียวกันต้องเป็นอิสระจากการครอบงำ ไม่ว่าจะเป็นธุรกิจหรือการเมือง ดังนี้ สังคมที่จะเจริญได้หรือว่าสังคมที่เป็นผลของการปฏิรูปการศึกษา คือ สังคมที่สมานฉันท์ ถึงแม้ว่าจะมีคนเผ่าหลากหลาย จะถือศาสนาหลากหลาย ก็ต้องอยู่กันได้ด้วยดี มีสามัคคีธรรม มีความเกื้อหนุนและพึ่งกันได้ พูดให้เข้ากับสมัยก็คือ เราจะได้สังคมความรู้ Knowledge Society ที่มี Knowledge Worker คือ สังคมที่มีคุณภาพอยู่ที่คุณภาพของคนนั่นเอง การสร้างคนให้มีคุณภาพในการเรียนรู้ ที่พูดกันมาก คืออิทธิพลจากสังคมครอบครัว การเลี้ยงดู การอบรม และสภาพแวดล้อมทางเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม ต้องดี รัฐมนตรีศึกษาของอังกฤษได้พูดไว้ว่า ครู-อาจารย์ และบุคลากรทางการศึกษา เป็นกลุ่มคนที่มีอิทธิพล สอนดี ก็ดี สอนไม่ดี ก็มีปัญหา สิ่งเหล่านี้สะท้อนปัญหาสังคมไทยได้ดี เรื่องการปฏิรูปการศึกษายังมีอีกหลายเรื่อง และปัจจัยหลายอย่างที่เกี่ยวข้องกัน ตั้งแต่อุปกรณ์ เทคโนโลยี ทรัพยากรเพื่อการศึกษา เรื่องเงิน ต้องทำหลายอย่างพร้อมกัน เพราะฉะนั้นอยากทำความเข้าใจร่วมกัน ก็คือ การปฏิรูปการศึกษานั้นไม่ได้ส่งผลสัมฤทธิ์ต่อการศึกษา แต่ว่าเมื่อปฏิรูปไปแล้วมันจะทำให้ระบบการจัดการศึกษาดี คนจะได้ไม่เข้าใจไขว้เขวว่า พอปฏิรูปแล้วเด็กจะมีคุณภาพดี ไม่ใช่ อันนั้นเป็นผลต่อเนื่องระยะยาว ถามว่า ทำไมต้องปฏิรูปการศึกษา เหตุผลก็คือ ต้องการให้มีผลผลิตทางการศึกษาที่พึงประสงค์ที่มีความรู้ ความสามารถ ไม่ใช่เพียงท่องได้แล้วสอบได้ แต่จะต้องมีความสามารถและสนใจที่จะเรียนรู้ด้วยตนเองอย่างต่อเนื่อง เพราะว่าระบบการศึกษาที่ดีนั้น หน้าที่คือต้องทำให้เกิดไฟที่จะเรียนรู้ ไม่ใช่เรียนจบแล้วจบอย่างที่เป็นอยู่ในสังคมไทย แต่ถ้าใครก็ตามที่คิดว่าจบแล้วถือเป็นจุดเริ่มต้นของการเรียนรู้ใหม่ นั่นแหละ คือความสำเร็จของการจัดการศึกษา ดังนี้ จุดมุ่งหวังของการปฏิรูป ก็คือ การสร้างเด็กรุ่นใหม่ให้สามารถปรับตัวรับการเปลี่ยนแปลงต่างๆ ได้ คราวนี้ ถ้าเราได้ผลผลิตทางการศึกษาเช่นนี้ ก็จะทำให้ประเทศไทยก้าวไปสู่สังคมแห่งการเรียนรู้จริงๆ คือ คนอยากจะรู้ อยากจะเห็นเรื่องที่ดี ที่แปลก ที่ใหม่ เรื่องที่จะนำไปสู่การพัฒนาทั้งตัวเองและสังคม เราก็อยากจะเห็นระบบเศรษฐกิจฐานความรู้ (Knowledge Base Economy) ความหมายชัดเลย คือ ระบบเศรษฐกิจที่ความรู้เป็นสินค้าขายได้ง่ายๆ ดังที่เรารู้ว่าประเทศที่เอาความรู้มาขายได้กำไรมากมายกว่าประเทศที่เอาสินค้าวัตถุดิบไปขาย ตัวอย่างที่เห็นๆ คือ พวกเราจะต้องใช้กองข้าวสูงเกินหัวเรา เพื่อไปแลกคอมพิวเตอร์เพียงเครื่องเดียว มันเป็นการเอารัดเอาเปรียบของประเทศวัตถุนิยม ดังนั้น ก็อยากจะเห็นคนรุ่นใหม่ที่เป็นคนที่มีคุณภาพทางการศึกษานำสังคมที่มีเอกภาพและความมั่นคง ซึ่งหมายถึง คนที่รักสังคม รักประเทศของตัวเอง ซึ่งต้องเน้นย้ำไว้เดี๋ยวนี้ (จากซ้าย) รศ.ดร.อภิญญา รัตนมงคลมาศ และคุณทิพย์พาพร ตันติสุนทร (จากซ้าย) พลเอกสายหยุด เกิดผล และคุณณรงค์ โชควัฒนา เงื่อนไขของการปฏิรูปการศึกษา เป้าหมายจึงต้องชัดเจน มีความมุ่งมั่น และมีปรีชาญาณของนักปฏิรูป ถ้าหากจะทราบว่าทิศทางการปฏิรูปการศึกษาจะไปไหน ท่านอาจารย์ปรัชญา ได้ตั้งข้อสังเกตว่า เราต้องรู้ให้ชัดว่าเป้าหมาย สัมฤทธิผลของการปฏิรูปการศึกษามันคืออะไร ที่เป็นอยู่ เรามักจะพูดว่า จะทำอะไร แต่เป้าหมายให้เกิดอะไร และผลจะเป็นอย่างไรในอนาคต ไม่ได้บอกและมองไม่เห็น นโยบายปฏิรูปก็ยังไม่รู้ และผลลัพธ์ของการปฏิรูปคืออะไร ไม่มีความชัดเจน ได้ยกตัวอย่างว่า เมื่อสัก 10 กว่าปีมาแล้ว ประเทศสิงคโปร์ได้ออกเป้าหมายของการประกันผลผลิตทางการศึกษาว่า จบประถมต้องทำอย่างนี้ได้ จบมัธยมต้องทำอย่างนี้ได้ สภาพการปฏิรูปการศึกษาดังที่เห็นและเป็นอยู่ ศ.ดร.ปรัชญา สรุปให้ความเห็นว่า การปฏิรูปการศึกษาไทยยังไม่มีทิศทาง เป้าหมายก็ไม่มี ทั้งหมดข้างต้นเป็นการเปิดประเด็นชวนสนทนา โดย ศ.ดร.ปรัชญา เวสารัชช์ และได้สร้างบรรยากาศที่ทำให้ทุกคนอยากจะคุยทั้งในเรื่องของอดีต ที่ทุกคนล้วนเคยเป็นนักเรียน และปัจจุบันหลายท่านที่มาก็มีหน้าที่การงานทั้งในภาครัฐและธุรกิจ เกิดการแลกเปลี่ยนข้อเสนอจากหลากหลายอาชีพ ศ.ดร.สมศักดิ์ ชูโต ให้ความเห็นสนับสนุนที่ ศ.ดร.ปรัชญา พูดถึงเรื่องสังคมฐานความรู้ (Knowledge Base Society) ว่า แท้จริงแล้วมันคือสินค้า การศึกษากลายเป็นธุรกิจ ข้อมูล ความรู้ มีค่าใช้จ่ายทั้งสิ้น เหมือนกับที่โฆษณาการเรียนที่สถาบันในต่างประเทศว่าที่นั่นดี ที่นี่ดี แต่สิ่งหนึ่งที่โฆษณาไม่ได้บอกคือว่า จะเอาเงินคุณเท่าไหร่ เพราะฉะนั้นถ้าคนจนก็ช่วยไม่ได้ จากเดิมๆ ที่เราต้องช่วยคนจนในเรื่องการศึกษา ก็คงไม่ใช่แล้วในปัจจุบัน ไม่มีทุนเรียนฟรีแล้ว มีแต่เงินกู้ เท่ากับว่าถ้าคุณไม่ลงทุน ไม่กู้เงินมาเรียนแล้วจะเอาดีได้อย่างไร เป็นเรื่องที่ชัดเจนมาก เพราะฉะนั้นสิ่งที่เราน่าจะคิดกันก็คือว่า ถ้าการศึกษาเป็นธุรกิจ รูปร่างหน้าตามันจะเป็นอย่างไร? ศ.ดร.ปรัชญา เสริมต่อว่า ขณะนี้มันกลายเป็นแนวโน้มของสังคมวัตถุนิยม ทุนนิยมยุคใหม่ การค้าพาณิชย์ การศึกษาพาณิชย์ พุทธพาณิชย์ ชัดเจนในตัวเองแล้วว่า ถ้าคุณไม่มีสตางค์ คุณก็จะได้คุณภาพที่แย่ ถามว่า “คนจนๆ จะมีโอกาสไหมครับ” คือคนจนๆ นี้มันจนใจมาตั้งแต่ต้น ถึงแม้จะมีสิทธิที่จะกู้ ถ้ากู้มาแล้วก็ไม่ได้หมายความว่าจะมีโอกาสเข้าสถาบันการศึกษาที่ดีได้ ก็อาจจะกู้ไปเรียนมหาวิทยาลัยที่อันดับรองๆ ลงไป ขณะนี้รัฐบาลกำลังจะออกคล้ายๆ กับคูปองการศึกษา คือ ใครอยากจะเรียนก็เอาตั๋วที่ออกให้ผู้เรียนไปบอกกับมหาวิทยาลัย คือ เอาตั๋วไปบอกกับมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เป็นเรื่องเสี่ยงอีกอย่างหนึ่ง เพราะมหาวิทยาลัยที่ไม่ประกันการจบการศึกษา โอกาสเสี่ยงก็สูงอีก กลายเป็นปัญหาคาราคาซังให้ปวดหัวกันอีก (จากซ้าย) ศ.ดร.สมศักดิ์ ชูโต ศ.ดร.ปรัชญา เวสารัชช์ และ รศ.นิศา ชูโต ศ.ดร.สุรพล นิติไกรพจน์ แสดงทัศนะเรื่องปฏิรูปการศึกษาที่มีหลายปัจจัยที่ทำให้รู้สึกว่าไม่ดีกว่าเดิมเท่าไหร่ ส่วนหนึ่งก็คือ เรื่องทั้งหมดที่ทำเป็นเรื่องที่พันอยู่กับอำนาจและกระบวนการใช้อำนาจ การบังคับบัญชา การบริหารจัดการงบประมาณ การโยกย้ายแต่งตั้งเป็นหลัก มีหลายเรื่องไม่ได้ทำเลย คือ การจัดระบบเทคโนโลยีทางการศึกษา เพื่อที่จะทำให้เกิดความเสมอภาคและกระจายโอกาสไปสู่พื้นที่ห่างไกล โรงเรียนที่ไม่มีครูถูกลืมไป เรื่องการกระจายงบประมาณทางการศึกษาให้ทั่วถึง เรื่องการมีส่วนร่วม ถ้าจะประเมินว่าที่ผ่านมาเราทำปฏิรูปการศึกษา เราต้องดูจากนายกรัฐมนตรีเอง เมื่อตอนจบรัฐบาลที่แล้วท่านได้ออกมายอมรับว่าการปฏิรูปการศึกษายังล้มเหลว ไม่ได้ทำอะไร รัฐบาลหน้าท่านจะดีขึ้น อีกเรื่อง คือ จริงๆ แล้วเราเรียนฟรี 12 ปี ตามรัฐธรรมนูญมา 2 ปีแล้ว แต่ว่าผู้ปกครองจ่ายมากขึ้น แล้วก็ไม่มีทางเลือกด้วย ซึ่งเป็นเรื่องที่รัฐบาลตอบไม่ได้ กระทรวงศึกษาธิการก็ตอบไม่ได้ โรงเรียนก็ตอบไม่ได้ ไม่มีใครอธิบายเรื่องนี้ได้... เรื่องนี้ถ้าไปฟ้องศาล บอกว่ารัฐบาลไม่ทำตามรัฐธรรมนูญ ไม่ฟรีจริง ผมยืนยันว่าแพ้ทั้งนั้น ค่าใช้จ่ายที่อนุมัติให้เก็บได้ ไม่ว่าจะเป็นค่าชีท ค่าจ้างแม่บ้าน ค่าเรียนต่างๆ แพ้ทั้งนั้น เพียงแต่ไม่มีใครไปฟ้องเท่านั้นเอง คุณณรงค์ โชควัฒนา เสนอว่า ความรู้ก็ดี ยาก็ดี มันควรจะเป็นของสาธารณะ ไม่ควรที่ใครจะไปผูกขาด และคิดเป็นเจ้าของ มันเป็นธรรมชาติ ความรู้นี้ไม่มีใครไปจองเป็นเจ้าของแล้วเอามาจดสิทธิบัตรเพื่อขายได้ ความรู้ควรจะเป็นของกลางที่ต้องพยายามทำให้ทุกคนเข้าถึงให้ได้มากที่สุด เป็นหน้าที่ของรัฐที่จะต้องจัดเรื่องนี้ให้ไม่ว่าคนรวยหรือคนจน ให้มีโอกาสเข้าถึงให้มากที่สุด และคิดว่าการเรียนในระบบไม่ได้ทำให้คนเก่งขึ้น สิ่งสำคัญที่สุดคือต้องทำให้คนไทยใฝ่เรียนรู้ ถ้าใฝ่เรียนรู้แล้วจะเรียนตรงไหนก็ได้ ความรู้มันอยู่ในอากาศ ในธรรมชาติ อยู่ในทุกที่ ปริญญาไม่ได้บอกว่าคนๆ หนึ่งมีความสามารถ สังคมวันข้างหน้าไม่ใช่ Society of Knowledge หรือ สังคมฐานความรู้ แต่ต้องเป็น Society of Wisdom คือ ต้องมีปัญญา คนมีปัญญาเท่านั้นถึงจะเอาความรู้มาใช้ประโยชน์ได้ สังคมไทยเอาตัวไม่รอด คิดอะไรก็ไม่เป็น ทุกอย่างจ้างที่ปรึกษาหมด แม้กระทั่งปฏิรูประบบราชการ เราก็จ้างที่ปรึกษา นอกจากนี้ได้มีผู้เข้าร่วมสนทนาท่านอื่นๆ อีก ซึ่งมีทั้งนักกฎหมาย นักธุรกิจ แพทย์ นักศึกษา ได้แสดงความคิดเห็นและความกังวลต่อทิศทางการปฏิรูปการศึกษาไทยไว้ในหลายเรื่อง ทุกคนควรปฏิรูปตัวเองหมด ไม่ว่านักการเมือง นักการศึกษา ครู นักเรียน ในการสนทนาครั้งนี้มีนักวิชาการ นักการเมือง นักธุรกิจ และผู้สนใจเข้าร่วมสนทนาแลกเปลี่ยนความคิดเห็น จำนวน 24 คน