พลเมืองกับสังคมนิติรัฐ นับเป็นความจำเป็นอย่างยิ่งที่ประชาชนทั่วไปต้องรู้กฎ กติกาทางสังคม ที่เรียกว่า กฎหมาย เพื่อเป็นบรรทัดฐานการปฏิบัติร่วมกันทางสังคม การเรียนรู้ที่จะอยู่ร่วมกันโดยอิงประโยชน์ของคนส่วนใหญ่ และส่วนใหญ่มีอยู่โดยมิได้ละทิ้งผลประโยชน์ของคนส่วนน้อย การเป็นพลเมืองในสังคมนิติรัฐ จึงต้องสร้างกระบวนการเรียนรู้ของการเตรียมตัวเป็นคนที่มีสิทธิ หน้าที่และความรับผิดชอบต่อสังคม เป็นสิทธิและฐานะตามที่รัฐรับรอง มีความผูกพันที่แน่นอนกับรัฐ มีหน้าที่ที่ปฏิบัติต่อรัฐ เช่น ต้องเสียภาษีอากร รักษาความเป็นระเบียบเรียบร้อย รักษากฎหมาย การไปเลือกตั้ง เป็นต้น สถาบันนโยบายศึกษา จึงได้จัดโครงการการให้การศึกษาทางการเมืองแก่ประชาชน เรื่อง “ความเป็นพลเมืองกับสังคมนิติรัฐ” เมื่อวันที่ 25-28 ตุลาคมที่ผ่านมา ที่ เค.ยู.โฮม มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ บางเขน กรุงเทพฯ โดยผู้เข้าร่วมโครงการเป็นนักเรียนที่ผ่านโครงการ “ความเป็นพลเมืองสำหรับเยาวชนไทย” ในรุ่นที่ 1 และรุ่นที่ 2 จำนวน 49 คน ผศ.จรัล ดิษฐาอภิชัย วันแรกของโครงการ ได้รับเกียรติจาก ผศ.จรัล ดิษฐาอภิชัย บรรยายในเรื่อง “พลเมืองกับสังคมนิติรัฐ” ซึ่งได้กล่าวว่า เยาวชนพลเมือง หน้าที่หลักคือ การหมั่นศึกษาเรียนรู้ และฝึกฝนตนเองเพื่อไปแก้ปัญหาสังคม การเป็นนักเรียน นักศึกษา แต่ละคนเมื่อสำเร็จการศึกษาและประกอบวิชาชีพในอาชีพต่างๆ ก็เพื่อไปแก้ปัญหาสังคม ไม่ว่าจะเป็นวิศวะ แพทย์ พยาบาล นักการศึกษา นักรัฐศาสตร์ นักการเมือง นักการทูต พลเมืองจึงมีหน้าที่ทางสังคม และรับผิดชอบต่อสังคมด้วย ช่วงเช้าวันที่สอง รศ.ดร.อภิญญา รัตนมงคลมาศ รองคณบดีคณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย มาให้ความรู้ในหัวข้อ “ความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์ รัฐ กับสังคม” ได้ชี้ให้เห็นถึงความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์ รัฐ และสังคม เนื่องจากมนุษย์เป็นสัตว์สังคม มีความต้องการที่จะอยู่ร่วมกันเป็นหมู่เหล่าในสังคม และในรัฐหรือประเทศ เป็นการอยู่ร่วมกันด้วยความรับผิดชอบ ฐานะของนักเรียน เยาวชน จึงมิใช่มีหน้าที่เรียนอย่างเดียว แต่หากมีหน้าที่ในสังคมด้วย และมีอิสระเสรีภาพในการกำหนดชะตาชีวิตของสังคมด้วย ส่วนเยาวชนจะทำได้มากน้อยเพียงใดก็ขึ้นอยู่กับเงื่อนไข แต่ตัวเรานั้นมีหน้าที่และความรับผิดชอบต่อสังคมแน่นอน เพราะเมื่ออะไรเกิดขึ้นในสังคม เราก็จะได้รับผลกระทบไปด้วย รศ.ดร.อภิญญา รัตนมงคลมาศ (จากซ้าย) คุณอรรถพล วชิรสิโรดม นักศึกษาช่วยงานจากมหาวิทยาลัยศิลปากร วิทยาเขตฯ เพชรบุรี ดร.มานิตย์ วงษ์เสรี คุณทิพย์พาพร ตันติสุนทร และนายประทีป รูปเหมาะดี นักศึกษาช่วยงานจากมหาวิทยาลัยศิลปากร วิทยาเขตฯ เพชรบุรี ช่วงสาย ดร.มานิตย์ วงษ์เสรี ตุลาการศาลปกครอง มาบรรยายเรื่อง “กฎหมายเบื้องต้นสำหรับพลเมือง” โดยได้ให้ความรู้แก่เยาวชนเรื่องการระมัดระวังต่อการไม่รู้กฎหมาย มีกฎหมายหลายอย่างที่เยาวชนควรค่อยๆ เรียนรู้ เพราะเป็นหน้าที่ของพลเมืองที่ต้องรู้กฎหมาย และถือว่าเมื่ออายุ 18 ปีแล้ว ต้องรู้กฎหมายและจะละเมิดไม่ได้ เยาวชนต้องรู้เท่าทันต่อข้อกฎหมาย และข้อพึงปฏิบัติ และอาจตรวจสอบข้อกฎหมายได้โดยผ่านองค์กรต่างๆ เพื่อเป็นการใช้สิทธิและปกป้องสิทธิของตนตามกฎหมาย ช่วงบ่าย คณะเยาวชนได้แบ่งกลุ่มออกไปพบผู้นำทางความคิด โดยกลุ่ม 1 พบ คุณอุดร ตันติสุนทร ส.ว. จังหวัดตาก ในหัวเรื่อง “ความจำเป็นในการสร้างสะพานมิตรภาพระหว่างไทยกับพม่า” โดยกลุ่ม 2 พบ คุณทองใบ ทองเปาด์ ส.ว. จังหวัดมหาสารคาม ในหัวเรื่อง “ความจำเป็นที่ประชาชนต้องรู้กฎหมาย” กลุ่มที่ 3 พบ คุณรตยา จันทร์เทียร เลขาธิการมูลนิธิสืบ นาคะเสถียร ในหัวข้อ “สิ่งแวดล้อมมีชีวิตกับปัญหาการทำประชาพิจารณ์” คณะเยาวชนเข้าพบ คุณทองใบ ทองเปาด์ โดยได้ให้แง่คิดแก่เยาวชนว่าต้องซื่อสัตย์ ต้องใช้ความรู้เพื่อช่วยเหลือคนอื่นให้คิดถึงคนอื่นก่อนเสมอ ให้ใช้กฎหมายเพื่อผดุงความยุติธรรมของสังคม คณะเยาวชนเข้าพบ คุณอุดร ตันติสุนทร ซึ่งการสนทนาแลกเปลี่ยนกับเยาวชนครั้งนี้ คุณอุดร มีการบ้านให้ทุกคนไปสำรวจจำนวนครัวเรือนและประชากรในหมู่บ้าน และตำบลของตนเองว่ามีจำนวนเท่าไร ถือเป็นการฝึกฝนให้เยาวชนสนใจข้อมูลพื้นฐานส่วนท้องถิ่นอย่างดียิ่ง และยังกระตุ้นเตือนให้เกิดความสนใจต่อการปกครองส่วนท้องถิ่นทุกระดับอีกด้วย พบ คุณรตยา จันทร์เทียร เยาวชนที่ได้มาในกลุ่มนี้ เมื่อได้สนทนาพูดคุยกันคุณรตยา แล้วกลับมาเล่าด้วยความรู้สึกหวงแหนผืนป่าของประเทศมากขึ้น เกิดความประทับใจ เห็นใจต่อภารกิจอันยิ่งใหญ่ของมูลนิธิฯ และอยากไปช่วยมูลนิธิฯ อยากมีส่วนร่วมในการรักษาทรัพยากรธรรมชาติที่เหลือเป็นแห่งสุดท้ายของไทยที่ห้วยขาแข้ง พบ ม.ร.ว.สุขุมพันธ์ บริพัตร เยาวชนได้รู้ถึงความจำเป็นที่ประเทศไทยต้องมีความสัมพันธ์ระหว่างประเทศกับประเทศต่างๆ ไม่ว่ากับประเทศเพื่อนบ้าน ประเทศต่างๆ ทุกภูมิภาคของโลก รวมถึงประเทศมหาอำนาจด้วย การสนทนาครั้งนี้ เยาวชนได้ความรู้ ประสบการณ์เชิงลึกต่อเหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์ตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา ที่ยังไม่เคยรู้ และเลยมาจนกระทั่งเหตุการณ์นักศึกษาพม่าบุกสถานทูตพม่า และเสนอตัวไปเป็นตัวประกันเมื่อหลายปีก่อน อาจารย์บอกว่า “ไม่ใช่ด้วยหน้าที่ แต่เพราะความรับผิดชอบ” ที่จะต้องทำเพื่อประเทศ นับว่าเป็นประสบการณ์ที่มีค่าที่เยาวชนได้มาสัมผัสโดยตรงด้วยตนเอง กลุ่มที่ 4 พบ ม.ร.ว.สุขุมพันธ์ บริพัตร ส.ส.ระบบบัญชีรายชื่อ พรรคประชาธิปัตย์ ในหัวข้อ “ไทยในเวทีสากล” กลุ่มที่ 5 พบ อ.เธียรชัย ณ นคร ประธานสาขาวิชานิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช หัวข้อ “ความสำคัญของ พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสารต่อประชาชน” และกลุ่มที่ 6 พบ ดร.เชาวนะ ไตรมาศ ผู้อำนวยสถาบันรัฐธรรมนูญศึกษา สำนักงานศาลรัฐธรรมนูญ ในหัวข้อ “รัฐธรรมนูญกับชีวิตและสังคม” คณะเยาวชนเข้าพบ อาจารย์เธียรชัย ณ นคร ซึ่งเป็นการเปิดมติใหม่ของสังคมไทยในการตรวจสอบต่อการทำงานของภาครัฐ-ราชการจากประชาชนโดยตรง นอกจากนี้ อาจารย์เธียรชัย ยังได้ขยายความและแนวทางการปฏิบัติในการมีส่วนร่วมทางการเมืองเท่าที่เยาวชนจะทำได้ เข้าพบ คุณนพดล เฮงเจริญ เลขาธิการศาลรัฐธรรมนูญ และคุณไพบูลย์ วราหะไพฑูรย์ รองเลขาธิการศาลรัฐธรรมนูญ ให้การต้อนรับ โอกาสนี้ ดร.เชาวนะ ไตรมาศ ได้แนะนำวิธีการเข้าถึงและเข้าใจบทบัญญัติต่างๆ ในรัฐธรรมนูญ นอกจากนี้เยาวชนยังได้มีโอกาสเยี่ยมชมห้องสมุดศาลรัฐธรรมนูญ ห้องพิพากษาดำเนินคดี ห้องแถลงข่าว ฯลฯ ทำให้เยาวชนตื่นเต้น และได้เก็บเกี่ยวประสบการณ์ตรงในครั้งนี้นำไปบอกเล่าให้เพื่อนๆ ฟัง วันที่สาม คณะเยาวชนได้เดินทางไปทัศนศึกษาที่อุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา จ.พระนครศรีอยุธยา เยี่ยมชมวัดพระศรีสรรเพชญ์ พระราชวังหลวง วัดหน้าพระเมรุ วัดภูเขาทอง พระบรมราชานุสาวรีย์สมเด็จพระนเรศวรมหาราช วัดไชยวัฒนาราม และชมพิพิธภัณฑ์เจ้าสามพระยา โดยสถาบันฯ ได้รับเกียรติจากคุณธนพร เกษมสวัสดิ์ และคุณขนิษฐา พานิชกุล วิทยากรจากอุทยานประวัติศาสตร์ฯ และคุณสุบงกต พงษ์ทองทิพย์ ผู้อำนวยการพิพิธภัณฑ์เจ้าสามพระยา มาบรรยายให้ความรู้เกี่ยวกับประวัติศาสตร์ชาติไทยให้กับคณะเยาวชนตลอดการทัศนศึกษา คณะเยาวชนถ่ายรูปร่วมกับ ผู้อำนวยการพิพิธภัณฑ์เจ้าสามพระยา ค่ำคืนวัฒนธรรม อบอุ่น สดชื่น และงดงาม ช่วงค่ำของวันที่สาม เป็นการจัดกิจกรรมคืนวัฒนธรรม เพื่อแลกเปลี่ยนประเพณี วัฒนธรรมของคณะเยาวชนที่เดินทางมาจากภูมิภาคต่างๆ วันสุดท้ายของโครงการ อาจารย์ดำรง ใจสมคม เลขานุการสำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช มาบรรยายในหัวข้อ “การสร้างภาวะการเป็นผู้นำและการสร้างบุคลิกภาพ” โดยได้ให้ความรู้และประสบการณ์ที่เพลิดเพลินแก่เยาวชนในเรื่องการเป็นผู้นำที่ดีควรมีบุคลิกลักษณะที่เป็นคนดี เป็นผู้ให้ เอื้อเฟื้อ ดำรงตนอยู่ในศีลธรรมอันดีงาม รวมถึงการสอนถึงการจัดท่าทาง การพูด การแสดงออกทางสังคมต่างๆ ท้ายสุด อาจารย์ขอฝากย้ำกับทุกคนว่า การเป็นไทยต้องทนแทนบุญคุณของแผ่นดิน ซึ่งเป็นคุณธรรมของการเป็นผู้นำที่สังคมไทยต้องการ นายเกษม แซ่ฟ่า จากโรงเรียนศึกษาสงเคราะห์เชียงใหม่ บอกกับ อาจารย์ดำรง ใจสมคม ว่า การเป็นผู้นำที่ดีคือ ต้องทดแทนบุญคุณของแผ่นดิน ช่วงสาย เป็นการเสวนาเยาวทัศน์ เรื่อง “ระบอบการปกครองประชาธิปไตยตอบสนองต่อชีวิตประจำวันอย่างไร” ก่อนที่คณะเยาวชน และเจ้าหน้าที่สถาบันฯ จะร้องเพลงร่วมกันเพื่อเป็นการอำลา เสวนาเยาวทัศน์ เยาวชนพลเมืองล่ำลาพี่ๆ สถาบันนโยบายศึกษา