เรื่องสิทธิมนุษยชน ปุจฉาที่ 1 รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2540 ได้กำหนดสิทธิและเสรีภาพของประชาชนที่เกี่ยวข้องกับการเลือกตั้งไว้อย่างไรบ้าง? วิสัชนาที่ 1 รัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบัน ได้กำหนดให้การเลือกตั้งเป็นหน้าที่ของพลเมืองซึ่งระบุไว้ในมาตรา 67 และได้กำหนดให้การเลือกตั้ง ส.ส. มี 2 แบบ คือ ส.ส.แบบบัญชีรายชื่อที่พรรคจัดทำขึ้น หรือปาร์ตี้ลิสต์ 100 คน (มาตรา 98-99) และการเลือกตั้ง ส.ส.แบบแบ่งเขตเลือกตั้ง เขตละ 1 คน 400 คน (มาตรา 98, มาตรา 102-104) รวมจำนวน ส.ส. ทั้งหมด 500 คน และให้ผู้มีสิทธิเลือกตั้งคือประชาชนชาวไทยที่มีอายุ 18 ปีขึ้นไป มีความเสมอภาคกันในการใช้สิทธิเลือกตั้ง โดยเลือก ส.ส.แบบแบ่งเขตได้ 1 คน และเลือกบัญชีรายชื่อได้ 1 บัญชีไม่ว่าจะอยู่นอกเขตเลือกตั้งที่มีทะเบียนบ้านหรือไม่ (มาตรา 105 วรรคสอง) กระบวนการในการจัดการเลือกตั้งและดูแลการเลือกตั้งอยู่ในอำนาจหน้าที่ของคณะกรรมการการเลือกตั้ง (กกต.) ซึ่งเป็นองค์กรอิสระที่ระบุไว้ในรัฐธรรมนูญ การออกแบบการเลือกตั้งเช่นนี้ เกิดจากสมมติฐานของสมาชิกสภาร่างรัฐธรรมนูญที่ต้องการแก้ปัญหาการซื้อเสียง และส่งเสริมระบบพรรคการเมือง ด้วยการกำหนดว่าบัญชีใดได้คะแนนต่ำกว่าร้อยละ 5 ให้ถือว่าไม่มีใครได้รับเลือก (มาตรา 100) เพื่อไม่ให้มีพรรคเล็กพรรคน้อยเต็มสภาและเพื่อให้เกิดเสถียรภาพของรัฐบาลทางการเมือง นอกจากนี้รัฐธรรมนูญยังได้ระบุไว้ในมาตรา 107 (3) กำหนดคุณสมบัติของผู้มีสิทธิสมัครรับเลือกตั้งเป็น ส.ส. ต้องสำเร็จการศึกษาในระดับปริญญาตรี หรือเทียบเท่า เมื่อพิจารณาจากมุมมองด้านสิทธิมนุษยชนแล้ว ถือเป็นการลิดลอนสิทธิเสรีภาพของบุคคล และเป็นการปิดโอกาสชนชั้นล่าง ประชาชนธรรมดาที่จะเข้ามาใช้สิทธิในการลงสมัคร ส.ส. ปุจฉาที่ 2 การเลือกตั้งในวันที่ 6 กุมภาพันธ์ที่ผ่านมา ถือเป็นการเปิดหน้าประวัติศาสตร์ทางการเมืองและสังคม ผลการเลือกตั้งสะท้อนแง่มุมที่เกี่ยวข้องกับสิทธิและเสรีภาพของประชาชนและข้อจำกัดไว้อย่างไรบ้าง? วิสัชนาที่ 2 ผลการเลือกตั้งปรากฏว่า พรรคไทยรักไทยได้ ส.ส. 376 คน พรรคประชาธิปัตย์ได้ ส.ส. 97 คน พรรคชาติไทยได้ 25 คน และพรรคมหาชนได้ 2 คน จากตัวเลขนี้จะทำให้พรรคไทยรักไทยจัดตั้งรัฐบาลพรรคเดียวได้ โดยให้ฝ่ายค้านมี ส.ส. จำนวนเพียง 124 คน สภาพการเป็นรัฐบาลพรรคเดียวด้วยเสียงที่เกินกว่า 350 เสียงนั้น นักวิชาการและนักสิทธิมนุษยชนหลายคนได้แสดงความเป็นห่วงต่อสภาพปัญหาต่างๆ ที่อาจเกิดขึ้นได้ว่า อาจจะเกิดปัญหาที่มีผลกระทบต่อรัฐธรรมนูญ โดยเฉพาะในส่วนที่เป็นหลักการสำคัญในการคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพของประชาชน การปฏิรูปการเมือง การมีส่วนร่วมของประชาชน การตรวจสอบการใช้อำนาจรัฐได้ เนื่องจากรัฐบาลพรรคเดียวที่มีเสียงเกินกว่า 350 เสียงนั้น สามารถเสนอและผลักดันการแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญได้อย่างเบ็ดเสร็จเด็ดขาดทั้งสามวาระ โดยไม่ต้องอาศัยเสียงสนับสนุนของ ส.ส.ฝ่ายค้าน หรือสมาชิกวุฒิสภา อีกประการหนึ่งซึ่งมีความสำคัญมาก ก็คือ จะส่งผลให้รัฐธรรมนูญมาตรา 185 ว่าด้วยการยื่นญัตติขอเปิดอภิปรายทั่วไปเพื่อลงมติไม่ไว้วางใจนายกรัฐมนตรี ไม่สามารถทำได้ เนื่องจากต้องใช้เสียงของ ส.ส. จำนวนไม่น้อยกว่า 2 ใน 5 (200 เสียงขึ้นไป) จึงจะยื่นได้ นอกจากนี้ยังมีข้อกังวลต่างๆ ที่อาจจะเกิดขึ้นได้ในอนาคต เช่น หากพรรคการเมืองที่เป็นพรรครัฐบาลใช้อำนาจแบบเบ็ดเสร็จเด็ดขาดและยิ่งอยู่ในอำนาจนานเท่าไหร่ ก็อาจจะส่งผลต่อพรรคการเมืองที่ไม่ได้เป็นรัฐบาล โดยจะค่อยๆ ฝ่อตัวลง จนกลายเป็นพรรคที่ไม่ได้ทำหน้าที่ และระบบการเมืองจะเป็นกลายเป็นระบบพรรคเดียวที่พรรคการเมืองหรือกลุ่มการเมืองฝ่ายค้านค่อยๆ ตายจากไป เช่น ในประเทศมาเลเซียและสิงคโปร์ รวมทั้งอาจจะส่งผลกระทบต่อองค์กรหรือกลไกอิสระตามรัฐธรรมนูญที่มีหน้าที่ตรวจสอบการใช้อำนาจรัฐ ซึ่งอาจจะมีความเอนเอียงหรือเกิดการใช้อำนาจแทรกแซงการทำงานขององค์กรต่างๆ เหล่านี้ได้ จากข้อกังวลข้างต้น สิ่งที่เกิดขึ้นจะส่งผลกระทบถึงสิทธิมนุษยชน สิทธิ และเสรีภาพของประชาชนได้อย่างรุนแรง ดังนั้นจึงเป็นความจำเป็นเร่งด่วนที่ภาคประชาชนต้องช่วยกันทำหน้าที่ในการตรวจสอบ ติดตามการดำเนินงานของรัฐบาล และใช้สิทธิตามช่องทางต่างๆ เช่น การเข้าชื่อ 50,000 ชื่อ เพื่อเสนอกฎหมายเกี่ยวกับสิทธิและเสรีภาพ และแนวนโยบายพื้นฐานแห่งรัฐ (ตามมาตรา 170) การขอให้ถอดถอนนายกรัฐมนตรี รัฐมนตรี ส.ส. ส.ว. ประธานศาลทั้งหลาย หรือข้าราชการระดับสูง หากมีพฤติการณ์ส่อทุจริต หรือร่ำรวยผิดปกติ (ตามมาตรา 123) รวมทั้งติดตามตรวจสอบปัญหาการใช้อำนาจรัฐที่อาจจะส่งผลกระทบต่อสิทธิ และเสรีภาพของประชาชนอย่างใกล้ชิด ผศ.จรัล ดิษฐาอภิชัย กรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ