มองนโยบาย (พรรคการเมือง) แล้วมองตัวเอง สืบเนื่องจากเมื่อวันที่ 27 มกราคม 2548 สถาบันนโยบายศึกษาได้มีการจัดเสวนาและการแนะนำหนังสือ เรื่อง “นโยบายพรรคการเมืองไทย” ซึ่งจัดขึ้นก่อนการเลือกตั้งประมาณ 1 สัปดาห์ ถือว่าเป็นอีกเวทีหนึ่งที่เปิดโอกาสให้ผู้สนใจได้มีมุมแลกเปลี่ยนเรื่องการเมืองที่รัฐธรรมนูญระบุไว้ว่า เป็นหน้าที่ที่ผู้มีอายุ 18 ปีบริบูรณ์ขึ้นไป ต้องไปใช้สิทธิเลือกตั้ง สีสันของงานแนะนำหนังสือคราวนี้เปลี่ยนไป แม้ว่าจะเป็นเรื่องหนักไปทางการเมืองล้วนๆ ซึ่งโดยทั่วไปผู้เข้าร่วมงานเป็นผู้ใหญ่ที่เป็นคอการเมืองเสียมากกว่า แต่คราวนี้มีนักเรียนระดับชั้นมัธยมปลาย อายุ 18 ปี ซึ่งมีอาจารย์จากโรงเรียนต่างๆ ในกรุงเทพมหานคร พามาร่วมงานจำนวนมาก เรียกว่าเกินครึ่งของงานเป็นนักเรียนทั้งสิ้น ทั้งผู้จัดและผู้ร่วมเสวนา เรื่อง “นโยบายพรรคการเมืองไทย” ก็ต้องปรับกระบวนท่าเพื่อให้สอดคล้องกับผู้ฟัง ที่มีทั้งเด็กและผู้ใหญ่คละกันอยู่ในเรื่องเดียวกัน ถือว่าเป็นแนวโน้มที่ดีและถือเป็นโอกาสใหม่ที่เด็กและผู้ใหญ่ควรเป็นหุ้นส่วนกันในเรื่องของบ้านเมืองเสียที มิใช่ผู้ใหญ่คิด ผู้ใหญ่ทำ แล้วเรียกให้เด็กทำตามอีกทีด้วยความงงๆ แล้วก็ทำไม่ถูก เพราะไม่รู้ว่าตื้นลึกหนาบางทางความคิดเป็นมาอย่างไร ท้ายที่สุดก็ถูลู่ถูกังพากันไปไม่รอดทั้งสังคม พระเอกของงาน คือ ดร.เชาวนะ ไตรมาศ ผู้อำนวยการสถาบันรัฐธรรมนูญศึกษา สำนักงานศาลรัฐธรรมนูญ ผู้ศึกษาวิจัยเรื่องนโยบายพรรคการเมืองไทย ด้วยหวังว่าจะเป็นข้อมูลพื้นฐานเบื้องต้นให้ประชาชนรู้จักนโยบายพรรคการเมือง ที่เลือกมาศึกษาก็มี 5 พรรค คือ พรรคชาติไทย พรรคประชาธิปัตย์ พรรคไทยรักไทย พรรคมหาชน และพรรคทางเลือกที่สาม ซึ่งทั้ง 5 พรรคนี้มีนโยบายที่ครอบคลุมทั้งทางด้านเศรษฐกิจ สังคม การเมือง การต่างประเทศ การศึกษา สาธารณสุข นอกจากนี้ ดร.เชาวนะ ยังได้เปิดทางให้ประชาชนได้ลองตรวจสอบ ตรวจทาน ความเป็นไปได้ของแต่ละนโยบาย แต่ละพรรคว่าจะมีความเป็นไปได้ สอดคล้องกับความเป็นจริงหรือความต้องการของสังคมหรือไม่ในทางปฏิบัติหากได้รับการเลือกตั้ง โดยได้จัดทำแบบทดสอบไว้ให้หลายเรื่องในบทท้ายสุด รศ.ดร.อภิญญา รัตนมงคลมาศ รองคณบดีคณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ผู้ดำเนินรายการ ได้ชี้ประเด็นให้เห็นว่าเราให้ความสำคัญกับนโยบายมากเกินไปหรือไม่ นโยบายสนองตอบต่อความต้องการของประชาชนจริงหรือ และสัมพันธ์กับอุดมการณ์ทางการเมืองของประชาชนอย่างไร และไม่เชื่อว่าพรรคการเมืองจะให้ความสำคัญกับนโยบายอย่างจริงๆ จังๆ ดร.เชาวนะ กล่าวว่า นโยบายพรรคการเมืองนั้น ถูกบังคับโดยกฎหมายอยู่แล้ว ไม่ว่าใครมาเป็นรัฐบาลก็ต้องอนุวัตรให้เป็นไป ไม่ว่าเรื่องการศึกษา การรักษาพยาบาล การกระจายอำนาจ ซึ่งมีปรากฏในกฎหมายอยู่แล้ว ส่วนตัวแปรที่พลิกผันของนโยบายลักษณะนี้ให้ดำรงอยู่ได้ ก็คือ อำนาจเป็นของผู้ขาย ซึ่งหมายถึงรัฐบาล เชื่อว่านโยบายเช่นนี้จะอยู่ต่อไประยะหนึ่ง จนกว่าจะเกิดการเรียนรู้ขนานใหญ่ทางสังคม เพราะประชาชนคงไม่บริโภค (นโยบาย) สิ่งที่ซ้ำๆ กันไปได้นาน อาจารย์สิริพรรณ นกสวน คณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ได้ช่วยชี้ช่องให้คิดต่อว่า นโยบายพรรคการเมืองของแต่ละพรรคนั้น ปฏิบัติได้จริงหรือไม่ มันต่างกันอย่างไรในแต่ละพรรค สิ่งสำคัญอยู่ตรงที่ว่า พรรคการเมืองกำลังทำอะไรอยู่ คิดอะไรอยู่ ในระยะยาวจะเป็นไปได้ไหม ไม่ว่าจะเป็น 30 บาทรักษาทุกโรค กองทุนหมู่บ้าน เอสเอ็มแอล (SML) ฯลฯ สิ่งเหล่านี้จะต้องพิจารณาให้รอบคอบ ปัญหาคือ เราจะเอาเวลาที่ไหนไปพิจารณา เราจะเรียกร้องอะไรได้ นอกจากบอกว่าให้นักการเมืองมีความรับผิดชอบ มีคุณธรรม เมื่อมองนโยบายพรรคการเมืองจากที่ท่านผู้รู้ทั้ง 3 ท่าน ได้ยกประเด็นให้เห็นพอสังเขปแล้ว ก็ทำให้เกิดความรู้สึกว่าเป็นประชาชนนี่เหนื่อยมาก จะเลือกอะไรสักอย่างก็ต้องเหนื่อยมากที่จะต้องพิจารณาให้รอบคอบ ดูว่าพรรคการเมืองเข้มแข็งแค่ไหน การเป็นพลเมืองก็ต้องดูว่าการเลือกตามอุดมการณ์หรือเลือกตามความเป็นจริงเฉพาะหน้า ถ้าเราไม่ให้ความสำคัญอะไรมากนัก นโยบายก็เป็นเพียงภาษาเพื่อการสื่อสารของพรรคการเมือง นโยบายโดยตัวของมันเองไม่ได้เคร่งครัด เป็นเพียงพันธะสัญญากับตัวพรรคการเมือง ถือว่าเป็นสัญญาประชาคม (Social Contract) หนึ่ง ซึ่งต้องมีเจตนารมณ์ร่วมของสังคม (General will) ดังนั้น จึงต้องดูที่ผลของนโยบายในทางปฏิบัติว่าทำได้จริงหรือไม่ ว่าไปแล้ว นโยบายพรรคการเมืองเห็นเป็นรูปเป็นร่างชัดเจนก็เมื่อปี 2544 ที่นโยบายเป็นตัวแสดงเอกที่ใช้ในการหาเสียง ทำให้พรรคไทยรักไทยได้เป็นรัฐบาล ซึ่งแต่เดิมนั้นเน้นที่ผู้สมัครรับเลือกตั้งเดินเข้าหาประชาชนแต่อย่างเดียว คำว่า “นโยบาย” จึงถือว่าเป็นยุทธศาสตร์ใหม่ในทางการเมืองที่พรรคการเมืองต้องหาคะแนนเสียงที่ครอบคลุมทุกเขตทั่วประเทศ เพื่อให้ได้เสียงจาก ส.ส. บัญชีรายชื่อด้วย เรียกว่า ต้องได้ทั้งพรรค 100 คน และทั้งคนใน 400 เขต พรรคไทยรักไทย จึงเป็นพรรคที่ใช้นโยบายหาเสียงอย่างเป็นเรื่องเป็นราวพรรคแรก และนำมาซึ่งชัยชนะในการเลือกตั้งภายหลังประกาศรัฐธรรมนูญที่มีการเลือกตั้งแบบใหม่ และกลายเป็นตัวแบบให้พรรคอื่นๆ ต้องไปปรับทิศทางตาม อย่างไรก็ดี นักวิชาการที่มาแลกเปลี่ยนคุยกันวันนี้ ก็ได้สรุปว่า แม้ว่าแต่ละพรรคการเมืองจะพยายามสร้างนโยบายให้ถูกใจประชาชนอย่างไร แต่สาระของนโยบายก็มิได้แตกต่างกันนัก เปรียบเสมือนกับการอยู่ในตรอกซอกเดียวกันนั่นเอง เพราะนโยบายที่แต่ละพรรคผลิตมา ล้วนเอาใจประชาชนให้หันมานิยมพรรคทั้งสิ้น หรือจะเรียกว่าแบบประชานิยม เหมือนๆ กันนั่นแหละ สิ่งที่เราๆ ท่านๆ จะต้องคิดและทำหลังจากได้ฟังและตรวจทานนโยบายต่างๆ ตามหนังสือแล้ว เห็นทีเราจะต้องมามองที่ตัวของเราทุกคน เราเรียนรู้อะไรใหม่บ้างจากปรากฏการณ์ทางสังคมการเมือง ทำไมประชานิยมจึงเกิดขึ้น และเติบโตได้ในสังคมไทย ทุกพรรคการเมืองใช้นโยบายประชานิยมกันถ้วนหน้า อะไรคือสิ่งที่อยู่เบื้องหลังของนโยบายต่างๆ การร่างนโยบายของพรรคการเมืองไม่ได้สร้างจากฐานความต้องการของประชาชน แต่ประชาชนต้องเลือกนโยบายตามที่พรรคการเมืองจัดไว้ให้ กระบวนการนโยบายที่มาจากความต้องการร่วมกันของคนที่ต้องการยังไม่เกิดขึ้นในสังคม น่าคิดว่า สถิติประชากรไทยจำนวนมากอยู่ที่คนเสียภาษี เด็กเล็ก เยาวชนวัยเรียนหนังสือ และคนชรา เราต้องตรวจสอบและช่วยกันคิดว่าเกิดอะไรขึ้น และทำไมนโยบายเช่นนี้จึงได้รับความนิยม ความยากจน หรือการพึ่งพาตนเองไม่ได้ หรือประชาชนขาดฐานความรู้ ในขณะที่รัฐบาลกำลังสร้างสังคมและเศรษฐกิจฐานความรู้ในอัตราเร่ง อนาคตทางการเมืองของประเทศจะฝากไว้ที่ใคร หากไม่ฝากไว้ที่ตัวเอง ซึ่งหมายถึงประชาชน         ประชาชนคงต้องหันมามองตัวเองด้วยว่า หากนโยบายที่ว่าไว้ไม่เป็นไปตามพันธะสัญญา เราก็ควรบอกเลิกได้ เมื่อซื้อนโยบายมาแล้วมันใช้ไม่ได้ ไม่เข้ากับวิถีของคนในสังคม เราควรยืนหยัดต่อเจตจำนงที่หวังดีกับบ้านเมืองมากกว่าตามกระแส วันนี้ดีใจที่มีทั้งผู้ใหญ่และเยาวชนมาอยู่ร่วมกัน ช่วยกันมองนโยบายพรรคการเมือง แล้วบางทีอาจกลับไปมองตัวเองอีกทีว่าเราอยู่ในส่วนไหนของกระบวนการทำนโยบายพรรคการเมืองของไทย ทิพย์พาพร ตันติสุนทร