เรื่องสิทธิมนุษยชน : มหันตภัยคลื่นสึนามิกับสิทธิมนุษยชน ปุจฉาที่ 1 หลังเหตุการณ์คลื่นยักษ์ถล่มหลายประเทศในเอเชีย และบางส่วนของแอฟริกาใต้ รวมทั้งประเทศไทยใน 6 จังหวัดชายฝั่งทะเลอันดามัน ที่ได้ก่อความสูญเสียให้แก่ชีวิต จิตใจ และทรัพย์สิน ของตนจำนวนมากนั้น มีข้อควรพิจารณาในการให้ความช่วยเหลือ เยียวยา ฟื้นฟู รวมทั้งการคำนึงถึงในแง่มุมสิทธิมนุษยชนอย่างไร? วิสัชนาที่ 1 โศกนาฏกรรมเนื่องจากธรณีพิบัติอันนำมาซึ่งการเกิดคลื่นสึนามิ เมื่อวันที่ 26 ธันวาคม 2547 ที่เกิดขึ้นได้นำมาซึ่งความสูญเสียที่ใหญ่หลวง จำนวนผู้เสียชีวิตมียอดรวมทั้งหมดกว่าสองแสนคน ส่วนประเทศไทยนั้นจำนวนผู้เสียชีวิตมีประมาณ เกือบ 5,000 ราย นอกจากนี้ยังมีผู้ได้รับบาดเจ็บ สูญหาย และสูญเสียทรัพย์สินจากเหตุการณ์ดังกล่าวเป็นจำนวนมาก อย่างไรก็ตามท่ามกลางวิฤตการณ์ธรรมชาติ ได้ทำให้เกิดการร่วมมือร่วมใจของทุกภาคส่วนในการทำงานการช่วยเหลือ เยียวยา ผู้ประสบภัย ทั้งภาครัฐบาล กลุ่มการเมืองทุกฝ่าย องค์กรเอกชน อาสาสมัครกู้ภัย และจากประชาชนคนไทยทั้งประเทศ ซึ่งปรากฏว่ามีการบริจาคเงินของคนไทยเพื่อช่วยเหลือผู้ประสบภัยพันกว่าล้านบาท รวมทั้งคณะรัฐมนตรีซึ่งได้อนุมัติหลักเกณฑ์การให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัยจากคลื่นยักษ์สึนามิ 2.8 หมื่นล้านบาท ความร่วมมือร่วมใจของทุกภาคส่วน คือแบบอย่างที่ดี และเป็นที่น่าชื่นชม ก่อให้เกิดกำลังใจที่ดียิ่งท่ามกลางวิกฤติการณ์ อย่างไรก็ดี ในกระบวนการการแก้ไขปัญหาต่างๆจากภาครัฐ จำเป็นอย่างยิ่งที่ต้องคำนึงถึง ผลกระทบ ความรู้สึก จิตใจ สิทธิและศักดิ์ศรีแห่งความเป็นมนุษย์ โดยการไม่เลือกปฏิบัติ ช่วยเหลือโดยใช้หลักเมตตา และคำนึงถึงจิตใจ ซึ่งเป็นสิทธิที่มนุษย์ทุกคนพึงได้รับโดยเท่าเทียมกัน นอกจากนี้ยังควรคำนึงและเอาใจใส่ต่อผู้ที่ประสบภัยในกลุ่มคนที่เป็นผู้มีรายได้ และโอกาสซึ่งน้อยกว่าโอกาสของกลุ่มคนอื่นอยู่แล้ว เช่น กลุ่มชาวประมงพื้นบ้าน เด็กที่กำพร้าจากพ่อแม่ และกลุ่มแรงงานข้ามชาติที่เข้ามาทำงานและประสบกับภัยธรรมชาติเป็นจำนวนมากในครั้งนี้ การช่วยเหลือและการเยียวยาที่เกิดขึ้นควรที่จะคำนึงถึงหลักมนุษยธรรมเป็นที่ตั้งและมีความยืดหยุ่นในการบังคับใช้กฎหมาย อาทิเช่น การจัดระเบียบที่ดินบริเวณชายฝั่งซึ่งอาจจะกระทบต่อวิถีชีวิตความเป็นอยู่ของชาวบ้านในบริเวณนั้นๆ และควรคำนึงถึงหลักการ การมีส่วนร่วมของประชาชน ร่วมวางแผนในการแก้ไขปัญหา การเยียวยา ฟื้นฟู ซึ่งจะนำไปสู่การแก้ปัญหาที่เหมาะสม ตรงกับความต้องการของประชาชน และมีความยั่งยืนต่อไปได้ ปุจฉาที่ 2 มหันตภัยจากธรณีวิบัติและคลื่นยักษ์สึนามิ ได้ก่อให้เกิดบทเรียนในสังคมและควรมีแนวทางป้องกันอย่างไรในอนาคต ? วิสัชนาที่ 2 บทเรียนที่สำคัญของภาครัฐและสังคมไทย คือการสร้างระบบป้องกันและการเตือนภัยจากภัยธรรมชาติ ที่มีความถูกต้อง รวดเร็ว เพื่อที่จะป้องกันไม่ให้เกิดโศกนาฏกรรมเช่นนี้อีกในอนาคต อันเป็นสิทธิของประชาชนที่ระบุไว้ในรัฐธรรมนูญ โดยเฉพาะมาตรา 58 ซึ่งระบุไว้ว่า “บุคคลย่อมมีสิทธิได้รับทราบข้อมูลหรือข่าวสารสาธารณะในครอบครองของหน่วยงานราชการ หน่วยงานของรัฐ รัฐวิสาหกิจ หรือราชการส่วนท้องถิ่น เว้นแต่การเปิดเผยข้อมูลนั้นจะกระทบต่อความมั่นคงของรัฐ ความปลอดภัยของประชาชน หรือส่วนได้เสีย อันพึงได้รับความคุ้มครองของบุคคลอื่น ทั้งนี้ตามกฎหมายบัญญัติ” ดังนั้นย่อมเป็นหน้าที่ของรัฐที่จะต้องเฝ้าระวัง และเตือนภัยพิบัติที่อาจจะส่งผลให้เกิดความสูญเสียต่อชีวิตและทรัพย์สินของประชาชน และเป็นหน้าที่ของรัฐที่จะต้องสร้างหลักประกัน รวมทั้งระบบความคุ้มครองความปลอดภัย ซึ่งควรที่การลงทุนในด้านนี้อย่างเพียงพอและเหมาะสม ในการปรับปรุงระบบเดิมที่มีอยู่ทั้งทางด้านเงินทุน เทคโนโลยี ทรัพยากรบุคคล รวมทั้งร่วมมือกับนานาประเทศ เพื่อสร้างระบบการเตือนภัยและหลักประกันที่ดีต่อประชาชน ผศ.จรัล ดิษฐาอภิชัย กรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ