เบื้องหลังการคอร์รัปชั่น : สิ่งที่สังคมไม่รู้ เมื่อไม่นานมานี้ หนังสือพิมพ์หลายฉบับได้ลงข่าวคราวเกี่ยวกับการทุจริตคอร์รัปชั่นที่น่าสนใจยิ่งด้วยกันสองข่าว ข่าวแรกเป็นการปาฐกถาของ ดร.สุเมธ ตันติเวชกุล เลขาธิการมูลนิธิชัยพัฒนา เนื่องในงานรัฐศาสตร์สนทนา เรื่อง “บ้านเมืองใสสะอาด ต้องปราบคอร์รัปชั่น” จัดขึ้นเมื่อวันที่ ๑๓ กันยายนศกนี้ โดยสมาคมรัฐศาสตร์แห่งประเทศไทย ในตอนหนึ่ง ดร.สุเมธ ได้กล่าวถึงผลการสำรวจทัศนคติของเยาวชนต่อการทุจริตคอร์รัปชั่นที่ได้รวบรวมจากโรงเรียนทั้งสิ้น ๓๘ แห่ง ว่าเป็นเรื่องที่น่าตกใจมาก การสำรวจนี้พบว่า เยาวชนกว่า ๓๔% เชื่อว่าการคอร์รัปชั่นเป็นวัฒนธรรมที่ไม่อาจแก้ไขได้ ๔๕% เชื่อว่าการให้ค่าตอบแทนเล็กๆ น้อยๆ แก่ข้าราชการเพื่อแลกกับความสะดวกในการติดต่อไม่ใช่เรื่องเสียหาย และจำนวนมากถึง ๕๑% เชื่อว่าจะโกงก็ได้ แต่ต้องมีผลงานและทำประโยชน์ให้แก่สังคม1 อีกข่าวเป็นความเห็นของผู้จัดการกองทุนรวมผู้หนึ่ง เกี่ยวกับทัศนคติของนักลงทุนที่มีต่อกรณีที่นายเอกยุทธ อัญชันบุตร ได้รับคำสั่งจากสำนักงานคณะกรรมการกำกับหลักทรัพย์และตลาดหลักทรัพย์(กลต.) ให้แสดงข้อมูลหลักฐานการปั่นหุ้น การฟอกเงินและการยักยอกเงินออกจากบริษัทจดทะเบียนของนักการเมืองในรัฐบาลชุดนี้ โดยผู้จัดการกองทุนท่านนี้ได้ลงความเห็นว่า นักลงทุนทั่วไปนั้นรับรู้ถึงพฤติกรรมการทุจริตดังกล่าวของนักการเมืองชุดนี้มานานแล้ว ดังนั้น เหตุการณ์ดังกล่าวจึงไม่มีผลกระทบต่อบรรยากาศการลงทุนแต่อย่างใด มีแต่เพียงผลกระทบระยะสั้นเฉพาะกับหุ้นของบริษัทที่เกี่ยวข้องเท่านั้น2 ข่าวที่น่าสนใจทั้งสองชิ้นนี้ ล้วนสะท้อนความเป็นจริงที่เราท่านต่างก็ทราบกันดีอยู่แล้วว่า สังคมไทยยอมรับพฤติกรรมการทุจริตคอร์รัปชั่นของผู้มีอำนาจ ตราบใดที่ยังรู้สึกว่าพวกเขายังคงมีผลงานและสามารถสร้างผลประโยชน์ให้ส่วนรวมได้ และในเมื่อผู้มีอำนาจเองก็ทราบดีถึงค่านิยมนี้ พวกเขาจึงไม่จำเป็นต้องเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมการทุจริตของตนแต่ประการใด หากเพียงอาศัยการบิดเบือนข้อมูลข่าวสารต่อไป เพื่อตอกย้ำความเชื่อที่ว่า ผู้มีอำนาจและประชาชนยังคงสามารถร่วมมือและแบ่งปันผลประโยชน์กันได้ โดยที่ต่างฝ่ายต่างได้รับส่วนแบ่งด้วยกันดังเช่นที่เคยเป็นมา เพียงเท่านี้ก็เป็นการเพียงพอแล้ว ดังนี้แล้ว เราจะยังคาดหวังว่าตัวผู้มีอำนาจจะเอาจริงกับการปราบปรามการทุจริตที่พวกเขาเองเป็นผู้กระทำได้หรือ ในฐานะประชาชนผู้ไร้ซึ่งอำนาจ มิหนำซ้ำยังถูกกระหน่ำด้วยค่านิยมที่ยอมรับการทุจริตคอร์รัปชั่นเสียเอง พวกเราจะต่อสู้กับการทุจริตคอร์รัปชั่นกันได้อย่างไร โลกนี้เปลี่ยนไป แท้จริงการที่ผู้มีอำนาจจะสร้างความมั่งคั่งให้กับตนเองและพวกพ้องพร้อมๆ กันไปกับการแบ่งปันผลประโยชน์ให้สังคมนั้น เป็นสิ่งที่ไม่อาจเป็นไปได้ในโลกยุคปัจจุบัน เพราะโลกได้เปลี่ยนแปลงไปโดยสิ้นเชิงแล้วนั่นเอง (พิจารณาจากตารางที่ ๑) ตารางที่ ๑ : การเปรียบเทียบสภาวะของโลกในอดีต กับ ปัจจุบัน ภาวะผลผลิตล้นเกินตลาดโลกที่เริ่มต้นขึ้นเมื่อกว่า ๓๐ ปีที่แล้ว ได้ผลักดันให้ธุรกิจหันเหเข้าสู่การเก็งกำไรในมูลค่าทรัพย์สินทางการเงิน (หุ้น ตราสาร อนุพันธ์ ฯลฯ) และด้วยผลตอบแทนที่สูงกว่าภาคการผลิตหลายเท่าตัว เพียงไม่นานนัก ซีอีโอยุคใหม่ที่สร้างความมั่งคั่งจากการเก็งกำไรก็ได้กลายเป็นกลุ่มอำนาจทางเศรษฐกิจที่ยิ่งใหญ่ที่สุด และในหลายประเทศพวกเขาก็ก้าวขึ้นสู่การเป็นผู้นำสูงสุดทางการเมืองอีกด้วย กระแสการควบรวมบริษัท (Merger and Acquisition) และการเพิ่มประสิทธิภาพในการจัดการที่เรียกกันว่า รีเอ็นจิเนียริ่ง ที่บังเกิดขึ้นทั่วโลกตลอด ๓๐ ปีมานี้ แท้ที่จริงคือการทำให้ภาคการผลิตเล็กลงเพื่อโยกย้ายการลงทุนไปสู่การเก็งกำไรในภาคการเงินให้ได้มากที่สุด ในเวลาเพียง ๗ ปีนับแต่ พ.ศ. ๒๕๓๕-๒๕๔๒ มูลค่าทรัพย์สินที่เกิดจากการควบรวมบริษัททั่วโลกเพิ่มขึ้นถึงกว่า ๒๑ เท่าในขณะที่ผลผลิตของทั้งโลก ยกเว้นประเทศจีน ลดลงอย่างต่อเนื่องจนเหลือเพียง ๖๕% ของกำลังการผลิตรวม3 ในโลกใหม่ที่ระบบเศรษฐกิจขึ้นอยู่กับมูลค่าทรัพย์สินที่อยู่ในภาคการเงินนี้ ประชากรแทบทั้งหมดบนโลกจึงไม่มีโอกาสได้รับส่วนแบ่งแต่อย่างใด ซ้ำร้ายยังกลายเป็นคู่แข่งตัวสำคัญในการแย่งชิงเงินลงทุนที่จำเป็นอย่างยิ่งในการสร้างความมั่งคั่งจากการเก็งกำไร และจำต้องตกเป็นผู้พ่ายแพ้มาโดยตลอด รายงานการพัฒนาของมนุษย์ประจำปี พ.ศ. ๒๕๓๙ ขององค์การสหประชาชาติระบุว่า จากปี พ.ศ. ๒๕๓๓ เป็นต้นมา ประเทศกำลังพัฒนากว่า ๑๐๐ ประเทศ ต้องประสบกับภาวะถดถอยทางเศรษฐกิจ หนึ่งในสี่ของประชากรโลกหรือ ๑.๖ พันล้านคน มีรายได้ลดลงอย่างต่อเนื่อง4 ไม่เพียงแต่ประชาชนในประเทศโลกที่สามเท่านั้นที่ต้องสูญเสียและตกเป็นผู้แพ้ แม้แต่ผู้คนของประเทศกลุ่มผู้นำทุนนิยมเอง ก็ไม่สามารถหลีกเลี่ยงชะตากรรมเช่นเดียวกันนี้ไปได้ สถาบันเศรษฐศาสตร์แนวใหม่ (New Economic Foundation) ได้พัฒนาดัชนีชี้วัดความอยู่ดีมีสุขที่ยั่งยืนขึ้น เพื่อติดตามความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นกับประชาชนในหลายประเทศทั่วโลก ย้อนกลับไปตั้งแต่ประมาณปี พ.ศ. ๒๔๙๓ เป็นต้นมา และพบว่า หลังจากที่ได้รับประโยชน์จากเศรษฐกิจที่เติบโตต่อเนื่องมานานกว่า ๕๐ ปี ประชาชนในประเทศผู้นำทุนนิยมส่วนใหญ่ก็เริ่มมีคุณภาพชีวิตที่เลวลงเช่นกัน (โดยดูได้ในตารางที่ ๒) ตารางที่ ๒ : ดัชนีชี้วัดความอยู่ดีมีสุขที่ยั่งยืน ที่มา: The Post-Corporate World โดย David C. Korten, หน้า ๗๑ ซีอีโอกับประชาชน : ใครได้ใครเสีย ประเทศสหรัฐอเมริกาเป็นตัวอย่างที่ชัดเจนที่สุดที่แสดงว่าในโลกทุกวันนี้นักเก็งกำไรมืออาชีพระดับโลกคือผู้ที่สามารถตักตวงผลประโยชน์มหาศาลจากการทุจริตคอร์รัปชั่นได้โดยไร้ความเสี่ยง และผู้คนส่วนใหญ่แทบทั้งหมดคือผู้ถูกเอาเปรียบโดยไม่รู้ตัว การศึกษาข้อมูลของสำนักงบประมาณประจำรัฐสภาสหรัฐอเมริกา (U.S. Congressional Budget Office) พบว่าในช่วง ๒๗ ปี จากปี พ.ศ. ๒๕๑๖-๔๓ ๔๐% ของประชากรสหรัฐฯ ผู้เสียภาษีมีรายได้ที่แท้จริงลดลง ๗% ในขณะที่ผู้มีรายได้สูงสุด ๑% มีรายได้เพิ่มขึ้น ๑๔๘% เฉพาะผู้ที่รายได้มากที่สุด ๐.๑% มีรายได้เพิ่มขึ้นถึง ๓๔๓% และที่น่าตกใจไปกว่านี้ ก็คือ ผู้ที่ร่ำรวยที่สุด ๐.๐๑% ของประเทศ พวกเขามีรายได้เพิ่มขึ้นถึง ๕๙๙%5 ยิ่งกว่านี้ อภิมหาซีอีโอ ๑๐ คนแรกของประเทศ พวกเขามีรายได้เพิ่มขึ้นอีก ๔๔ เท่าตัว ภายในระยะเวลาเพียงไม่ถึง ๒๐ ปี6 ในขณะที่ผู้คนจำนวน ๓๕.๘ ล้านคน หรือ ๑๒.๕% ของทั้งประเทศกลายเป็นคนยากจน7 แม้แต่เหตุการณ์เศรษฐกิจฟองสบู่โลกแตกที่เกิดขึ้นในเดือนมกราคมปี ๒๕๔๓ ที่ทำให้มูลค่าหุ้นในตลาดหลักทรัพย์วอลล์สตรีท หดหายไปถึง ๒๘ ล้านล้านบาท และมูลค่าหุ้นของทั่วทั้งโลกลดฮวบลงถึงกว่า ๕๐ ล้านล้านบาท8 ก็หาได้กระทบบรรดาซีอีโอนักเก็งกำไรได้ไม่ เพราะเช่นเดียวกับครั้งก่อนๆ พวกเขาเพียงแต่โยกเงินออกจากตลาดหุ้นไปสู่การเก็งกำไรในตลาดตราสารหนี้ ตลาดอนุพันธ์ หรือตลาดซื้อขายสินค้าล่วงหน้า เท่านี้พวกเขาก็สามารถสร้างกำไรได้ต่อไปตามปรกติ ซีอีโอกับการทุจริตที่ไม่ต้องรับผิด ข่าวคราวของการทุจริตโดยบรรดาซีอีโอของบรรษัทขนาดยักษ์ต่างๆ เช่น เอนรอน ซีรอกส์ ไทโค โกลบอลครอสซิ่ง และเวิร์ลคอม ที่จนถึงทุกวันนี้ก็ยังปราศจากผู้รับผิดชอบ ข่าวคราวเหล่านี้ล้วนเป็นหลักฐานยืนยันถึงอำนาจที่เหนือกฎหมายของพวกเขา นอกจากนี้ คณะรัฐมนตรีชุดปัจจุบันของสหรัฐฯ ก็ยังประกอบไปด้วยอดีตซีอีโอของบรรษัทยักษ์ใหญ่ถึง ๖ คน มากที่สุดเป็นประวัติการณ์9 โดยหลายคนมีประวัติว่าเคยพัวพันกับการทุจริตมาก่อน เช่นเดียวกับนายคลินตัน ประธานาธิบดีคนก่อนที่ถูกกล่าวหาว่าพัวพันกับการทุจริตในคดีบริษัทไวท์วอเตอร์ บริษัทอสังหาริมทรัพย์แห่งหนึ่ง นายบุช คนปัจจุบันก็เคยถูกสอบสวนในคดีที่ถูกกล่าวหาว่าอาศัยข้อมูลลับของบริษัทที่เขาเป็นกรรมการในการซื้อขายหุ้น (INSIDE TRADING)10 นายดิ๊ก เชนีย์ รองประธานาธิบดีคนปัจจุบัน อดีตรองประธานบริษัท ฮาลิเบอร์ตัน บรรษัทยักษ์ใหญ่ด้านพลังงาน ก็กำลังถูกดำเนินคดีในข้อหาที่บริษัทติดสินบนรัฐบาลไนจีเรียด้วยเงินจำนวน ๗,๓๘๐ ล้านบาท ในขณะที่เขายังเป็นผู้บริหารบริษัทดังกล่าวอยู่11 นอกจากนี้ หลายฝ่ายได้ตั้งข้อสงสัยเกี่ยวกับงบประมาณทางการทหารของรัฐบาลอเมริกันชุดนี้ ที่มีมูลค่าสูงถึง ๑๖.๔ ล้านล้านบาท12 ซึ่งสูงที่สุดเป็นประวัติการว่ามีเงื่อนงำ โดยเฉพาะอย่างยิ่งการใช้จ่ายงบประมาณในการฟื้นฟูประเทศอิรัก ทั้งนี้ บริษัท ฮาลิเบอร์ตัน เป็นผู้ได้รับสัมปทานรายใหญ่ที่สุด ด้วยมูลค่างานที่สูงถึง ๔๕,๐๐๐ ล้านบาท13 และนอกจากนี้ บริษัท เวิร์ลคอม ที่ถูกดำเนินคดีเนื่องมาจากการตกแต่งบัญชี ก็เป็นอีกรายที่ได้รับการว่าจ้าง14 หากนำเหตุการณ์ต่างๆ ที่เกิดขึ้นในประเทศไทย มาเปรียบเทียบกับเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในช่วงเวลาเดียวกันกับในสหรัฐอเมริกา ก็จะพบว่าแทบจะไม่แตกต่างกันเลย นั่นก็คือ ซีอีโอผู้กุมอำนาจทั้งทางการเมืองและเศรษฐกิจไม่ต้องรับผิดชอบต่อการกระทำของพวกเขาแต่ประการใด สรุป การจะต่อสู้กับการทุจริตคอร์รัปชั่น ก็คือ การร่วมกันค้นหาและตีแผ่ความจริงที่เกิดขึ้นให้เป็นที่ประจักษ์ต่อผู้คนว่า ในโลกปัจจุบันที่ผู้กุมอำนาจเบ็ดเสร็จคือซีอีโอนักเก็งกำไรมืออาชีพ การทุจริตคอร์รัปชั่นของพวกเขาที่มีจำนวนเพียงหยิบมือเดียว หมายถึงการสูญเสียอย่างใหญ่หลวงของผู้คนแทบทั้งหมด แน่นอน สื่อมวลชนกระแสหลักอาจจะยังสามารถสื่อสารข้อเท็จจริงในการทุจริตคอร์รัปชั่นของพวกเขาออกสู่สาธารณะได้ แต่ก็ไม่เพียงพอ และรัฐในฐานะที่ต้องพึ่งพิงอำนาจของบรรดานักเก็งกำไรเหล่านี้ ก็ไม่ต้องการให้ประชาชนรับทราบข้อเท็จจริงทั้งหมด ดังนั้น ภาระทั้งหมดจึงตกอยู่กับประชาชนด้วยกันเองเท่านั้น กระแสความเชื่อมั่นในระบบเศรษฐกิจและการเมืองที่ลดน้อยถอยลงอย่างรวดเร็วที่บังเกิดขึ้นแล้วทั่วโลก เป็นประจักษ์พยานถึงความสามารถของภาคประชาชนในการสื่อสารข้อเท็จจริงระหว่างกัน ผ่านวิธีการที่ศูนย์อำนาจไม่อาจควบคุมได้ อาทิ การพูดคุยกันเอง สภากาแฟ ระบบอินเตอร์เน็ต การส่งผ่านข้อความทางโทรศัพท์มือถือ (SMS) เครือข่ายเทปผี-ซีดีเถื่อน ฯลฯ วิธีการเหล่านี้ เมื่อบวกรวมกันแล้วก็กลายเป็นระบบเครือข่ายข้อมูลข่าวสารที่มีประสิทธิภาพสูงยิ่งกว่าการสื่อสารกระแสหลักเสียอีก ถึงเวลาแล้วที่ภาคประชาชนของไทยเราสมควรจะหันมาให้ความสำคัญกับระบบเครือข่ายข้อมูลข่าวสารที่เป็นของประชาชนอย่างแท้จริงเหล่านี้ แทนที่จะคิดอาศัยเพียงสื่อกระแสหลักที่ไร้อิสระมากขึ้นทุกที เอกสารอ้างอิง น.ส.พ. กรุงเทพธุรกิจ ฉบับวันที่ ๑๔ ก.ย. ๒๕๔๗ หน้า ๒ น.ส.พ.กรุงเทพธุรกิจ ฉบับวันที่ ๑๓ ก.ย. ๒๕๔๗ www.bangkokbiznew.com U.S.A. The Crumbling of Empire โดย Frederic F.Clairmont, วารสาร Resurgence ฉบับ ม.ค./ก.พ. ๒๐๐๓ หน้า ๒๑-๒๒ Human Development Report ประจำปี พ.ศ. ๒๕๓๙ โดย United Nation Development Program [UNDP] หน้า ๑ เพิ่งอ้าง หน้า ๒๑ เพิ่งอ้าง หน้า ๒๕ Us: Ranks of Poor, Uninsured Rose in 2003 โดย Genaro C. Armas U.S.A. : The Crumbling ..หน้า ๒๑ Special Report Bush and Big Bussiness นิตยสารThe Economist ฉบับ ๑๓-๑๙ ก.ค. ๒๐๐๒หน้า ๒๓ เพิ่งอ้าง หน้า ๒๒ www.thenation.org, Will the French Indict Cheney? Doug Izeland ๒๗ ธ.ค. ๒๐๐๓ USA: The crumbling หน้า ๒๐ Contract Sport: what did the Vice-President do for Halliburton? โดย Jane Mayer, จากเว็บไซต์นิตยสาร The New Yorker, ๒ ก.ย. ๒๐๐๔ Pentagon Hands Major Iraq Deal to Scandal-Riden Worldcom โดย Associated Press, ๒๒ก.ย. ๒๐๐๔