สัมมนาเปิดตัวหนังสือ “วัฒนธรรมการเมืองและการปฏิรูป” (จากซ้าย) ดร.วิชัย ตันศิริ คุณเกียรติชัย พงษ์พาณิชย์ และ ศ.ดร.เกษม ศิริสัมพันธ์ จัดขึ้นเมื่อวันที่ 24 สิงหาคม 2547 ที่ห้องคอนคอร์ด 4-5-6 โรงแรมอินเตอร์คอนติเนนตัล กรุงเทพฯ โดยมีวิทยากร 3 ท่าน คือ ดร.วิชัย ตันศิริ สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร พรรคประชาธิปัตย์ ดร.เกษม ศิริสัมพันธ์ และคุณเกียรติชัย พงษ์พาณิชย์ กรรมการบริหารอาวุโส หนังสือพิมพ์มติชน ได้มาเป็นวิทยากรในการสัมมนาในครั้งนี้ การจัดงานครั้งนี้มีผู้สนใจเข้าร่วมงานที่มาจากหลากหลายหน้าที่การงาน และที่น่าสนใจก็คือ ส่วนหนึ่งเป็นนักการศึกษา เป็นอาจารย์จากสถาบันอุดมศึกษา เป็นนักศึกษาปริญญาเอกหลายท่าน และโดยเฉพาะเป็นอาจารย์ที่สอนอยู่ในระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย ที่ให้ความสนใจและตั้งใจเข้าร่วมงานครั้งนี้ การสนทนาของวิทยากรทั้ง 3 ท่าน ได้ให้ข้อคิดและข้อเสนอที่น่าสนใจในเรื่อง การสร้างวัฒนธรรมการเมืองของสังคมไทย โดยเฉพาะวัฒนธรรมประชาธิปไตย ต้องเข้าใจถึงอุดมการณ์ คุณค่า ของการปกครองในระบอบประชาธิปไตย จนเป็นทักษะชีวิต ที่เรียกว่า วัฒนธรรมเป็นวิถีชีวิต เป็นบุคลิกภาพของคนในสังคมประชาธิปไตย ดร.วิชัย ตันศิริ ได้ชี้ให้เห็นว่า การปฏิรูปการเมืองนั้นต้องทำทั้ง 3 อย่างพร้อมๆ กัน คือ การเปลี่ยนแปลงเชิงระบบ การเปลี่ยนแปลงเศรษฐกิจและสังคม เพราะการเมืองก็ต้องสัมพันธ์กับเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม และสุดท้ายคือ วัฒนธรรมการเมือง ซึ่งถือว่าเป็นหัวใจสำคัญที่สุด เพราะวัฒนธรรมได้แสดงถึงค่านิยม อุดมการณ์ การกล่อมเกลาทางสังคม และกรอบของการดำเนินชีวิต ประเด็นความเข้าใจในเรื่องวัฒนธรรมการเมืองนั้น สังคมจะต้องเข้าใจให้ตรงกัน ไม่เช่นนั้นจะทำให้เกิดการแตกแยกทางความคิดและการปฏิบัติ เป็นปัญหาช่องว่างทางวัฒนธรรม การเมืองเป็นเรื่องพฤติกรรมศาสตร์ ไม่ใช่เรื่องอำนาจแต่อย่างเดียวอย่างที่เข้าใจกัน สิ่งที่น่ากลัว คือว่า ถ้าเกิดปัญหานี้ วัฏจักรทางวัฒนธรรมมันมีวงจรของมัน อย่างน้อย 25 ปีต่อรอบ แก้ไขยากมาก ในขณะที่ปัญหาทางเศรษฐกิจมีวัฏจักรเพียง 7 ปีต่อรอบ อยากให้เข้าใจให้ตรงกันว่า ประชาธิปไตยไม่ใช่มีแต่เรื่องเลือกตั้ง แต่มีส่วนอื่นอีกมากที่เป็นองค์ประกอบ (จากซ้าย) ดร.วิชัย ตันศิริ คุณเกียรติชัย พงษ์พาณิชย์ ศ.ดร.เกษม ศิริสัมพันธ์ และ Dr.Beatrice Gorawantschy ผู้แทนองค์การ มูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ดร.เกษม ศิริสัมพันธ์ อดีตนักการเมือง รวมทั้งเคยดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีกระทรวงศึกษาธิการด้วย กล่าวว่า รู้สึกสบายใจที่รู้ว่ามีคนคิดอย่างเดียวกัน โดยชี้ให้เห็นว่ารัฐธรรมนูญบ้านเรามี 17 ฉบับแล้ว เมื่อมาพิจารณาดูเรื่องพฤติกรรมของคนไทยปัจจุบันก็เห็นว่ายังไม่เปลี่ยน ดูกรณีที่รัฐธรรมนูญฉบับนี้ตั้งคณะกรรมการการเลือกตั้ง (กกต.) ก็พบว่ามีแต่อุปสรรค กกต. แจกใบเหลือง ใบแดง ท้ายที่สุดก็แพ้ไปเอง เพราะพฤติกรรมการเลือกตั้ง พฤติกรรมของนักการเมืองในความเข้าใจของชาวบ้านและคนทั่วไปกลายเป็นจิตสำนึกที่ฝังแน่น พฤติกรรมการเลือกตั้งกลายเป็นวัฒนธรรมของการที่จะต้องได้อะไรติดไม้ติดมือ เป็นการหล่อหลอมบุคลิกภาพ ความคิด และความเชื่อแบบผิดๆ การทำงานของ กกต. ในปัจจุบัน จึงเป็นการคิดวิธีการที่จะลงโทษอย่างเดียว ไม่ได้ฉุกคิดว่าการเลือกตั้งเป็นพฤติกรรมที่อยู่ภายใต้อิทธิพลของวัฒนธรรมที่ถูกหล่อหลอมมานาน ดร.เกษม ชี้ว่า ความจริงหน้าที่ที่ดีของ กกต. ที่ระบุไว้ในรัฐธรรมนูญ คือ การให้การศึกษาทางการเมืองแก่ประชาชน และย้ำว่า วัฒนธรรม สำคัญกว่าอะไรทั้งสิ้น ถ้าเราจะเปลี่ยนต้องให้ความรู้ทางการเมืองแก่ประชาชน เพราะเมื่อเกิด 14 ตุลาคม 2516 นั้น เกิดเส้นแบ่งระหว่างเผด็จการทหารและประชาธิปไตยแล้ว และก็ได้เกิดคนรุ่นใหม่ที่เขาเปลี่ยนวัฒนธรรมการเมืองแล้ว ดังนี้แล้ว ตัวเปลี่ยนวัฒนธรรม ก็คือ การศึกษาในวงกว้าง คือ การให้การศึกษาทางการเมืองที่เรียกว่า Political Education ซึ่งบทบาทของสื่อมวลชนและบทบาทของกลุ่มที่เรียกว่า การเมืองภาคประชาชน จะสำคัญที่สุด ส่วนการศึกษาในโรงเรียนเพื่อสร้างพลเมือง Civic Education ก็สำคัญ น่าจะทำกันอย่างจริงจัง คุณเกียรติชัย พงษ์พาณิชย์ วิทยากรดำเนินรายการ ได้เสนอแง่มุมของสื่อมวลชนเพิ่มเติมว่า เหตุการณ์ 14 ตุลาคม 2516 ถือเป็นช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อของการเปลี่ยนถ่ายทางวัฒนธรรมที่สำคัญ ดังจะเห็นได้ว่าหลัง 14 ตุลา เป็นต้นมา การระเบิดออกทางวรรณกรรม มีหนังสือพิมพ์ วารสาร หนังสือต่างๆ เกิดขึ้นมากมาย โดยเฉพาะทางด้านสื่อแล้ว สิทธิเสรีภาพของสื่อต่างๆ ขยายตัวมากขึ้น แต่น่าเสียดายเรื่องการหล่อหลอมทางพฤติกรรม ก็น่าจะมีการสื่อสารกับสังคมด้วย สิ่งที่เห็นว่าเป็นการจุดประกาย ก็คือ สื่อ น่าที่จะได้ทำหน้าที่นี้ในการปรับเปลี่ยนวัฒนธรรมทางการเมือง ที่ ดร.เกษม และ ดร.วิชัย ได้พูดไว้ได้มากกว่านี้ โดยเข้าไปมีบทบาทในการเปลี่ยนแปลงวัฒนธรรมทางการเมืองในภาคประชาชนให้มากขึ้น ผู้เข้าร่วมงาน อย่างไรก็ตาม แม้สังคมไทยจะมีการเปลี่ยนถ่ายอำนาจทางโครงสร้างจากรัฐบาลทหาร ไปเป็นรัฐบาลพลเรือนในปัจจุบัน แต่เนื้อหาก็ยังไม่เปลี่ยน จะเห็นได้ว่ายังคงมีเผด็จการของเสียงข้างมากในรัฐสภา การให้การศึกษาทางการเมืองในระบบการศึกษาดังที่ผู้เขียนได้เขียนฝากไว้เพื่อให้อาจารย์และนักการศึกษาได้นำไปใช้ในการเรียนการสอนในโรงเรียน จึงน่าจะเป็นโอกาสเปิดให้การรับรู้และเรียนรู้ในเรื่องการหล่อหลอมและการสร้างวัฒนธรรมทางการเมืองได้อย่างกว้างขวางและเป็นรูปธรรมที่ชัดเจนขึ้น ไปพร้อมๆ กับที่สื่อมวลชนก็ควรจะได้ขยายบทบาทในการช่วยสร้างเสริมการเรียนรู้ทางการเมืองและวัฒนธรรมทางการเมืองโดยตรงแก่ประชาชนอีกทางหนึ่งด้วย