เรื่องสิทธิมนุษยชน : กรณีผู้สูญหายในสังคมไทย (2) ปุจฉาที่ 2 มีกระบวนการการติดตามผู้สูญหาย และมีแนวทางป้องกัน แก้ไขหรือไม่ อย่างไร? วิสัชนาที่ 2 เมื่อเกิดกรณีคนสูญหาย ครอบครัวของผู้สูญหายมีสิทธิร้องทุกข์ ร้องเรียน และติดตามผู้สูญหาย ในแง่รัฐ การติดตามผู้สูญหายเป็นกระบวนการแสวงหาความยุติธรรม และการแสวงหาข้อเท็จจริงให้ปรากฏขึ้นในสังคม เป็นการสรุปบทเรียน เพื่อสร้างบรรทัดฐาน และป้องกันไม่ให้เกิดเหตุการณ์เช่นนี้อีกในอนาคต ในหลายประเทศ กระบวนการเหล่านี้เกิดขึ้นจากการร่วมกันของคนทั้งสังคมในการผลักดัน เช่น ในอาร์เจนติน่า ในปี 1983 รัฐบาลซึ่งมีผู้นำเป็นนักเคลื่อนไหวสิทธิมนุษยชน ได้ตั้งคณะกรรมการเรื่องผู้สูญหาย เพื่อสืบหาข้อเท็จจริงเกี่ยวกับการลิดรอนสิทธิเสรีภาพ และชีวิตพลเรือน โดยคณะทหาร และต่อมาในปี 1984 หลังจากการทำงานอย่างหนัก คณะกรรมการชุดนี้ได้จัดทำรายงานชื่อ Argentina Never Again (Nunca Mas) ยืนยันข้อเท็จจริงเรื่องมีคนสูญหาย 8,963 คน และมีศูนย์ดำเนินการทรมานลับ 340 แห่ง ในช่วงการปกครองของเผด็จการทหาร และตีพิมพ์เป็นหนังสืออย่างเป็นทางการเผยแพร่อย่างกว้างขวาง ในประเทศกรีก มีการดำเนินคดีต่อชนชั้นนำทหารและตำรวจที่ทำการปราบปรามประชาชนในปี 1974-1975 และมีการพิพากษาลงโทษทหารและพลเรือน 24 คน ซึ่งเป็นผู้มีบทบาทในการทำการรัฐประหารในเวลาต่อมา สำหรับในไทยกรณีคุณทนง โพธิอ่าน มีการจัดตั้งคณะกรรมการหลายชุดขึ้นมาตรวจสอบ แต่ก็ไม่ปรากฏว่ามีการนำเสนอรายงานผลการตรวจสอบใดๆต่อสาธารณะ กรณีผู้สูญหายในเหตุการณ์พฤษภา 35จากการรณรงค์ของคณะกรรมการญาติวีรชนพฤษภา 35 ร่วมกับองค์กรประชาธิปไตยต่างๆ ผลักดันให้รัฐบาลแต่งตั้งคณะกรรมการอิสระเพื่อติดตามผู้สูญหายและช่วยเหลือผู้เสียหายจากเหตุการณ์ฯ ได้ เมื่อวันที่ 28 กันยายน 2544 ส่วนกรณีคุณสมชาย อยู่ในขั้นตอนของการแสวงหาข้อเท็จจริง และมีการออกหมายจับเจ้าหน้าที่ตำรวจผู้ต้องสงสัยในคดีนี้ อย่างไรก็ตาม มีข้อพึงสังเกตว่าในกระบวนการแสวงหาข้อเท็จจริงนั้นยังคงมีปัญหาและอุปสรรคในการร่วมงานกับหน่วยงานราชการบางส่วน และยังคงไปไม่ถึงซึ่งกระบวนการในการนำผู้ทำผิดมาลงโทษตามกฎหมาย ดังนั้นแนวทางที่สำคัญในการป้องกันไม่ให้เกิดการละเมิดสิทธิมนุษยชนขั้นร้ายแรง เช่นนี้อีก คือการคอยติดตาม และตรวจสอบการใช้อำนาจรัฐ ให้เคารพต่อหลักสิทธิมนุษยชน และความเป็นมนุษย์ และทุกคนต้องช่วยกันที่จะไม่ลืมการสูญหายไปของคนต่างๆ หรือปล่อยให้เป็นเรื่องที่หายไปเองเช่นที่เคยเป็นมา ในขณะเดียวกันก็ถือเป็นสิทธิของญาติและครอบครัวของผู้สูญหายที่จะต้องได้รับความจริง และข้อเท็จจริงที่ชัดเจนเกี่ยวกับการสูญหาย รวมทั้งมีสิทธิพึงได้รับค่าชดเชย และการเยียวยาอย่างยุติธรรม ผศ.จรัล ดิษฐาอภิชัย กรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ