การจัดกระบวนการเรียนรู้วิถีประชาธิปไตยสู่ประชาชน การประชุมระดมความคิดเห็นเรื่อง “การจัดกระบวนการเรียนรู้วิถีประชาธิปไตยสู่ประชาชน” เป็นโครงการสัมมนา ที่จัดโดยสำนักเลขาธิการนายกรัฐมนตรีร่วมกับสถาบันนโยบายศึกษา เพื่อระดมความคิดเห็นจากผู้แทนหลายภาคส่วนสังคม และผู้สนใจ เพื่อให้มีการแลกเปลี่ยนความรู้และประสบการณ์การพัฒนาการเมืองไทย ในมิติที่เกี่ยวกับการจัดกระบวนการเรียนรู้หรือการให้การศึกษาทางการเมืองแก่ประชาชน (civic education) ทั้งนี้เพื่อหาแนวทางที่เหมาะสม เป็นไปได้ในทางปฏิบัติในการกำหนดเป็นยุทธศาสตร์และแผนพัฒนาการเมืองที่เป็นรูปธรรม สอดรับกับหลักการที่กำหนดไว้ในรัฐธรรมนูญ พ.ศ.2540 การประชุมดังกล่าว ประกอบด้วย 2 ส่วน คือ ส่วนแรก เป็นการปาฐกถานำ เรื่อง “การให้การศึกษาทางการเมืองแก่ประชาชน” โดย ศาสตราจารย์ ดร.ชัยอนันต์ สมุทวณิช ประธานสถาบันนโยบายศึกษา ส่วนที่สอง เป็นการประชุมระดมความคิดเห็น ซึ่งดำเนินรายการโดย รองศาสตราจารย์ ดร.อภิญญา รัตนมงคลมาศ คณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย บทความนี้ เป็นการเขียนและเรียบเรียงจากทั้ง 2 ส่วน โดยมีเนื้อหาดังนี้ 1.ความเข้าใจพื้นฐานเกี่ยวกับการให้การศึกษาทางการเมืองแก่ประชาชน1 การให้การศึกษาทางการเมืองแก่ประชาชน มีความแตกต่างกัน ตามลักษณะความเป็นมาทางประวัติศาสตร์ของแต่ละสังคม สังคมไทยมีลักษณะพิเศษ มีลักษณะของระบบสังคมที่เปิด แต่ระบบการเมือง และระบบราชการกึ่งปิด การที่ระบบสังคมเปิด แต่ระบบการเมืองและระบบราชการกึ่งปิด กึ่งเปิด ทำให้ในประวัติศาสตร์การเมืองไทย ระบบราชการได้มีส่วนสำคัญในระบบการเมืองมาเป็นเวลานาน ผูกขาดการให้การเรียนรู้ทางการเมืองแก่ประชาชน ต่อมาเมื่อระบบสังคมเปิดมากขึ้น จึงเกิดสภาวะที่ขัดกันระหว่างคำแถลงการณ์กับสภาวะความเป็นจริง ซึ่งส่งผลให้คนในสังคมเกิดความรู้สึกสับสนและมีความคับข้องใจมากขึ้น ในการเรียนรู้ทางการเมืองที่รับรู้กับการอยู่กับระบบการเมือง ในประเทศไทย ขบวนการเคลื่อนไหวประชาธิปไตย ทำให้สังคมเปิดรับข้อมูลข่าวสารทางการเมืองจากนอกประเทศ มาตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 5 แต่ในยุคนั้นการให้การเรียนรู้ทางการเมือง กลไกรัฐเป็นผู้ผูกขาดการให้ความหมาย “การเมือง” โดยเฉพาะคำต่าง ๆ ที่เป็นองค์ประกอบสำคัญในทางการเมือง ว่ามีความหมายอย่างไร2 กล่าวคือการที่ประชาชนจะรับรู้ความหมายการเมืองอย่างไรนั้น ต้องมาจากการที่รัฐเป็นผู้อธิบาย และควบคุมการให้ความหมายนั้น ๆ ไว้ มีคำในพจนานุกรมหลายคำที่บัญญัติเกี่ยวกับการเมือง อาทิ คำว่า government ในสมัยรัชกาลที่ 5 นั้น หมายถึงองค์กรการปกครองที่มีอำนาจเด็ดขาด ดังนั้น ในยุคดังกล่าว จึงเห็นได้ว่า การให้การเรียนรู้ทางการเมืองแก่ประชาชนนั้น ฝ่ายรัฐเป็นผู้กำหนดกรอบไว้ ต่อมาสังคมเปิด จากการเปิดประเทศทางการค้าก็ดี การที่ชนชั้นสูง ได้ไปศึกษาที่ต่างประเทศก็ดี รวมทั้งสื่อมวลชนที่มีความเป็นอิสระ ต่าง ๆ เพิ่มมากขึ้น สื่อเหล่านี้ได้เริ่มขยายการให้การเรียนรู้ทางการเมืองแก่ประชาชน โดยเฉพาะกลุ่มที่เป็นสื่อมวลชน หรือใกล้ชิดกับสื่อมวลชน โดยมีนักคิดนักเขียนเขียนหนังสือ ออกสื่อสิ่งพิมพ์ต่าง ๆ มากขึ้น เช่น เทียนวรรณ เป็นต้น แต่เป็นที่น่าสังเกตว่า การเรียนรู้ทางการเมืองนับแต่ยุคนั้นมา มีลักษณะเป็นการรับรู้จากสื่อ ตำรา และอุดมการณ์ทางการเมืองที่ได้ยิน ได้อ่าน หรือที่เรียกว่าเป็น การเรียนรู้จากการรับรู้ (cognitive domain) มากกว่าการเรียนรู้จากประสบการณ์ตรง (experience domain) ซึ่งมาจากการต่อสู้และเกิดการเรียนรู้จากการมีส่วนร่วมในกระบวนการทางการเมือง การเรียนรู้ทางการเมืองหรือการได้รับการศึกษาทางการเมืองจึงมีลักษณะที่ขัดกันกับประสบการณ์จริงหรือมีความขัดแย้งอยู่ในใจของประชาชน ต่อมาแม้ว่าจะมีการเปลี่ยนระบอบการเมืองที่เป็นประชาธิปไตยมากขึ้น แต่สังคมไทยก็ยังมีความเป็นลักษณะพิเศษดั้งเดิมอยู่ คือ ระบบการเมืองที่เปิดไม่เต็มที่มากนัก ในขณะที่สังคมเป็นระบบเปิด และมีพัฒนาการของความเป็นระบบเปิดเรื่อยมาโดยลำดับ การให้การเรียนรู้หรือการให้การศึกษาทางการเมืองครั้งแรกที่เป็นแบบแผน คือ การให้ความรู้ในเรื่องหน้าที่พลเมือง ซึ่งเริ่มมีความหลากหลาย และกว้างขวางมาก ในช่วงปี พ.ศ. 2475-2490 โดยจะเห็นได้จากการมีหลักสูตรการปลูกฝังหน้าที่พลเมืองผ่านตำราการเรียนการสอนที่มีการสอดแทรกเนื้อหาด้านศีลธรรมจรรยาและวิถีประชาธิปไตยอุมดมคติควบคู่กันไป จนเมื่อมีการจัดตั้งมหาวิทยาลัยขึ้น เป็นมหาวิทยาลัยเปิด การเรียนรู้หรือการให้การศึกษาทางการเมือง ได้พัฒนาเป็นหลักสูตรการเรียนการสอนระดับสูงขึ้น มีรูปแบบ กระบวนการที่ชัดเจนมากขึ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งกระบวนการที่เกี่ยวข้องกับการพัฒนาการเมืองสู่ความเป็นประชาธิปไตย ซึ่งส่งผลให้เกิดการก่อและขยายตัวของขบวนการให้การศึกษาทางการเมืองในสถาบันการศึกษาเพิ่มมากขึ้น อย่างไรก็ตาม เป็นที่น่าสังเกตว่า การให้การศึกษาทางการเมืองนั้น สังคมไทยไม่มีประสบการณ์กว้างขวางที่ก่อผลสะเทือนต่อประชาชนทุกหมู่เหล่า เหมือนในบางประเทศ เช่น อิตาลียุคฟาสซิสม์ อเมริกาก่อนการต่อสู้เพื่อเสรีภาพ ซึ่งประชาชนในประเทศเหล่านั้น มีประสบการณ์ตรงในการเรียนรู้ทางการเมือง จึงสั่งสมและอาศัยประสบการณ์เหล่านั้นมาเป็นข้อมูลในการประเมินหลักคิด กับความเป็นจริงในสังคมการเมือง จึงอาจกล่าวได้ว่า โดยพื้นฐานแล้ว การให้การศึกษาทางการเมือง จะพึ่งอิง และเกื้อกูลไปด้วยกันกับการสร้างความเป็นประชาธิปไตย การสร้างพลเมืองให้เป็นประชาธิปไตย โดยเฉพาะอย่างยิ่ง การทำให้ประชาธิปไตย เป็นส่วนหนึ่งของวิถีชีวิตของประชาชน (democracy is a way of life) ซึ่งมีการให้การศึกษาทางการเมืองเป็นฐานหลัก ในการสร้างสังคมประชาธิปไตย การให้การศึกษาทางการเมืองนั้น มีหลายมิติ และขั้นตอน รวมทั้งมีองค์ประกอบหลายประการ ได้แก่ การสร้างสังคมให้มีวิถีชีวิตประชาธิปไตย การให้บทบาทสื่อมวลชนในการสร้างหรือให้การเรียนรู้การเมือง และปลุกเร้าให้กับคนในสังคมเข้ามามีส่วนร่วมทางการเมือง ในสังคมการเมืองอเมริกัน การให้การศึกษาทางการเมืองเป็นเรื่องการมีและเสริมสร้างประสบการณ์จริงของพลเมือง ซึ่งมุ่งไปสู่วิถีชีวิตที่เป็นประชาธิปไตย ส่วนของประเทศเยอรมัน การให้การศึกษาทางการเมือง จะไม่ใช่หน้าที่ของรัฐ แต่เป็นเรื่องของสังคม เยอรมันนั้นเป็นต้นแบบของการมีกองทุนหรือมูลนิธิทางการเมือง เยอรมันมีวัฒนธรรมย่อย และมีฐานของประชาธิปไตยแบบดั้งเดิม การให้การศึกษาทางการเมืองจึงมิใช่เรื่องของรัฐบาลกลางและมีการให้ความเป็นอิสระของท้องถิ่นสูงมาก หลักปรัชญาทางสังคมการเมืองของเยอรมันคือ ส่วนใหญ่มีอยู่เพื่อรับใช้ส่วนย่อย การให้การศึกษาทางการเมืองของเยอรมัน จึงเป็นการฟื้นฟูความรู้สึกเกี่ยวกับการต่อสู้ทางการเมืองที่มีมาเดิมซึ่งละเว้นไปนานให้กลับมามีบทบาทในการปลูกฝังจิตสำนึกทางการเมือง เช่น มีการจัดตั้งพิพิธภัณฑ์ทางการเมือง และสิ่งที่เป็นประวัติศาสตร์อันเกี่ยวกับการเมือง เพื่อเป็นการถ่ายทอดและให้การศึกษาทางการแก่ประชาชน สำหรับประเทศไทยนั้น ในระยะ 30 ปีที่ผ่านมา มีพัฒนาการที่เปลี่ยนแปลงไปมากขึ้น การให้การศึกษาทางการเมืองค่อนข้างจะหลากหลาย และรัฐไม่ค่อยจะผูกขาดเหมือนแต่ก่อน3 แต่เนื้อหาของการศึกษาทางการเมืองก็ยังอยู่ในส่วนของการรับรู้ (cognitive domain) ที่ไม่สอดคล้องกับความเป็นจริง ทำให้คนในสังคมมีความขับข้องใจมากขึ้น จึงทำให้คนในสังคมบางส่วนหาทางออกโดยการไปเรียนรู้ลัทธิการเมืองที่ตรงข้ามกับประชาธิปไตย ดังจะเห็นได้จากการที่มีการวิเคราะห์สังคมไทย ที่มีการนำเอาแนวคิดทางการเมืองที่ต่างออกไปมาใช้ และปลูกฝังขบวนการต่อสู้ทางการเมืองแนวทางใหม่ขึ้น เช่น ลัทธิคอมมูนิสต์ เป็นต้น โดยทั่วไป ลักษณะของการให้การศึกษาทางการเมือง ที่เน้นการถ่ายทอดการเรียนรู้จากการรับรู้ (cognitive domain) ซึ่งมีความตรงกันข้ามกับการศึกษาทางการเมืองเชิงประสบการณ์(experience domain) จะทำให้ประชาชนขาดพลังขับดันในการเข้าไปมีส่วนร่วมทางการเมือง เพราะการไม่มีประสบการณ์ตรง จะทำให้ประชาชนไม่คุ้นเคยจนเกิดการยอมรับและเห็นความสำคัญจำเป็นในการเรียนรู้วิถีชีวิตประชาธิปไตยในทางการเมือง จึงมักพบว่าคนส่วนใหญ่ก็ไม่เห็นว่ามีประโยชน์ของการศึกษาและการรับรู้ทางการเมือง โดยเฉพาะการเข้าไปมีประสบการณ์ตรง ตรงกันข้ามกับมองว่า การเข้าไปมีประสบการณ์ในการต่อสู้ทางการเมือง การเรียกร้องทางการเมือง เป็นภัยมากกว่า คนไทยจึงมีมุมมองว่า การเรียนรู้ทางการเมือง เป็นประสบการณ์ส่วนตัวมากกว่า การเปลี่ยนแปลงทางการเมืองที่เกี่ยวข้องกับขบวนการประชาชนที่สำคัญ คือ เหตุ14 ตุลาคม 2516 เหตุการณ์6 ตุลาคม 2519 และเหตุการณ์ 5 พฤษภาคม 2535 กล่าวได้ว่า ได้มีส่วนอย่างสำคัญทำให้ประชาชนเรียนรู้ทางการเมืองจากประสบการณ์จริงโดยตรงเพิ่มมากขึ้น แต่ทั้ง 3 เหตุการณ์นั้น ได้ให้แง่มุมอีกด้านหนึ่งคือ เป็นการให้การศึกษาทางการเมืองที่ประชาชนได้เรียนรู้อย่างไม่สมบูรณ์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเรื่องของข้อมูลข่าวสาร และการตีความ4 การจัดทำรัฐธรรมนูญ ปี 2540 นั้น เป็นการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองที่สำคัญ ทั้งในด้านของเนื้อหาของรัฐธรรมนูญ และการที่ประชาชนได้เรียนรู้ทางการเมืองจากประสบการณ์ตรง ได้แก่ การที่ประชาชนมีส่วนร่วมอย่างกว้างขวางมากมายในกระบวนของการร่างรัฐธรรมนูญฉบับดังกล่าว และการที่รัฐธรรมนูญฉบับนี้ มีเนื้อหาที่เปิดและกระตุ้นให้ประชาชนมีส่วนร่วมทางการเมืองมากขึ้น อาทิ การให้รัฐมีหน้าที่การจัดทำแผนพัฒนาการเมือง การให้ชุมชนมีสิทธิการปกป้องรักษาสิ่งแวดล้อม การให้มีประเด็นที่เกี่ยวกับสิทธิประชาชนที่หลากหลายมากขึ้น เป็นต้น อย่างไรก็ตาม เป็นที่น่าสังเกตว่าการให้การเรียนรู้ทางการเมืองแก่ประชาชนของไทยปัจจุบัน มีลักษณะที่น่าสนใจหลายประการคือ 1. การเมือง โดยตัวของมันเอง ไม่ใช่จุดที่ประชาชนสนใจ ในแง่ของความเป็นการเมือง5 แต่สนใจการเมืองในแง่ของการเป็นเครื่องมือ ที่จะทำให้เกิดผลที่ดีและเป็นประโยชน์ต่อวิถีชีวิตความเป็นอยู่ของตนเองมากกว่าส่วนรวม การมีส่วนร่วมทางการเมือง จึงมักมาจากการตัดสินใจว่าตนจะได้หรือเสียประโยชน์ มากกว่าคำนึงถึงประโยชน์สาธารณะหรือประชาคม 2.รัฐบาลปัจจุบัน ให้การศึกษาทางการเมืองแก่ประชาชนโดยตรง ลักษณะเดียวกันกับการขายตรงในทางการตลาด (DIRECT MARKETING) โดยให้ประชาชนประเมินจากนโยบายประชานิยมรูปธรรมที่เป็นเรื่องใกล้ตัว เช่น นโยบาย 30 บาทรักษาทุกโรค นโยบายทำสงครามกับยาเสพติด นโยบายปราบปรามผู้มีอิทธิพล ๆ การสร้าง entertainment complex นโยบายเอื้ออาทร ต่างๆ ประเด็นสาธารณะทางการเมืองเช่น การกระจายอำนาจ การพัฒนาการเมือง การส่งเสริมการมีส่วนร่วมทางการเมือง การปกป้องสิทธิของพลเมือง เป็นประเด็นที่ไม่ได้รับความสนใจหรือได้รับความสนใจน้อยลง 3.มีการทำให้การเมืองก้าวข้ามยุคของการเรียกร้องหาประชาธิปไตย และการประเมินความมีคุณค่าของอุดมการณ์และวิถีชีวิตประชาธิปไตยว่าดีหรือไม่อย่างไร โดยแทนที่ด้วยการประเมินว่า ประชาธิปไตยที่มีอยู่ทำอะไรได้บ้าง นำพาสังคมและประชาชนไปสู่อะไร ทำให้ชีวิตความเป็นอยู่ของประชาชนดีขึ้นหรือไม่ การพัฒนาการเมือง ถูกจัดวางตำแหน่งไว้ไกลกว่า นโยบายที่เป็นรูปธรรม และกระทบต่อความเป็นอยู่ของประชาชน ทำให้ประชาชนได้เห็น และรับรู้และคิดเฉพาะเรื่องที่ใกล้ตัว6 น่าสังเกตว่า สิ่งที่รัฐบาลปัจจุบันทำอยู่นี้ เป็นการให้การศึกษาทางการเมือง แก่ประชาชนหรือไม่ ซึ่งถ้ามองในอีกแง่มุมหนึ่ง คือ การเมืองต้องอิงอยู่กับโครงสร้างที่แท้จริงของสังคมนั้น ๆ ก็อาจกล่าวได้ว่า เป็นการให้การศึกษาทางการเมืองแก่ประชาชนอีกด้านหนึ่ง แต่เป็นการให้การศึกษาทางการเมืองที่หนีห่างการเมืองแบบแผนเดิม คือการเรียนรู้วิถีชีวิตการเมืองผ่าน การเลือกตั้ง การมีรูปแบบจำลองสภาในโรงเรียน การมีสภานักเรียน ไปสู่การเรียนรู้ทางการเมืองแบบแผนใหม่ ในรูปแบบของการเป็นกรณีศึกษา และการมีส่วนร่วมทางการเมืองจากผลกระทบ ที่มีประเด็นมาจาก นโยบาย การตัดสินใจ การบริหารนโยบายของรัฐบาล ที่เป้าหมายอยู่ที่ประชาชนจะได้อะไรจาการเมือง มากกว่าจะให้อะไรกับการเมือง ในสังคมประชาธิปไตย ดังนั้น เพื่อปลูกฝังค่านิยมและวัฒนธรรมทางการเมือง ที่จะเกื้อกูลต่อการพัฒนาการเมือง การให้การศึกษาทางการเมือง โดยจัดกระบวนการเรียนรู้วิถีประชาธิปไตยสู่ประชาชน ขึ้นมาในสังคมไทยเวลานี้และต่อไปในอนาคต จึงต้องมีเป้าหมายให้ประชาชนได้เรียนรู้และซึมซับค่านิยมและวัฒนธรรมทางการเมือง เพิ่มขึ้นมากกว่าการเสริมสร้างประสบการณ์ทางการเมืองแก่ประชาชนเฉพาะเรื่องใกล้ตัวเพียงด้านเดียว อาทิ การให้มีพิพิธภัณฑ์ทางการเมืองลักษณะ living museum เพื่อเป็นเครื่องมือในการให้การศึกษาทางการเมืองแก่ประชาชนให้ตระหนักถึงความสำคัญของการต่อสู้ทางการเมือง และพลังของการมีส่วนร่วมทางการเมือง การให้การศึกษาทางการเมือง ในโรงเรียนหรือสถานศึกษาโดยการเล่าเรื่อง (story telling) ผ่านกรณีศึกษา เช่น กรณีท่อก๊าชหินกรูด บ่อนอก ป่าชุมชน สมัชชาคนจน เขื่อนปากมูล เป็นต้น ปัจจุบันการให้การศึกษาทางการเมืองที่รัฐทำตรง และน่าสนใจคือ การที่ผู้นำรัฐบาลออกมาจัดรายการวิทยุ พูดคุยกับประชาชนทุกเช้าวันเสาร์ เป็นการเข้าตรงถึงประชาชน7 การที่นายกรัฐมนตรีจัดรายการพบและคุยกับประชาชนเป็นประจำดังกล่าว เป็นการรายงานผลงานของรัฐบาล กับประชาชนสดและตรงจากปากผู้ที่บริหารประเทศ ซึ่งถือว่าเป็นมิติใหม่ของ่การให้การศึกษาทางการเมือง การกระทำดังกล่าวข้างต้น เป็นการส่งสัญญาณให้ องค์กรประชาชน หน่วยงานและองค์กรอิสระต่าง ๆ ที่ทำหน้าที่ติดตาม ตรวจสอบและกำกับรัฐบาล เช่น รัฐสภา กกต. ศาลรัฐธรรมนูญ จำเป็นต้องเปลี่ยนบทบาท ด้วยการประเมิน“ประเด็นการเมืองใหม่” ที่รัฐบาลผลิตออกอย่างรอบคอบและรวดเร็วมากยิ่งขึ้น สิ่งดังกล่าวได้แก่ นโยบายและยุทธศาสตร์ รายวัน เสริมรูปธรรมด้วยเม็ดเงิน(งบประมาณ) โครงการชื่อใหม่ ๆ ที่กระทบถึงวิถีชีวิตของประชาชนทุกเรื่อง ทั้งเศรษฐกิจ สังคม การเมือง อาทิเช่น หนึ่งตำบลหนึ่งผลิตภัณฑ์ one stop service กองทุนหมู่บ้าน สิ่งที่เป็นประเด็นการเมืองใหม่นี้ไม้ได้เกิดขึ้นในอดีต ซึ่งสะท้อนให้เห็นว่า การเมืองมีการเคลื่อนไหวอย่างไม่หยุดนิ่ง การเมืองจะสร้างผลผลิตอยู่ตลอดเวลา การให้การศึกษาทางการเมืองแก่ประชาชน ที่ผู้นำรัฐบาล(นายกทักษิณ)ทำอยู่ในขณะนี้ ทำให้เกิดตัวละครในกระบวนการทางการเมืองเพิ่มขึ้นมา และและเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา ตัวละครที่เป็นผู้กระทำทางการเมือง ไม่จำกัดอยู่ที่บุคคล สถาบันทางการเมืองเท่านั้น แต่อาจเป็นประเด็นทางการเมืองที่มีความหลากหลายซับซ้อนมากขึ้น ซึ่งมีผลทำให้ เกิดเนื้อหาสารัตถะใน การให้การให้การศึกษาทางการเมืองแก่ประชาชน ที่เปลี่ยนไปด้วย ดังนั้น การให้การศึกษาทางการเมืองแก่ประชาชน จึงควรหันมาพิจารณาเป็นกรณีศึกษาหรือ case study มากกว่าการไปสอนตำรา ขั้นตอนหรือกระบวน ประชาธิปไตยในโรงเรียน ชุมชน 2.ประเด็นที่น่าสังเกตเกี่ยวกับการให้การศึกษาทางการเมืองแก่ประชาชนในอนาคต 2.1 สิ่งที่เรียกว่า “การเมือง” ขณะนี้เปลี่ยนโฉมหน้าในเชิงคุณภาพไป เราต้องรู้เรื่องระหว่างประเทศมากขึ้น หมายความว่าการเมืองนั้น ได้ก้าวออกนอกขอบเขตเรื่องรัฐ อำนาจ ผลประโยชน์ การพัฒนาไปเป็นเรื่องของโลก เรื่องความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ ภูมิภาค 2.2 มีความจำเป็นต้องรู้เรื่องหรือศึกษาการเมืองเชิงเศรษฐกิจ และธุรกิจมากขึ้น (รวมไปถึงเรื่องธุรกิจข้ามชาติ) 2.3 ภูมิรัฐศาสตร์มีความสำคัญมากขึ้นใน ขอบเขต การให้การศึกษาทางการเมืองแก่ประชาชน 3.ประเด็นที่พึงพิจารณาในการให้การศึกษาทางการเมืองแก่ประชาชน 3.1 การให้การศึกษาทางการเมืองแก่ประชาชน ที่สำคัญที่สุดก็คือ อย่าทำให้ประชาชนเกลียดการเมือง เพราะในความเป็นจริงนั้น การเมืองในความรับรู้ของทุกคน เป็นสิ่งไม่ดี ไม่ชอบ ไม่มีความโปร่งใสและยุติธรรม การเมืองเป็นเรื่องของมุมตรงข้ามกับการบริหาร ประชาชนจะมีความรู้สึกต่อต้าน”การเมือง“ เพราะคำว่าการเมืองเป็นคำที่ไม่มีความเป็นกลางต้องมีการเลือกข้างและเลือกปฏิบัติ 3.2 การให้การศึกษาทางการเมืองแก่ประชาชนนั้น ไม่จำเป็นต้องได้รับผลลัพธ์ในเชิงการสนับสนุนการเมืองเท่านั้น บางครั้งจึงต้องคำนึงถึงการต่อต้านการเมืองเมืองด้วย ซึ่งเกิดขึ้นได้เสมอหากประชาชนเกิดความรู้สึกขาดความเชื่อมั่น และเชื่อถือการเมือง ปัญหาดังกล่าวนี้เกิดขึ้นได้แม้กับ ชนชั้นนำ และปัญญาชน เทคโนแครท ที่สนับสนุนรัฐบาลที่ไม่เป็นประชาธิปไตย เพราะมีความรู้สึกต่อต้านการเมือง การให้การศึกษาทางการเมือง ที่เกิดขึ้นในอเมริกา เพราะถือว่า ครู นักเรียน และโรงเรียน มีวิถีชีวิตและอุดมคติที่สอดคล้องกันในเรื่องของประชาธิปไตย กล่าวคือ มีนัยของการให้การศึกษาทางการเมืองแก่ประชาชนทั้งที่เป็น cognitive domain และ experience domain อย่างไรก็ตาม มีรายงานวิจัยในสหรัฐอเมริกา ระบุไว้อย่างน่าสนใจว่า ระบบประชาธิปไตยในอเมริกา ที่มีความยั่งยืนอยู่ได้นานไม่ได้เพราะประชาชนสนับสนุน ตรงกันข้าม เพราะเป็นระบอบที่ชนชั้นนำสนับสนุนให้คงอยู่ เพราะสามารถมีเวทีให้ชนชั้นนำต่อสูทางการเมืองได้อย่างชอบธรรม จึงเห็นได้ว่า ประชาธิปไตยในอเมริกา อาจจะไม่ใช่ระบบการเมืองการปกครองของประชาชนส่วนใหญ่ หากแต่เป็นระบบการปกครองของชนชั้นนำ ในหลายประเทศ มีการกำหนดเป็นแนวทางที่ชัดเจนว่า การให้การศึกษาทางการเมืองแก่ประชาชน เพื่อเป็นเครื่องมือ ในการสร้างพลเมืองที่เป็นประชาธิปไตย กล่าวในส่วนของสังคมไทย สังคมไทยมีคนบางคนเท่านั้นที่ออกมาพูดถึงประชาธิปไตยและสนใจเรื่องการให้การศึกษาการเมืองแก่ประชาชน แต่ในทางปฏิบัติมักจะมอบบทบาทด้านนี้ให้กับองค์กรหลักที่รับผิดชอบในการให้การศึกษา ตรงกันข้ามกับในต่างประเทศหลายประเทศที่มีองค์กรที่ทำหน้าที่นี้หลากหลายและไม่เพียงแต่องค์กรทางการศึกษาเท่านั้น เช่น อังกฤษ นั้นมาจากสังคมผู้ใช้แรงงาน พรรคการเมือง มูลนิธิ เช่นเดียวกับของเยอรมันที่มาจากมูลนิธิเป็นหลัก พลเมืองในสังคมการเมืองประเทศเหล่านี้จะเรียนรู้ความจำเป็นที่จะต้องรู้และเข้าใจการเมือง และใช้กระบวนการทางการเมืองในการต่อสู้เรียกร้อง เพื่อผลประโยชน์ของชุมชน ประชาคมและสังคมของตน ลักษณะการเรียนรู้ทางการเมืองหรือการให้การศึกษาทางการเมืองเช่นนี้ ตรงกันข้ามกับไทย พลเมืองมักที่คอยการหยิบยื่นให้ ซึ่งอาจเป็นไปได้ว่า วัฒนธรรมพื้นฐานเดิมของไทยนั้น มีความเชื่อแต่ต้นว่า การให้การศึกษาทางการเมือง ไม่ได้มีบทบาทในการสร้างพลเมือง และสังคมประชาธิปไตย --------------------------------------------- 1 เรียบเรียงจากปาฐกถาพิเศษ ศ.ดร.ชัยอนันต์ สมุทรวณิช เรื่อง การให้การศึกษาทางการเมืองแก่ประชาชน ,ใน “การประชุมระดมความคิดเห็น เรื่อง “การจัดกระบวนการเรียนรู้วิถีประชาธิปไตยสู่ประชาชน”วันจันทร์ที่ 1 ธันวาคม 2546 เวลา 14.00 –17.00 น ณ ห้องกมลมาศ โรงแรมสยามซิตี้ กรุงเทพฯ จัดโดยสำนักเลขาธิการนายกรัฐมนตรีร่วมกับสถาบันนโยบายศึกษา 2 แม้จะเป็นคำที่มาจากตะวันตก เช่น คำว่า parliament , government เป็นต้น 3 อาจมีความเป็นไปได้ ๒ ประการ คือ ประการแรก สังคมเปิดมากขึ้นจนพลังของรัฐ และระบบราชการไม่สามารถเข้าไปควบคุม กดดันได้อย่างมีประสิทธิภาพต่อไป หรือ ประการที่สอง รัฐใจกว้างมากขึ้นที่จะไม่ควบคุม เนื่องจากต้องเปิดรับกับกระแสการเปลี่ยนแปลงที่มาจากแรงกดดันภายนอก การไม่ให้การศึกษาทางการเมืองแก่ประชาชนอย่างอิสระ จะมีผลเสียต่อรัฐมากกว่า 4 ดังจะเห็นได้จากการวิเคราะห์ เหตุการณ์ที่แตกต่างกัน ของกลุ่มที่มีส่วนร่วมในเหตุการณ์เดียวกัน แต่คนละฝ่าย ซึ่งต่างมีการผลิตและอ้างอิงการตีความข้อมูลที่ต่างกัน ระหว่างกลุ่มที่เป็นวีรชน กับกลุ่มที่เป็นผู้ครองอำนาจรัฐขณะนั้น ซึ่งต่อมามีการศึกษาและตีความเพื่อให้มีการอ้างอิงและเขียนประวัติศาสตร์การเปลี่ยนแปลงทางการเมืองไว้ในหลักสูตรการศึกษาของไทย แต่การร่างหลักสูตรดังกล่าวได้ถูกทักท้วง และติติงจากหลายฝ่ายค่อนข้างมาก แม้แต่นักประวัติศาสตร์อิสระยังให้ข้อสังเกตว่า ประวัติศาสตร์นั้นตัวตนของมันมีอยู่ในประวัติศาสตร์อยู่แล้ว ไม่จำเป็นต้องมีการเขียนขึ้นใหม่ เพราะหากมีการเขียนขึ้นใหม่ หรือมีความพยายามใด ๆ ที่จะทำการชำระประวัติศาสตร์ ก็เป็นไปได้ว่าประวัติศาสตร์นั้นจะเป็นของผู้เขียนหรือผู้ชำระมากกว่า 5 อาจหมายถึงในแง่ปรัชญาการปกครองที่ดี ที่มีเรื่องคุณธรรม จริยธรรม การถกเถียงเรื่องความชอบธรรม ความเป็นประชาธิปไตยที่เป็นเป้าหมายของสังคม 6 รัฐบาลผลิตนโยบายที่เป็นรูปธรรม ตอบสนองความต้องการของประชาชนทุกด้าน ทำให้ประชาชนไม่คิดเรื่องที่ไกลเกินประโยชน์ที่เป็นความต้องการพื้นฐานของเขา ไม่ช้าประชาชนจะคุ้นเคยกับคิดถึงประโยชน์สังคม หรือสาธารณะน้อยลง การให้การเรียนรู้ทางการเมืองเชิงประสบการณ์เช่นนี้ จึงอาจเป็นอุปสรรคต่อสร้างความตระหนักสาธารณะ (Public awareness) ซึ่งเป็นพื้นฐานของการสร้างความเป็นประชาธิปไตยในวิถีชีวิตพลเมืองประชาธิปไตย 7 น่าจะรวมถึงการถ่ายทอดสด การประชุมสำคัญ ๆ ของรัฐบาล เช่น การประชุมเชิงปฏิบัติการปฏิรูประบบราชการ การประชุมคณะรัฐมนตรีสัญจร การประชุมเชิงปฏิบัติการเพื่อแก้ปัญหาสังคมและความยากจนเชิงบูรณาการ เป็นต้น