ศ.ดร.ชัยอนันต์ สมุทวณิช วิพากษ์สังคมไทยหลัง 14 ตุลาคม เมื่อวันที่ 9 สิงหาคม 2546 ที่หอสมุดมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ท่าพระจันทร์ ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร ร่วมกับมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ จัดโครงการ “บรรยายสาธารณะ ตลาดวิชา มหาวิทยาลัยประชาชน 30 ปี 14 ตุลาประชาธิปไตยไทย” โดยนายชัยอนันต์ สมุทวณิช ผู้บังคับการโรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย ราชบัณฑิต เป็นผู้บรรยาย เหตุการณ์ 14 ตุลา มีคำหลักที่เกิดขึ้น 3 คำหลัก คือ สหการ คือการกระทำร่วมกันของคนจำนวนหนึ่งที่มีเป้าหมายร่วมกัน มุ่งสู่ทิศทางเดียวกัน โดยแต่ละคนสละความเป็นเอกเทศให้อยู่ใต้เป้าหมายร่วมกัน ประสบการณ์ร่วม คือคนกลุ่มหนึ่งมีประสบการณ์ตรงที่เห็นและรู้สึกได้ สหปัญญา คือความรู้ที่เกิดขึ้นร่วมกันของคนกลุ่มหนึ่ง หรือความรู้ที่คนกลุ่มหนึ่งร่วมรู้ร่วมกันเข้าใจสามารถวิเคราะห์ได้ สังเคราะห์สิ่งที่เกิดขึ้นร่วมกันได้ เหตุการณ์ 14 ตุลา 2516 เป็นความเคลื่อนไหวที่เป็นสหการที่มีความกว้างขวาง เกิดขึ้นอย่างฉับพลันและแพร่กระจายอย่างรวดเร็ว สหการลักษณะนี้เกิดขึ้นอีก 2 ครั้งหลังจากนั้นคือ 6 ตุลา 2519 ซึ่งแยกไม่ออกจากสหการแรก และเหตุการณ์พฤษภาทมิฬ สหการทั้ง 3 เป็นลูกโซ่ที่ต่อเนื่อง มีเงื่อนเวลาคั่น จะพบว่าการเคลื่อนไหวในเหตุการณ์ 14 ตุลา ส่งผลต่อคนรุ่นหนึ่ง มีประสบการณ์ร่วมกัน เมื่อถึง 6 ตุลาคม คนรุ่นนั้นมีประสบการณ์ร่วมกันอีกครั้ง ในการเสาะแสวงหาความรู้ร่วมกันจากประสบการณ์ 30 ปีที่ผ่านมา เป็นไปใน 2 แนวทางคือ แนวทางปฏิรูป มีความเชื่อว่าสังคมไทยยังสามารถเปลี่ยนแปลงได้ โดยการเคลื่อนไหวในสังคม เพื่อปรับเปลี่ยนสภาวการณ์ไม่พึงปรารถนา ให้เป็นสภาวการณ์ที่พึงปรารถนา โดยมีวาระสำคัญที่ชัดเจน เหมือนวาระของแนวทางปฏิรูปที่สำคัญสูงสุดคือ การมีรัฐธรรมนูญ โดยขณะนั้นยังไม่ได้ถกเถียงว่ารัฐธรรมนูญที่ดีเป็นอย่างไร 14 ตุลาต้องการให้มีรัฐธรรมนูญที่ไม่ใช่ฉบับเดิมที่ใช้อยู่ แนวทางปฏิวัติ ในแง่ของแนวทางปฏิรูป หรือแนวทางปฏิวัติ คนจำนวนหนึ่งก็เข้าสู่แนวทางปฏิวัติ และมีประสบการณ์ร่วมในแนวทางปฏิวัติในระยะเวลาหนึ่ง ไม่ว่าในแง่คนของพรรคโดยตรง หรือในแง่แนวร่วม หรือเป็นผู้เห็นใจ ที่ไม่ได้เป็นแนวร่วม ส่วนแนวทางปฏิรูปนั้นก็คู่ขนานไป แต่เชื่องช้า และไม่ทันไปดูการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นไม่ว่าเศรษฐกิจ การเมือง อัตราการเปลี่ยนแปลงช้ามาก ฉะนั้น จากประสบการณ์ร่วมของคนกลุ่มหนึ่งในรอบ 30 ปีที่ผ่านมาหลังพฤษภาทมิฬ เมื่อแนวทางปฏิวัติสลายตัวไปแล้วเพราะสถานการณ์โลกด้วยก็เกิดแนวทางใหม่ที่คนรุ่นนั้นสังเคราะห์ 2 แนวทางนี้ขึ้นมาและใช้อยู่ปัจจุบัน คือ แนวทาง “ปฏิรูปในอัตราเร่งของการปฏิวัติ” ซึ่งหลายอย่างในเมืองไทยต้องการแนวทางเช่นนี้ แนวทางปฏิรูปในอัตราเร่งของการปฏิวัติ มีหลักสำคัญคือ ไม่ต้องการความรุนแรง ในขณะที่แนวทางปฏิวัติรวดเร็วและรุนแรง แนวทางปฏิรูปในอัตราเร่งของการปฏิวัติ มีความยากลำบากกว่าสิ่งอื่นใด เพราะเป็นการสังเคราะห์ที่ชนรุ่นเก่าและอำนาจดั้งเดิมต้องต่อต้านเป็นธรรมดา โดยเฉพาะระบบราชการที่ยังอาศัยเงื่อนไขการพัฒนาที่ผ่านมา เป็นเครื่องมือในการรักษาอำนาจของระบบราชการอยู่ สำหรับสหการที่ 3 คือ พฤษภาทมิฬ 2535 ยังส่งผลที่ไม่ต่อเนื่องไม่ลงตัวเหมือนสมัยเหตุการณ์ 14 ตุลา ที่ไม่ลงเอย คือ 14 ตุลายังไม่เปลี่ยนฐานที่สำคัญ 2 ฐาน คือ ฐานพลังทางทหาร และทหารทางเศรษฐกิจที่หนุนโดยระบบธนาคารพาณิชย์ ยังไม่อ่อนตัวลงเลย ซึ่งระยะ 30 ปีก่อนหน้านี้ ธนาคารพาณิชย์ครอบคลุมธุรกิจทุกอย่างทางด้านอุตสาหกรรม การค้า การลงทุน แต่สหการที่ 3 นี้ทำลายฐานอำนาจทั้ง 2 ธนาคารพาณิชย์ไปเน้นหนักในกิจกรรมหลักของธนาคาร รวมทั้งฐานนี้ถูกทำลายโดยกระแสโลกาภิวัตน์ที่เปิดเสรี และวิกฤตเศรษฐกิจในระยะ 4-5 ปีที่ผ่านมา สิ่งที่เปลี่ยนไปมากที่สุดในรอบ 30 ปีที่ผ่านมาคืออะไร เป็นเรื่องใหญ่ เรื่องสังคมที่เปลี่ยนไป เราจะต้องทำความเข้าใจและวิเคราะห์ให้ออก และจัดการกับมันให้ได้ คือความเปลี่ยนไปของลักษณะทุน ไม่ใช่เปลี่ยนไปของระบบทุนเท่านั้น แต่ตัวทุนเองก็เปลี่ยนไป ที่ผ่านมาระบบความคิดของเราที่กลายเป็นโครงสร้าง กระบวนการทำงาน และคุณค่าที่เราตีค่า เน้นหนักไปในการตีค่าที่เป็นตัวเงินซึ่งเป็นการตีค่าที่สอดคล้องกับทุนนิยมแบบเก่า แต่ขณะนี้การตีค่าใหม่จะต้องพูดถึงคุณค่าด้วย เพราะมูลค่าทางเศรษฐกิจกับคุณค่าทางจิตใจของประชาชนนั้น การตีค่าคุณค่ายังไม่อยู่ในสมการของนโยบายที่สำคัญๆ ในรอบ 30 ปีที่ผ่านมา มีความยากลำบากมากในการตีคุณค่าออกมาเป็นตัวเงิน เมื่อต้องการทำโครงการใหญ่ ไม่ว่าจะเป็นท่อก๊าซ โรงไฟฟ้าถ่านหิน หินกรูด บ่อนอก เป็นประเด็นที่จะต้องศึกษาต่อและทำความเข้าใจทุนที่ไม่ใช่ตัวเงิน ที่เรียกว่าทุนทางสังคม ทุนทางวัฒนธรรม และทุนทางปัญญา ความหมายใหม่ของทุนต้องวิเคราะห์ให้ลึกซึ้งว่าปัจจัยอะไรที่ทำให้ระบบทุนนิยมไม่ล่มสลาย ไม่แย้งกันเอง และไม่อ่อนแอลงเป็นลำดับตามที่นักปราชญ์ แต่กลับแข็งแกร่งเป็นลำดับ สามารถสร้างมูลค่าเพิ่ม ประสิทธิภาพคุณภาพ ตัวคูณได้มากกว่านักปราชญ์สมัยก่อนเคยคิดไว้ พลังของทุนนิยมทำไมจึงมีมาก เพราะการปฏิวัติทางข้อมูลข่าวสาร และการรู้รหัสใหม่ทางดิจิตอล และต่อมาการส่งข้อมูลสื่อสารกันทางสิ่งไร้สาย เป็นจุดสำคัญมาก คือ เทคโนโลยีเป็นตัวสร้างตัวคูณที่สำคัญให้กับทุนทางปัญญา ขณะที่องค์กรในการจัดการชีวิตของมนุษย์ในรอบ 30 ปีก็ต้องเปลี่ยนแปลงไป สังคมไทยมีการจัดการที่ล่าช้ากว่าการจัดสมัยใหม่อยู่ประมาณ 10 ปี เช่น ระบบที่เราใช้ระบบการจัดการแบบดั้งเดิมที่เน้นสายบังคับบัญชาในแนวดิ่งเป็นระบบที่ใช้เมื่อ 100 ปีที่แล้ว ระบบของการแบ่งสายงานไปเพื่อเพิ่มผลผลิต เป็นระบบที่ใช้เมื่อ 60 ปีที่แล้ว และระบบมิติสัมพันธ์ หรือระบบเมทริกซ์ เป็นระบบที่ใช้เมื่อ 30-40 ปีที่แล้ว แต่ไทยเราเพิ่งเริ่มนำมาใช้ในเรื่องของการบริหารโครงการ และพยายามมาใช้มากขึ้น และการจัดการที่สำคัญจะเป็นอนาคตและสอดคล้องกับลักษณะการเปลี่ยนแปลงในอนาคตคือระบบเครือข่าย ซึ่งเป็นความรู้ที่มีการนำมาใช้เมื่อ 10 ปีที่แล้ว แต่เมืองไทยยังไม่ได้ใช้อย่างจริงจัง ฉะนั้น เมื่อมีสภาวะใหม่เกิดขึ้นก็จำเป็นต้องมีการเรียนรู้ใหม่ หลักสูตรมหาวิทยาลัยจะต้องมีการทบทวนขนานใหญ่ ซึ่งหลักสูตรปัจจุบันมีการแยกส่วนค่อนข้างมาก การแสวงหาความรู้ใหม่จึงจะทำให้เราเข้าใจและขับเคลื่อนสังคมได้ ทั้งในปัจจุบันและอนาคต ดังนั้น การวิเคราะห์วิจารณ์แบบเก่าในมิติเก่าไม่ช่วยขับเคลื่อนสังคมได้เลย การจัดการการเคลื่อนไหวสังคมจะต้องมีกลยุทธ์ที่ต่างไปจากที่ใช้เมื่อ 30 ปีที่ผ่านมาอย่างสิ้นเชิง แม้เท้าทั้ง 2 ข้างจะเหยียบอยู่บนพื้นดินอย่างมั่นคงที่เรียกว่าจุดยืนก็ตาม แต่กระบวนการท่าร่ายรำคงต้องเปลี่ยนแปลงไปในการขับเคลื่อน การเคลื่อนไหวทางสังคมในอนาคตจะใช้วิธีการอย่างไรกำลังมีการขบคิดกันอยู่ การเคลื่อนไหวทางสังคมและขับเคลื่อนมีความจำเป็นและเกิด 2 แนวทางใหม่เกิดขึ้นซึ่งมีลักษณะทางอุดมการณ์อ่อนกว่าแนวทางปฏิบัติคือ กระแสโลกานุวัตรนิยม หรือโลกภิวัตน์ อาจจะสุดกู่ หรือไม่สุดกู่ก็ได้ อีกแนวทางคือ แนวทางชุมชน ที่อาจเสนอระบบเศรษฐกิจชนบท ซึ่งการเคลื่อนไหว 2 แนวทางนี้ยังไม่ลงตัว แต่ในอนาคตการเคลื่อนไหว 2 แนวทางจะใช้เทคโนโลยีสารสนเทศในการผนึกผสานทั่วทั้งขบวนการ มีกระบวนการขยายเครือข่ายไปเรื่อยๆ มีการทำงานเป็นทีม มีความเป็นเอกเทศและมีการจัดการตนเอง มีการประสานงานด้านขวางมากกว่าด้านดิ่ง ใช้แนวทางวิธีการ 2 ลู่ หรือหลายลู่พร้อมๆ กันไป ใช่ลู่เดียวไม่ได้แต่ต้องแยกแยะประเด็นเคลื่อนไหวที่ชัดเจนเป็นรูปธรรม ในทางการเมือง ระบบสายพานที่จะลำเลียงระหว่างระบบตัวแทนของประชาชน คือ ระบบ ส.ส. ระบบรัฐสภา รัฐ ประชาชน องค์กรเอกชน อาสาสมัคร หรือองค์กรประชาชนโดยตรง ด้วยความพยายามสร้างกลไกรัฐสภาในการเชื่อมโยงและกลไกอื่นเช่นการประชุมสัมมนาเพื่อเชื่อมโยงระบบสายพานนี้ ในขณะนี้ยังไม่เกิดขึ้นในลักษณะที่เป็นภาคีที่เสมอภาคกัน แต่จะเกิดในลักษณะฝ่ายหนึ่งต้องการให้อีกฝ่ายหนึ่งเป็นเบี้ยล่างมากกว่า หรือไม่ทำอะไรให้เป็นที่เดือดร้อนรำคาญ แต่สิ่งสำคัญที่จะต้องพิจารณาก็คือ แนวโน้มในขณะนี้นักการเมืองเห็นว่าระบบสายพานเป็นระบบนายหน้าที่ไม่สร้างมูลค่าเพิ่มให้แก่ฝ่ายใดทั้งสิ้น เมื่อเป็นเช่นนี้นักการเมืองและพรรคการเมืองจะมีแนวโน้มใช้สานตรงไปยังประชาชนด้วยการออกนโยบายไปถึงประชาชนโดยตรง เช่น รักษาโรค 30 บาท กองทุนหมู่บ้าน โครงการเอื้ออาทรทั้งหลาย ฉะนั้นถ้าจะวิเคราะห์ลักษณะแนวทางพรรคเดียวของไทยในกรอบของการวิเคราะห์พรรคเดียวในระบบอำนาจนิยม หรือระบบเผด็จการเบ็ดเสร็จจะไม่เข้าใจที่ถูกต้อง การเมืองไทยกำลังสร้างพรรคเดียวที่เป็นชุมสายโทรศัพท์ ถ้าตัดระบอบสายพานแล้ว ระบบสายตรงโดยผ่านนโยบายก็เหมือนกับการเชื่อมจุดหนึ่งโดยสายตรงมากมายหลายสายที่ไปจากศูนย์กลาง ในระบบเครือข่ายของโทรศัพท์ หรือเน็ตเวิร์กของคอมพิวเตอร์ สายที่เข้าไปจะมีสายที่ออกไป โทร.ออกได้แต่โทร.เข้าไม่ได้ กับโทร.เข้าได้แต่ไม่ได้โทร.ออก กับทั้งโทร.ออกและโทร.เข้าเป็นการสร้างพรรคเดียวในกรอบของรัฐธรรมนูญที่เอื้อให้มีพรรคเดียว ซึ่งรัฐธรรมนูญก็เกิดจากนักวิชาการไทยที่มีความเข้าใจสังคมไทยผิดหมด และไปลอกเลียนระบบ 2 พรรคมาก จริงๆ สังคมเป็นสังคม 4 ฐาน คือ 1. ฐานของผู้ด้อยโอกาส อยู่ห่างไกล ยากจนมากๆ ประมาณ 10 ล้านคน 2. สังคมแห่งการพอเพียงที่มีที่ดินอาชีพในการอยู่อย่างพอเพียง ไม่มีการสั่งสม 3. สังคมฐานานุภาพ เป็นสังคมของคุณวุฒิ ที่ไม่มีคุณภาพ และ 4. สังคมแห่งการแข่งขันเพื่อค้ากำไร อยู่ยอดบนสุด เป็นสังคมที่เชื่อมโยงกับสังคมโลกเรียบร้อยแล้วโดยวิถีชีวิตทุกอย่าง จริงๆ แล้วในสังคม 4 ฐาน พรรคการเมืองแบบหลายพรรค ที่ไม่มากนัก เช่น 3-5 พรรค เป็นสิ่งที่สอดคล้องกับลักษณะทางสังคมแบบนี้ เพราะมีบางพรรคที่ต้องการเน้นเฉพาะสังคมส่วนล่าง แต่แนวโน้มจะมีพรรคเด่นพรรคเดียวคงจะเกิดขึ้น ในแง่พรรคการเมือง จะเห็นนักการเมือง 2 ระดับมากขึ้น คือ นักการเมืองระดับชาติ ภูมิภาค นานาชาติ จะมีเป็นส่วนน้อย นอกนั้น นักการเมืองที่มีปัจจุบันจะกลายเป็นท้องถิ่นไปหมด เพราะความรู้ประสบการณ์ผ่านมาไม่พอเพียงที่จะทำให้สามารถพบกับความซับซ้อนของการเปลี่ยนแปลงและการจัดการในระดับชาติและนานาชาติได้อีกต่อไป วิถีชีวิตของคนในรอบ 30 ปีที่ผ่านมาเปลี่ยนไปมาก คนรุ่นนี้เป็นคนรุ่นทีเอสแอล คือ “Talk See Lister” เป็นรุ่นตาดู หูฟัง อ่านน้อย คิดน้อย ระวังจะกลายเป็นสังคมของการไม่รู้ เป็นวิถีการเรียนรู้ที่พึ่งพาเทคโนโลยีมาก เป็นเทคโนโลยีของศตวรรษใหม่ ซึ่งคนรุ่นที่ผ่านมาได้ความรู้จากการอ่าน การฟัง รับรู้ สัมผัสสิ่งที่เป็นจริง ธรรมชาติ แต่เด็กรุ่นนี้รับรู้ฟังสิ่งที่คนอื่นผลิตให้ จินตนาการไม่เกิด การอ่าน คิด เขียน จะมีน้อยลงเป็นลำดับ การขับเคลื่อนสังคม การโต้ตอบปัญหาเป็นการเมืองเรื่องบุคลิกภาพมากกว่าการเมืองเรื่องพรรค ทั้งในสหรัฐอเมริกา ฝรั่งเศส เยอรมนี ต่อไปผู้นำต้องกล้า เก่า เฮง เร็ว ไม่ใช่เก่งเฮง หรือเฮงอย่างเดียว ถ้ากลัวและช้าแต่เก่งจะไม่สามารถจัดการกับปัญหาได้ การเมืองไทยขณะนี้กำลังยกระดับขึ้นสู่อีกระดับอย่างสิ้นเชิง โดยนักการเมืองส่วนหนึ่งไปแล้ว ทิ้งนักการเมืองอีกส่วนห่างไกลมาก ต่อไปนี้นักการเมืองต้องเป็นระดับภูมิภาค ท้าโลกได้ ไม่ใช่นำโลกได้ คำพูดที่ว่า “เราเป็นพันธมิตร ไม่ใช่ลูกน้อง หรือลูกไล่” เป็นชาตินิยมแนวใหม่ แต่สากลนี้นิยมไม่ใช่ในแง่จริยธรรม หรือมนุษยธรรมอีกต่อไป แต่หมายถึงระบบที่มีระบอบของตัวเอง มีกติกาองค์การการค้าโลก มีการกำหนดความเสี่ยงในหลายลักษณะ มีไอเอ็มเอฟ เพราะค่านิยมแบบใหม่แสดงออกด้วยการไม่หงอ ไม่ยอมมหาอำนาจอเมริกา ซึ่งเวลานี้พัฒนาเป็นมหาอำนาจเชิงเดี่ยวเป็นลำดับ ตอนนี้รัฐบาลอเมริกาเปลี่ยนไป สังคมไทยเองก็ต้องการใครก็ได้ที่เป็นผู้นำที่รู้จักจัดการอธิปไตยไทย โดยอำนาจอธิปไตยที่เปลี่ยนไปแล้ว เพราะฉะนั้นทักษะในการต่อรอง การขัดขืน การโอนอ่อนจึงสำคัญสำหรับชาตินิยมแบบใหม่และมักจะแสดงผ่านผู้นำคนเดียว เช่นเดียวกับกรณีมหาธีร์ นายกรัฐมนตรีมาเลเซีย ที่ลุกขึ้นมาขัดขืนแรงกดดันสหรัฐ เวลานี้ไทยยุคใหม่และประเทศอื่นๆ กำลังพลิกหนทาง มาตรการที่จะอยู่ร่วมกับมหาอำนาจเชิงเดี่ยวได้อย่างสันติ โดยยอมตามบ้าง ขัดขืนบ้างไม่ยอมทั้งหมด แนวทางเอซีดี เอเชียบอนด์เป็นทางเลือกใหม่ที่จะอาศัยจีนกับญี่ปุ่นและอินเดียเป็นหลัก ฉะนั้น เหตุการณ์ที่ต้องระวังอย่างมากในขณะนี้คือเหตุการณ์พม่า เพราะพม่าเกี่ยวกับอินเดียกับจีนมากเพราะมีพรมแดนติดกัน และมีความสัมพันธ์ต่อกัน ในแง่ของพรรคการเมืองถ้าพรรคเดียวเกิดขึ้นในประเทศไทยจริง โดยพรรคหนึ่งพรรคใดได้คะแนนเสียงในการเลือกตั้งครั้งหน้าเกิน 400 ที่นั่งขึ้นไป อีก 3 พรรคจะกลายเป็นพรรคท้องถิ่นทันที ถ้าพรรคไทยรักไทย 400 ที่นั่ง ส่วนหัวที่เป็นส่วนกลาง คือผู้สนับสนุนที่เป็นนักธุรกิจ นักวิชาการของพรรคประชาธัตย์จะเลิกเล่นการเมือง เลิกเป็น ส.ส.พรรคประชาธิปัตย์ที่เป็นนักการเมืองเดิมที่มีเสียงสนับสนุนหนาแน่นในจังหวัดต่างๆ จะไปเล่นการเมืองระดับท้องถิ่นแทนหรือไม่ก็อำลาเวทีทางการเมืองเพราะอาวุโสสูงเปลี่ยนไปลงสนามเล็ก เหมือนกับแนวโน้มที่พรรคประชาธิปัตย์จะส่งผู้นำของพรรคเป็น ส.ส.เขตหมดไม่ลง ส.ส.บัญชีรายชื่อ ถ้าไทยรักไทยชนะเลือกตั้งได้ 400 ที่นั่งขึ้นไป พรรคชาติพัฒนา ชาติไทย จะกลายเป็นพรรคท้องถิ่น กลายเป็นนายกเทศมนตรี ด้วยเหตุนี้ผมจึงวิเคราะห์ว่าแนวทางของการส่งเสริมผู้ว่าราชการจังหวัดซีอีโอ และการโต้ตอบของพรรคประชาธิปัตย์โดยให้มีการเลือกผู้ว่าฯ เป็นภาพที่เห็นชัดเจน เพราะการมีผู้ว่าฯ ซีอีโอหมายถึงความสามารถที่จะคุมการเมืองท้องถิ่นให้ได้ ขณะที่การเลือกตั้งผู้ว่าฯ เป็นการสร้างอำนาจของการเมืองท้องถิ่นครบรูปแบบโดยสมบูรณ์ ตั้งแต่เลือกผู้ว่าฯ ไปจนถึงเลือกนายกเทศมนตรี นายกองค์การบริหารส่วนจังหวัด และสภาตำบล การจัดการทุนกับการเมือง ในอดีตการเมืองไทยที่มีการเลือกตั้งใช้เงินมากขึ้นเป็นลำดับและไม่มีกิจการใดที่จะมาสนับสนุนการใช้เงินขนาดหนักได้ เว้นแต่การคอรัปชั่นจากโครงการใหญ่ๆ ซึ่งเวลานี้หมดรอบแล้ว เหลือโครงการใหญ่ไม่กี่โครงการ แต่แหล่งที่จะเป็นที่มาของทุนที่จะผันแปรไปเป็นฐานสนับสนุนของการเมืองได้มี 2 แบบ ในระบบทุนนิยมแบบโลกาภิวัตน์ ทุนที่เกี่ยวกับเทคโนโลยี และทุนจากหุ้นจะเป็นทุนที่มีความสำคัญ ทุนที่เกิดจากทุนนิยมล้าหลังคือทุนที่เกิดจากการค้ายาเสพติด ทุนของบ่อนของซ่อง อีกทุนคือ ทุนที่เกี่ยวกับท้องถิ่นที่มาจากหวยเถื่อน จึงไม่แปลกใจว่าผู้ที่กุมอำนาจในพรรคการเมืองที่เป็นทุนหุ้นก็ย่อมจะตีไปที่แหล่งทุนที่จะเป็นศักยภาพของทุนทางการเมืองได้ในขณะที่ระบบเศรษฐกิจ และระบบธนาคารที่เคยเป็นทุนของการปฏิวัติและทุนทางการเมืองก็พังทลายไป ดังนั้นในระบบธนาคารเป็นอย่างนี้จะมีทุนใดที่จะทัดเทียมหุ้นเป็นไม่มี จึงอยากฝากข้อสังเกตไว้ว่า คนรุ่นใหม่ยังไม่มีประสบการณ์อะไรมากนัก เติบโตมาโดยไม่ได้เห็นเหตุการณ์พฤษภามทมิฬ แต่ร่วมอยู่ในสภาวะเศรษฐกิจตกต่ำ นักเรียนนักศึกษาจึงไม่รู้สึกเท่าไร ไม่กระตือรือร้นมากเท่าที่ควร ระวังจะตายแบบกบ คือถ้าต้มน้ำร้อนเดือดแล้วโยนกบลงไปกบจะกระโดด แต่ถ้าจับกบไปใส่ในน้ำเย็นแล้วค่อยๆ อุ่นน้ำให้เดือด กบจะตายตอนน้ำเลือด เพราะมันเคยชิน และปรับตัวไปกับอุณหภูมิของน้ำ หารู้ไม่ว่าน้ำเดือดแล้ว