สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

ผลกระทบทางเศรษฐกิจในเอเชียจากสงครามสหรัฐฯกับอิรัก

ถอดความจากการสนทนาระหว่าง ศ.ดร.สมศักดิ์ ชูโต ผอ.โครงการศึกษานโยบายสาธารณะ
สถาบันนโยบายศึกษา กับ รศ.ดร.สมภพ มานะรังสรรค์
คณะเศรษฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
ทางสถานีวิทยุ อ.ส.ม.ท. เอ.เอ็ม. 1494 ออกอากาศวันที่ 22 มีนาคม 2546

สหรัฐอเมริกาได้ประกาศสงครามกับอิรักเมื่อเวลา 8 นาฬิกาในประเทศไทยในเช้าวันพฤหัสบดีที่ผ่านมานี้หลังจากที่ประธานาธิบดีบุชได้ยื่นคำขาดให้ประธานาธิบดีซัดดัม ฮุสเซน และพรรคพวกออกไปจากประเทศ การโจมตีทางอากาศโดยจรวดได้เริ่มต้น และมีการรายงานสดทางสถานีโทรทัศน์ BBC และ CNN ตลอดเวลา

สถานีโทรทัศน์ Channel News Asia ซึ่งเป็นเคเบิลทีวีในเอเซียก็มีการรายงานข่าวเช่นกันในลักษณะที่สรุปข่าวของสถานีโทรทัศน์ในประเทศจีน รัสเซีย และมาเลเซีย เป็นต้น พร้อมกับการวิเคราะห์สถานการณ์โดยบรรดานักวิชาการ

ในขณะที่เริ่มสงครามไปสักระยะเวลาหนึ่งแล้วก็มีการรายงานชื่อประเทศต่างๆ ประมาณ 40 ประเทศที่สนับสนุนสหรัฐฯ ในลักษณะต่าง ๆ เช่นให้สิทธิบินข้ามประเทศไปได้ แต่เป็นที่น่าสังเกตว่าบรรดาผู้สนับสนุนเหล่านั้นไม่อยากให้มีการเปิดเผยชื่อประเทศของตนนัก

อังกฤษเป็นพันธมิตรที่แนบแน่นกับสหรัฐฯ ในการทำสงครามกับอิรัก ในขณะที่เยอรมันและฝรั่งเศสซึ่งเป็นผู้นำในกลุ่มประเทศนาโตและเป็นภาคีสำคัญในคณะมนตรีความมั่นคงสหประชาชาติคัดค้าน ส่วนรัสเซียกล่าวว่าไม่มีเหตุผลที่ต้องทำสงคราม

สำหรับไทยนั้น นายกรัฐมนตรีทักษิณ ชินวัตรกล่าวว่าประเทศไทยไม่อยู่ในฐานะที่จะช่วยในฐานะเป็นสัมพันธมิตรเพราะไม่เห็นด้วยกับสงคราม แต่อาจจะมีส่วนเมื่อสงครามเลิกแล้ว คำพูดนี้สะท้อนหรือไม่ว่าเราไม่ต้องการมีส่วนร่วมในตอนต้น (คือในช่วงสงคราม) แต่พร้อมจะร่วมในตอนปลาย (เมื่อสงครามเสร็จสิ้น)

ผู้นำประเทศสองพันธมิตรของสหรัฐฯ ในเอเชียคือญี่ปุ่นและเกาหลีออกมาสนับสนุนสหรัฐฯ แต่ก็กล่าวว่าจะให้ความช่วยเหลือทางมนุษยธรรมหลังสงครามเสร็จสิ้นซึ่งดูเหมือนว่าประชาชนไม่ได้เห็นด้วยกับนโยบายของสองผู้นำ ในขณะที่จีนซึ่งเป็นประเทศใหญ่และสำคัญของเอเชียก็ไม่เห็นด้วยกับการทำสงครามเช่นกัน

จากภาพที่เห็นคล้ายกับว่าโลกแบ่งออกเป็นสองฝ่ายคือตะวันตกและตะวันออก และฝ่ายตะวันตกเองก็ไม่ได้รวมกลุ่มกันแน่นเหมือนเช่นในสงครามอัฟกานิสถานที่ผ่านไป

อย่างไรก็ตามหลังการประกาศสงครามแล้วดัชนีตลาดหุ้นทั่วโลกก็สูงขึ้น ราคาน้ำมันก็คงตัว เพราะทุกฝ่ายคาดว่าสงครามจะเสร็จอย่างรวดเร็ว รวมทั้งก่อนเกิดสงครามมีการเก็งว่าราคาน้ำมันจะสูงขึ้นจึงมีการกักตุนกันไว้มากในขณะที่ความต้องการไม่ได้เพิ่มขึ้น ดังนั้นเมื่อมีการประกาศสงครามจึงมีการเทขายน้ำมันกันออกมา ทำให้ราคาน้ำมันดิบโลกลดลงทันที

แม้ทุกคนจะแน่ใจว่าสหรัฐฯ ต้องชนะแน่ แต่มีคำถามว่าจะเป็นการชนะทางการทหารเท่านั้นใช่หรือไม่ หลังสงครามเสร็จแล้วจะเป็นอย่างไร สังคมสหรัฐฯ ที่เคยสงบสุขจะมีปัญหาผู้ก่อการร้ายหรือเปล่า และยังมีตัวแปรอื่น ๆ ที่ต้องขบคิดอีกเช่นเรื่องเศรษฐกิจ สังคม การเมือง รวมทั้งความมั่นคงด้วย

เศรษฐกิจของประเทศที่พัฒนาแล้วเช่นสหรัฐฯ ขึ้นอยู่กับหลายภาค เช่นภาคการเงิน การค้าปลีก การค้าส่ง ธุรกิจบันเทิง การกีฬา ภัตตาคาร ร้านอาหาร การเดินทาง การคมนาคม ขนส่ง การสื่อสาร ซึ่งภาคต่าง ๆ เหล่านี้ถ้าการจัดการเรื่องการก่อการร้ายไม่ได้ผลพอ ไม่มีประสิทธิภาพพอ ก็จะเกิดปัญหาในการบริหารจัดการและจะส่งผลกระทบต่อเศรษฐกิจโลกโดยรวมในช่วงต่อไป การเยียวยาแก้ไขจึงไม่ใช่เรื่องที่สั้นและตรงเหมือนไม้บรรทัด หากแต่มีหลายปัจจัยและต้องใช้เวลานาน

ทุกวันนี้เศรษฐกิจโลกขึ้นกับภาคการเงินที่ไหลไปมาเหมือนน้ำมัน ที่ใดมีปัญหา เงินก็ไหลออกไปในที่ปลอดภัยและมีศักยภาพมากกว่า ในปี 1997 เมื่อไทยมีปัญหาเงินไหลออกไปยังศูนย์กลางการเงินโลกคือสหรัฐฯ อย่างต่อเนื่อง ในทางเดียวกันหากสหรัฐฯ มีปัญหาเงินก็จะไหลออกไปสู่ประเทศอื่นได้เช่นกัน

ถึงจุดที่เราต้องเริ่มคิดว่าขณะนี้เอกภาพของอาเซียนทั้งทางเศรษฐกิจการเมืองและความมั่นคงแตกต่างกันมาก หากไม่ปรับกลยุทธ์ไม่ปรับตัวเองแล้วอาจจะไม่เหลืออำนาจต่อรองอีกต่อไป การปรับตัวเองต้องเชื่อมค่านิยมเข้าด้วยกัน ทั้งภาคการเงิน เศรษฐกิจและความมั่นคง แล้วโยงเข้าหาจีนซึ่งจะกลายเป็นศูนย์ที่คล้ายกับทางเลือก

ในระยะใกล้จีนเองคงไม่สามารถจะเป็นศูนย์ของโลกได้ แม้จะผ่านระยะเปลี่ยนแปลงมาแล้วก็ตาม ยังมีเรื่องต่าง ๆ จะต้องปรับเปลี่ยนอีกและต้องใช้เวลานาน เศรษฐกิจของจีนยังเล็กมากเมื่อเทียบกับศักยภาพของตนเอง เป็นเรื่องที่ดีที่การเปลี่ยนผู้นำของจีนมีความราบรื่นและต่อเนื่อง จีนมีพัฒนาการทางการเมืองที่น่าสนใจ ในช่วงเวลาสิบปีที่ผ่านมา การรวมหมู่ทางการบริหารปกครองของจีนเพิ่มมากขึ้น เกิดการ Counter balance ในหมู่ผู้นำกันเอง เกิดการลงตัวในการผ่องถ่ายอำนาจ ไม่มีความขัดแย้ง ทำให้จีนมีโอกาสมากที่จะก้าวหน้าและเชื่อมความสัมพันธ์กับประเทศที่เคยมีช่องว่างระหว่างกันในอดีต เช่นรัสเซีย เป็นต้น

รัสเซียมีอำนาจการต่อรองทางน้ำมันสูง เพราะเป็นผู้ผลิตน้ำมันเป็นอันดับสองของโลกรองจากซาอุดิอาระเบีย ( ซาอุฯ ผลิตได้วันละเก้าล้านกว่าบาเรล รัสเซียผลิตได้เจ็ดล้านกว่า) และยังมีปริมาณน้ำมันสำรองอีกมาก จีนและรัสเซียจะต้องเชื่อมโยงกันทั้งเรื่องท่อก๊าซและน้ำมัน เข้าหากลุ่มที่เคยเป็นสหภาพโซเวียตเก่า ดังนั้นกลุ่มอาเซียนจึงควรจับตาในเรื่องนี้ให้ดี

ผลกระทบทางเศรษฐกิจจะเกิดขึ้นหลังสงครามสหรัฐ-อิรักสงบ จะเกิดการเปลี่ยนแปลงในความสัมพันธ์ระหว่างประเทศที่ต้องติดตาม สหรัฐฯ จะถูกต่อต้านจากประเทศในตะวันออกลางหรือไม่ สหรัฐฯ จะมีทีท่าอย่างไร พฤติกรรมของสหรัฐฯ จะเป็นอย่างไร จึงเป็นเรื่องที่ต้องเฝ้าติดตามอย่างใกล้ชิด