การปฏิรูประบบราชการมีความหมายอย่างไรมีคุณค่าต่อประชาชนอย่างไร ? สถาบันนโยบายศึกษา ร่วมกับคณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร จัดการสัมมนาเรื่อง “การปฏิรูประบบราชการมีความหมายอย่างไร มีคุณค่าต่อประชาชนอย่างไร ?” อีกครั้งในวันพฤหัสบดีที่ 26 มิถุนายน 2546 ระหว่างเวลา 08.30-13.00 น. ณ โรงแรมเดอะ ริเวอร์ แกรนด์ จ.พิษณุโลก โดยมีวิทยากรรับเชิญคือ ดร.อรพินท์ สพโชคชัย กรรมการ ก.พ.ร. คุณอุดร ตันติสุนทร สมาชิกวุฒิสภา จังหวัดตาก รศ.อัษฎางค์ ปาณิกบุตร อดีตคณะบดีคณะรัฐศาสตร์ ม.รามคำแหง อาจารย์ตระกูล มีชัย คณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และมี ดร.ดิเรก ปัทมสิริวัฒน์ คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร เป็นผู้ดำเนินรายการ คุณทิพาพร ตันติสุนทร คุณทิพาพร ตันติสุนทร ผู้อำนวยการร่วม สถาบันนโยบายศึกษากล่าวถึงปรัชญาการทำงานของสถาบันฯ ที่ต้องการทำงานเป็นเครือข่ายร่วมกับหน่วยงานในท้องถิ่น ดังเช่นการเปิดเวทีสาธารณะในวันนี้ ดร.อรพินท์ เล่าความเป็นมาของการนำนโยบายปฏิรูประบบราชการมาสู่การปฎิบัติการที่ปัจจุบันได้เปลี่ยนชื่อใหม่ว่าเป็นการ “พัฒนาระบบราชการ” จากนั้นจึงกล่าวว่ามีปัจจัยเกื้อสามประการที่ทำให้นโยบายนี้สามารถนำมาปฏิบัติได้ ได้แก่ 1) การที่รัฐบาลปัจจุบันมีความมั่นคง 2) มีการผลักดันอย่างต่อเนื่องโดยออกเป็นกฎหมาย และ 3) มีการจัดสัมมนาเชิงปฏิบัติการหลายครั้งที่นำไปสู่แนวทางในการพัฒนาประสิทธิภาพ โครงสร้าง ปรับปรุงบทบาทภาครัฐจากผู้ปฏิบัติไปสู่ผู้สนับสนุน ซึ่งนำไปสู่แผนปฏิบัติการ 5 เรื่อง ( อ่านรายงานการสัมมนาเมื่อวันที่ 22 พฤษภาคม 2546 ในฉบับเดือนมิถุนายน 2546) (จากซ้าย) ดร.อรพินท์ สพโชคชัย และคุณอุดร ตันติสุนทร ดร.อรพินท์กล่าวว่าการพัฒนาระบบราชการในระยะแรกว่าเป็นการจัดระเบียบซึ่งเปรียบได้กับการย้ายบ้าน เมื่อย้ายเสร็จแล้วจึงจะจัดระบบซึ่งเหมือนกับการแกะกล่องสิ่งของที่ขนย้ายมา ซึ่งจะมีการปรับโครงสร้างภายใน การบริหารราชการส่วนกลางและภูมิภาค ฯลฯ โดยยกตัวอย่างให้เห็นถึงการจัดระเบียบระดับกระทรวงว่าจะมีการรวมกลุ่มกรมที่มีความรับผิดชอบคล้ายหรือเกี่ยวข้องกันเอาไว้เป็นกลุ่มภารกิจ [cluster] ซึ่งอาจจะมีผู้บริหารที่มีตำแหน่งใหญ่กว่าอธิบดีเป็นผู้ดูแล การรวมกลุ่มเช่นนี้มีผลดีหลายอย่างรวมถึงการสามารถใช้ฐานข้อมูลเดียวกันทำให้ประหยัดงบประมาณ การบริหารงานบุคคลดีขึ้น บางงานที่มีคนมากเกินหน้าที่งานสามารถเกลี่ยหรือย้ายให้ไปทำงานที่ขาดกำลังคนโดยเฉพาะอย่างยิ่งงานบริการประชาชนซึ่งเป็นหัวใจของการปฏิรูประบบราชการในครั้งนี้ การเป็นข้าราชการในยุคพัฒนาจึงมุ่งเน้นที่ผลสัมฤทธิ์มากกว่ากระบวนการ ซึ่งต่อไปอาจจะมีข้อตกลงในการทำงาน มีแผนปฏิบัติการที่ชัดเจน และต้องมีการติดตามตรวจสอบและประเมินผล อาจารย์อัษฏางค์ได้แจกบทความเรื่อง “การปฏิรูประบบราชการ” ให้แก่ที่ประชุมอ่าน ( ท่านที่สนใจสามารถอ่านบทความนี้ได้ในเว็บไซด์ของสถาบันนโยบายศึกษา ที่ http://www.fpps.or.th ในหมวด “บทความ”) และกล่าวเสริมว่าที่จริงแล้วการใช้คำว่า “ปฏิรูป” ยังเบาเกินไป ควรจะใช้คำว่า "ปฏิวัติ" เพื่อให้สมกับสิ่งที่ต้องทำ และกล่าวชมรัฐบาลทักษิณที่กล้าตัดสินใจปฏิรูประบบราชการที่มีการริเริ่มมาตั้งแต่รัฐบาลก่อน ๆ แต่ไม่มีการปฏิบัติจริงจัง แต่อย่างไรก็ตามยังมีความเป็นห่วงว่าการปฏิรูปครั้งนี้มี Master Plan หรือไม่ รศ.อัษฎางค์ ปาณิกบุตร อาจารย์อัษฏางค์ได้วิเคราะห์การปฏิรูประบบราชการว่ามีการสนองตอบจากข้าราชการช้าเพราะกลัวจะเสียอำนาจหรือไม่ การถ่ายโอนข้าราชการจากส่วนกลางและภูมิภาคมาท้องถิ่นทำไม่ได้เพราะท้องถิ่นมีระบบอุปถัมภ์รับข้าราชการไว้มากและไม่มีคุณภาพหรือไม่ การกำหนดระยะเวลาแล้วเสร็จอาจจะต้องปรับเปลี่ยน และภาคราชการขาดการประชาสัมพันธ์ที่เป็นรูปธรรมในเชิงรุกเพื่อให้ประชาชนเข้าใจ เห็นความสำคัญและมีส่วนร่วมใช่หรือไม่ คุณอุดรยืนยันว่าการปฏิรูประบบราชการจะต้องถ่ายโอนกระจายอำนาจให้ท้องถิ่น และท้องถิ่นเองก็จะต้องยกหน้าที่บริการบางอย่างให้เอกชนรับไปดำเนินการแทน โดยย้ำว่าอบต. อบจ. และเทศบาลจะคงอยู่ต่อไปเพื่อทำหน้าที่ช่วยรัฐบาลในการดูแลประชาชนใน 6 เรื่องจำเป็นพื้นฐานคือ น้ำ ไฟฟ้า การศึกษา ถนน อนามัยหรือคุณภาพชีวิต และอาชีพ คุณอุดรได้เล่าข้อเท็จจริงที่ประสบด้วยตนเองเช่นเรื่องที่กว่าประชาสงเคราะห์จังหวัดจะให้ความช่วยเหลือผู้พิการที่ร้องขอรถเข็นเพื่อเป็นเครื่องมือในการเลี้ยงชีพได้ก็ต้องตั้งงบประมาณเพื่อขอค่าเดินทางไปดูข้อเท็จจริง แล้วจึงกลับมาตั้งงบประมาณขอรถเข็นราคาไม่กี่พันบาท ระเบียบและระบบเช่นนี้ทำให้ต้องใช้เวลากว่าสองปีกว่าจะสนองตอบความต้องการประชาชนได้ แต่จะแก้ไขให้เร็วได้ถ้ากระจายความรับผิดชอบให้ท้องถิ่นดำเนินการ คุณอุดรได้เสนอให้แยกอำนาจและภารกิจของเทศบาล อบจ. และอบต. จากกันชัดเจนตามพื้นที่บริการหรือขนาดของการบริการ และยังให้ข้อคิดว่าการปฏิรูประบบราชการจะต้องลดจำนวนข้าราชการส่วนกลางและภูมิภาคลงไปเพิ่มให้ท้องถิ่น อาจารย์ตระกูล มีชัย อาจารย์ตระกูลซึ่งพูดเป็นคนสุดท้ายได้กล่าวว่าวันนี้มาพูดในนามส่วนตัวไม่ใช่ในฐานะอนุกรรมการ กพร.เรื่องภูมิภาค โดยอ้างถึงบทความของดร.ชัยอนันต์ สมุทวณิชเรื่องการปฏิรูประบบราชการที่เขียนไว้นานแล้วว่าการบูรณาการระบบบริหารแบบใหม่จะต้องมีทั้งเชิงดิ่ง ( ส่วนราชการในระดับกรมกองและจังหวัด) และในเชิงขวาง (ประชาชน) จากนั้นได้ชี้ให้เห็นว่ารัฐธรรมนูญพ.ศ. 2540 ได้ป้องกันไม่ใช้ สส. และ สว. ดึงงบท้องถิ่นไปใช้ ระบบการบริหารราชการส่วนภูมิภาคซึ่งเป็นแนวบูรณการแบบใหม่ใช้แนวคิดเรื่องกระจายอำนาจจากส่วนกลางลงจังหวัดโดยผ่านผู้ว่าซีอีโอเพื่อประสิทธิภาพและประสิทธิผลกำลังท้าทายระบบกระจายอำนาจและการให้ประชาชนมีส่วนร่วม จึงเสนอให้แต่ละหมู่บ้านและชุมชนมีการจัดตั้งกรรมการดูแลตนเอง แต่ต้องไม่ใช่การตั้งเป็นองค์กร ดร.ดิเรก ปัทมสิริวัฒน์ ยังมีความเป็นห่วงในนโยบายผู้ว่าซีอีโอที่จะปูพรมทุกจังหวัดในวันที่ 1 ตุลาคม 2546 นี้หลายประเด็น เช่นการเลือกสรรบุคคลมาทำหน้าที่นี้ ประชาชนจะมีสิทธิเสนอหรือให้ความยินยอมรับผู้ที่จะมาทำหน้าที่ได้หรือไม่ ระบบงบประมาณจังหวัดและท้องถิ่นจะเป็นอย่างไร จังหวัดจะสามารถตั้งงบประมาณเองได้ไหม ผู้ว่ามีสิทธิกำหนดยุทธศาสตร์การพัฒนาท้องถิ่นได้ไหม หากเงินเหลือดำเนินการมีอำนาจนำไปใช้ในโครงการอื่นหรือไม่ ระบบการมอบอำนาจต้องมอบให้แก่คณะกรรมการไม่ใช่ให้ผู้ว่าคนเดียวเพราะจะอันตรายมาก ระบบการบุคคลต้องมีการมอบอำนาจถือเสมือนรัฐเป็นนิติบุคคลจะทำให้การหมุนเวียนบุคลากรดีขึ้น ผู้ว่าสามารถจัดคนลงพื้นที่เหมาะสมได้ไม่มีการซ้ำซ้อน ยุทธศาสตร์การแก้ไขปัญหาความยากจนต้องให้จังหวัดคิดทำเอง ในอดีตมีการจัดทำแผนลงทุนจังหวัดแล้วเก็บไว้ไม่นำไปใช้ นอกจากนั้นยังมีประเด็นอื่น ๆ เช่นการจัดระบบโครงสร้างจังหวัดและอำเภอใหม่จะเป็นอย่างไร ควรมีระบบภูมิภาคหรือไม่ หากจะจัดใหม่ต้องมีกรอบชัดเจน และท้ายที่สุดได้กล่าวว่าการมีส่วนร่วมของประชาชนทำให้ประชาชนแสดงความคิดเห็นโต้แย้งระบบราชการมากขึ้นซึ่งอย่าถือว่าเป็นอุปสรรคในการพัฒนา ในการปกครองระบอบประชาธิปไตยนั้นการโต้แย้งถือเป็นเรื่องปกติ ผู้เข้าร่วมสัมมนาซักถามและแสดงความคิดเห็น จากนั้นผู้เข้าร่วมสัมมนาหลายท่านได้แสดงความคิดเห็นและถามคำถามต่าง ๆเช่น จะมีการยุบ อบต.หรือไม่ กำนันผู้ใหญ่บ้านจะเป็นอย่างไรต่อไป มีผู้เป็นห่วงว่าวัฒนธรรมองค์กรที่ฝังรากแน่นในปัจจุบันจะแก้ไขอย่างไร จะต้องแก้ไขกฎหมายอีกมากไหมจึงจะเดินเรื่องการปฏิรูประบบราชการต่อไปได้ ซึ่งวิทยากรทั้งสี่ท่านได้ร่วมกันชี้แจงและแสดงความเห็นเพิ่มเติม โดยเฉพาะ ดร.อรพินท์ ได้ตอบในประเด็นการเปลี่ยนวัฒนธรรมองค์กรว่าแม้ยากแต่ก็ทำได้โดยการสร้างเงื่อนไขใหม่ เปลี่ยนกติกาสิ่งแวดล้อมใหม่ และผู้ที่จะทำได้ดีที่สุดคือผู้บริหารที่อยู่ข้างบน ซึ่งขณะนี้มีคณะอนุกรรมการแผนปรับวัฒนธรรมองค์กรแล้วและอนาคตจะมีหลายมาตรการออกมา ดร.อรพิมท์ยังเล่าถึงแนวทางใหม่ ๆ ที่จะใช้ในอนาคต เช่นการบรรจุแต่งตั้งข้าราชการภูมิภาคจะทำในพื้นที่ภูมิภาคที่จะช่วยให้ข้าราชการไม่มีสภาพบ้านแตกเช่นปัจจุบัน มีแนวคิดจะให้การตัดสินใจอยู่ในระดับจังหวัด มีบุคลากรระดับจังหวัด การพิจารณาความดีความชอบอยู่ในระดับจังหวัด และข้าราชการยุคหน้าจะมีเงินเดือนสองฐานคือตามตำแหน่งที่เป็น base pay และตามผลงานคือ performance pay ผู้เข้าร่วมการสัมมนา ท้ายที่สุดดร.อรพินท์ทิ้งท้ายว่าขอให้อดใจรอจะมีสิ่งใหม่ ๆ เกิดขึ้นอีกมากในการปฏิรูประบบราชการที่จะทำให้การดำเนินการสามารถสนองตอบความคาดหวังและความต้องการของประชาชน พระพุทธชินราช พระพุทธรูปคู่บ้านคู่เมืองของพิษณุโลก