สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

ข้อคิดเรื่องการค้าเสรี

ถอดความจากการสนทนาระหว่าง ศ.ดร.สมศักดิ์ ชูโต ผอ.โครงการศึกษานโยบายสาธารณะ
สถาบันนโยบายศึกษา กับ รศ. ดร. สุทธิพันธ์ จิราธิวัฒน์
คณบดีคณะเศรษฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
ทางสถานีวิทยุ อ.ส.ม.ท. เอ.เอ็ม. 1494 ออกอากาศวันที่ 22 กุมภาพันธ์ 2546

ปัจจุบันมีหลายปัจจัยที่บ่งชี้ว่าสถานการณ์เศรษฐกิจของไทยมีแนวโน้มในทางที่ดี เช่นการขยายตัวในภาคอุตสาหกรรมรถยนต์ที่มียอดขายมากขึ้นอย่างเห็นได้ชัดเจน ซึ่งอาจมีหลายสาเหตุเช่นหลังเกิดวิกฤติเศรษฐกิจ ยอดขายรถยนต์ตกลงมาก จนกระทั่งผู้บริโภคเห็นว่าเศรษฐกิจเริ่มดี จึงมีการบริโภคเพิ่มมากหลังจากอั้นมานาน ประกอบกับสถาบันการเงินที่มีเงินฝากจนล้นปล่อยสินเชื่อให้ และราคารถยนต์ก็ไม่ได้เพิ่มขึ้นมากเท่าใดนัก

อีกปัจจัยคือการกระตุ้นเศรษฐกิจจากภาครัฐ เช่นนโยบายการคลังของรัฐบาล เช่น โครงการบ้านเอื้ออาทร ให้คนจนได้มีที่อยู่อาศัยของตนเอง

นอกจากนี้รัฐบาลยังมีกลยุทธ์ทางเศรษฐกิจในเรื่องการค้าระหว่างประเทศ คือการทำสนธิสัญญาการค้าเสรีระดับทวิภาคีกับบางประเทศ เช่นที่เพิ่งจะลงนามกับอินเดียไปเมื่อเร็ว ๆ นี้ และมีข่าวว่าอาจจะมีการลงนามกับออสเตรเลียและนิวซีแลนด์ในโอกาสต่อไป รวมทั้งการที่แถลงว่าต้องการจะทำการค้าเสรีกับสหรัฐฯ หรือจีน เป็นต้น

การทำสนธิสัญญาการค้าเสรีระดับทวิภาคีจึงเป็นเรื่องใหม่ที่ดูเหมือนว่ากำลังอยู่ในกระแสนิยมของประเทศต่าง ๆ ทั่วโลก

การค้าเสรีคืออะไร การค้าเสรีระดับทวิภาคีต่างจากการค้าเสรีระดับภูมิภาคและระดับโลกที่รู้จักกันมาก่อนหน้านี้อย่างไร และเหตุใดประเทศต่าง ๆ จึงจับคู่ลงนามเป็นคู่ค้าในการค้าเสรีระดับทวิภาคีมากขึ้นเป็นลำดับ

การค้าเสรีคือความพยายามระหว่างประเทศที่จะลดพิกัดอัตราภาษีศุลกากรระหว่างกันให้น้อยที่สุด ซึ่งอาจจะเป็นศูนย์คือไม่มีการเก็บภาษีศุลกากรเลยก็เป็นได้

การค้าเสรีมีสามระดับคือระดับโลก มีองค์การการค้าโลก WTO: World Trade Organization เป็นเวที มีสมาชิก 145 ประเทศ ประเทศสำคัญที่เพิ่งเข้าเป็นสมาชิกคือจีน ซึ่งมีผลกระทบต่อการแข่งขันในการค้าของไทยในระดับโลกมาก
การค้าเสรีระดับภูมิภาคคือการรวมกลุ่มประเทศต่าง ๆ ในภูมิภาคเดียวกันเพื่อลดภาษีศุลกากรระหว่างกัน เช่นเอเชียมีกลุ่มอาเซียน ทวีปอเมริกามีอาฟต้า และยุโรปมีกลุ่มอียู เป็นต้น

แต่การตกลงระดับโลกหรือภูมิภาคอาจดำเนินการช้า เพราะทุกประเทศสมาชิกต้องเห็นชอบด้วยกัน ในขณะที่ทุกประเทศสมาชิกก็ต้องการปกป้องผลประโยชน์ของตน อีกทั้งมีข้อแตกต่างมากมายระหว่างประเทศสมาชิก เช่นสินค้าออก ระเบียบข้อบังคับ ตลอดจนมาตรฐานสินค้าที่ไม่เหมือนกัน

การจับกลุ่มเพียงสองประเทศคู่ค้าจึงเป็นทางที่จะบรรลุข้อตกลงการค้าเสรีเพื่อผลประโยชน์ของสองชาติที่เร็วกว่า อีกทั้งสนธิสัญญาการค้าเสรีระดับทวิภาคีไม่จำเป็นต้องเหมือนกันหรือมีเงื่อนไขระยะเวลาต่าง ๆ เท่ากัน

สหรัฐฯ เริ่มทำสนธิสัญญาการค้าเสรีระดับทวิภาคีในสมัยรัฐบาลคลินตัน และเดินหน้าเต็มตัวในรัฐบาลบุช โดยเฉพาะกับประเทศในละตินอเมริกาและประเทศอื่น ๆ ที่ต้องการจะมีสัมพันธ์ที่ดีด้วยจนเหมือนกับจะรวมเรื่องการเมืองและเศรษฐกิจเข้าด้วยกัน

หากประเทศต่าง ๆ สนใจที่จะลงนามการค้าเสรีระดับทวิภาคีหรือระดับภูมิภาคมากกว่าระดับโลกแล้วจะเป็นผลดีหรือเสีย เพราะในกรณีนี้แม้ระบบการค้าเสรีจะเข้มแข็งขึ้น แต่ในระดับโลก จะอ่อนแอลง ดังนั้นในขณะที่กระแสนิยมการค้าเสรีระดับทวิภาคีจึงมีมากขึ้นเรื่อย ๆ จึงมีการพูดกันว่า WTO น่าจะทบทวนในเรื่องนี้ ซึ่งอาจจะเป็นหนึ่งในหัวข้อที่ประเทศสมาชิกจะเจรจากันในการประชุมรอบเดือนครั้งต่อไปของ WTO

สำหรับไทยในยุคสงครามเย็น เรามีการแข่งขันทางการค้ากับประเทศอื่นน้อยมาก แต่ปัจจุบันเรามีการแข่งขันสูง เช่นในตลาดสหรัฐฯ เรามีจีนเป็นคู่แข่งที่น่ากลัว หรือในตลาดยุโรปเราก็มีกลุ่มประเทศยุโรปตะวันออกและรัสเซียเป็นคู่แข่ง ไทยจึงน่าจะใช้การเป็นสมาชิกกลุ่มอาเซียนให้เป็นประโยชน์ในเรื่องการค้า โดยเฉพาะกับประเทศเอเชียเช่นจีนและญี่ปุ่นที่มีขนาดเศรษฐกิจใหญ่ในระดับต้น ๆ ของเศรษฐกิจโลก หากไทยไม่ปรับตัวจะมีปัญหาด้านการลงทุนในอนาคตแน่นอน

ภาครัฐต้องจัดระบบระเบียบภายในประเทศและกำหนดนโยบายชัดเจน จากนั้นเอกชนจึงดำเนินการได้ เรื่องการเงินเป็นหนึ่งที่ประเทศเอเชียจะต้องมีข้อตกลงร่วมกัน เพราะปัจจุบันเราเก็บเงินสำรองระหว่างประเทศเป็นดอลล่าร์สหรัฐฯ ไว้มาก ในขณะที่ประเทศในยุโรปมีเงินสกุลยูโรใช้ร่วมกันและเป็นสกุลเงินสำรองด้วย
หากสามารถลดความเสี่ยงในทุนสำรองได้ มีความร่วมมือทางด้านการเงินระหว่างประเทศในเอเซีย เช่นออกเอเชียบอนด์ ก็จะทำให้ระบบเศรษฐกิจดีขึ้นโดยไม่ต้องพึ่งสนธิสัญญาการค้าแต่อย่างเดียว