สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

ข้อคิดไทยกับประเทศเพื่อนบ้าน

ถอดความจากการสนทนา ระหว่าง ศ.ดร.สมศักดิ์ ชูโต ผอ.โครงการศึกษานโยบายสาธารณะ
สถาบันนโยบายศึกษา กับ ดร. ชาญวิทย์ เกษตรศิริ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
ทางสถานีวิทยุ อ.ส.ม.ท. เอ.เอ็ม. 1494 ออกอากาศวันที่ 8 กุมภาพันธ์ 2546

เหตุการณ์ความรุนแรงในกรุงพนมเปญซึ่งนับว่าเป็นครั้งแรกในประวัติศาสตร์ไทยที่สถานทูตถูกเผา แต่ด้วยเดชะพระบารมีปกเกล้าฯ ทำให้สถานการณ์คลี่คลาย ผู้นำของทั้งสองประเทศโอนอ่อนเข้าหากัน ทั้ง ๆ ที่เหตุการณ์เช่นนี้หากเป็นเมื่อก่อนอาจจะจบลงที่การเกิดสงคราม ไม่ใช่เพียงการลดระดับความสัมพันธ์เช่นที่เป็นอยู่

ในขณะนี้ความสัมพันธ์ระหว่างไทยเขมรเริ่มคลี่คลายไปในทางที่ดีขึ้นแล้ว มีการวิเคราะห์กันว่าเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นนั้นเป็นส่วนหนึ่งของปัญหาการเมืองความขัดแย้งภายในของกัมพูชาเองเพราะในเดือนกรกฎาคมจะมีการเลือกตั้ง อีกสาเหตุมาจากปัญหาเศรษฐกิจ ผลประโยชน์ทางการค้าไม่ลงตัว เกิดกระแสค่านิยมรักชาติ ห้ามการร้องเพลงไทย ห้ามรายการโทรทัศน์ไทย ห้ามสร้างบ้านแบบไทย (ที่จริงเป็นบ้านจัดสรรทรงเสปน) กระแสรักชาติที่ถูกปลุกเป็นระยะกลายเป็นการคลั่งชาติระเบิดด้วยข่าวลือเรื่องดาราสาว สุวนันท์ คงยิ่ง ที่ปล่อยข่าวว่าเธอพูดจาดูหมิ่น

เทียบเหตุการณ์นี้กับความสัมพันธ์ไทยพม่า มีการปลุกค่านิยมรักชาติในพม่าเช่นกัน แต่ไม่มีเหตุการณ์รุนแรงลุกลาม อาจเป็นเพราะรัฐบาลพม่าเข้มแข็ง

มองในภาพรวมแล้วอาจเห็นว่าไทยมีปัญหาความสัมพันธ์กับประเทศเพื่อนบ้านโดยรอบ ยกเว้นมาเลเซีย จึงต้องวิเคราะห์ถึงสาเหตุเพื่อหาทางแก้ไขป้องกันไม่ให้เกิดปัญหาความสัมพันธ์กับประเทศเพื่อนบ้านอีกในอนาคต

นอกจากสาเหตุทางการเมืองและเศรษฐกิจแล้ว ควรดูที่ประวัติศาสตร์ระหว่างไทยและเขมรที่มีความสัมพันธ์กันมานานกว่าพันปี ในศิลาจารึกวันศรีชุนสมัยสุโขทัยจะพูดถึงพระเจ้าแผ่นดินของยโสธร ประทานตำแหน่งศรีบดินทราธิปให้ขุนผาเมืองเจ้าเมืองราดพร้อมด้วยพระขรรค์ชัยศรี ความสัมพันธ์นี้อาจจะยาวนานกว่าสมัยสุโขทัยด้วยซ้ำ

อาณาจักรอันรุ่งเรืองของเขมรโบราณคือนครวัด นครธม มีเมืองหลวงมีชื่อเป็นทางการว่า ยโสธรปุระ ถูกตีแตกโดยกองทัพอยุธยา 3 ครั้ง ครั้งแรกในสมัยพระเจ้าอู่ทอง ครั้งที่สองในสมัยพระราเมศวร และครั้งที่สามในสมัยเจ้าสามพระยา เขมรเสียเมือง ทิ้งนครวัดนครธมให้เป็นเมืองร้าง ย้ายไปตั้งเมืองละแวก ซึ่งก็เสียแก่ไทยอีกในสมันพระนเรศวร เขมรย้ายไปเมืองอุดม แล้วไปอยู่ที่เมืองพนมเปญในปัจจุบัน

ในแง่ประวัติศาสตร์ มองอีกด้านหนึ่ง คนเขมรรู้สึกอย่างไร เรื่องนี้เป็นจุดที่เปราะบางมาก ถ้าเราไม่เข้าใจ ก็จะนึกไม่ออกว่าทำไมคนเขมรมีอะไรลึก ๆ ที่ฝังอยู่ ดูจากประวัติศาสตร์น่าจะเข้าใจได้

มองในด้านความเป็นไทยอารยธรรมไทยวัฒนธรรมในด้านหนึ่งมีความเป็นเขมรสูงมาก คำว่า “เดิน” หรือ “ดำเนิน” เป็นภาษาเขมร คำไทยโบราณคือ “ย่าง” หรือ “ก้าว” คำที่เป็นราชาศัพท์เช่น “เขนย” “บรรทม” เป็นคำเขมร ในทางกลับกันระยะหลังก็มีการถ่ายเทวัฒนธรรมไทยไปเขมร เพลง ดนตรี ละครโทรทัศน์ ภาพยนตร์ สิ่งพิมพ์ของไทยเข้าไปในเขมรมาก

ความสัมพันธ์ไทย-เขมรมีลักษณะแบบทั้งรักทั้งชัง ปัญหานี้ละเอียดอ่อนบอบบาง ถ้าจะเอาวิกฤติมาเป็นโอกาส กรณีที่เกิดสถานการณ์ไทยเขมรครั้งนี้ต้องเป็นโอกาสที่จะมาดูความสัมพันธ์ระหว่างไทยเขมร

ความสัมพันธ์ไทย-เขมรปัจจุบันมีลักษณะแบบไม่เท่าเทียม มีปมด้อยปมเขื่อง ด้านเศรษฐกิจเขมรเสียดุลการค้าไทยมากที่สุด อาจจะประมาณสองหมื่นล้าน เครื่องอุปโภคบริโภคส่วนใหญ่ไปจากไทย ในแง่ฐานะทางเศรษฐกิจเรารวยกว่า ประสบความสำเร็จมากกว่า ทำให้เกิดความชังโดยส่วนรวม

สถานการณ์ไทยเขมรครั้งนี้มีความชัดเจนว่าอาเซียนแทบจะไม่มีความหมายเลย อาจจะต้องพยายามผลักดันให้อาเซียนเข้าช่วยในแง่ของความสัมพันธ์กับกัมพูชา และในอีกด้านคงจะต้อง
จัดระบบระเบียบหรือแผนความสัมพันธ์ระหว่างไทยกับเพื่อนบ้านอาเซียนเป็นอันดับหนึ่ง ให้ความสำคัญมากกว่าวอชิงตันดีซี ลอนดอน ปารีส โตเกียว ซึ่งไกลตัวมากกว่า

เราต้องสนใจและให้ความสำคัญมาก ต้องเรียนรู้ภาษา วัฒนธรรมของเพื่อนบ้าน ถ้าเราอยู่แค่ภาษาอังกฤษคงจะไม่เพียงพอแล้ว เราเสียเปรียบในแง่ที่เพื่อนบ้านรู้ภาษาไทยดีมาก เขาเข้าใจวิธีคิดของเราได้ เราจะต้องเรียนรู้บ้าง ความสัมพันธ์ในแง่รัฐบาลระดับจีทูจีอาจจะไม่พอ ต้องเป็นพีทูพี ประชาชนต่อประชาชน ไม่ว่าจะเป็นเรื่องความสัมพันธ์ การเมือง การติดต่อ ธุรกิจ การพาณิชย์ เศรษฐกิจ คงต้องมีการจัดระเบียบใหม่ ในเรื่องการลงทุนคงต้องมีการแบ่งผลกำไรกัน

ความคิดเรื่องเสียดุลการค้าอาจจะคล้าย ๆ กับเมื่อ 30 กว่าปีที่แล้วที่ไทยเสียดุลการค้าญี่ปุ่นมาก มีการเดินขบวน ประวัติศาสตร์จะซ้ำรอยได้ เราคงต้องเรียนรู้จากความสัมพันธ์ไทย-ญี่ปุ่นเมื่อกว่าสามสิบปีที่แล้ว ไทยเสียดุลการค้าญี่ปุ่นมากจนมีการต่อต้าน เดินขบวน หลังจากนั้นญี่ปุ่นได้ปรับตัว บริษัทโตโยต้าที่ญี่ปุ่นได้ตั้งมูลนิธิโตโยต้าขึ้นมา ทุ่มเงินจัดเรื่องความเข้าใจ วัฒนธรรม ภาษา มีการแปลนิยายไทยเป็นภาษาญี่ปุ่น เอาหนังไทยไปฉาย ในแง่ไทยกัมพูชาหรือเวียดนามคงต้องทำแบบนั้นบ้าง

ตำราประวัติศาสตร์กต้องขยาย ชำระให้เกิดความเข้าใจถูกต้อง สงครามในอดีตเรามองว่าไทยรบพม่ารบเขมร แต่ที่จริงแล้วคือเรื่องของอยุธยากับยโสธรปุระ อาณาจักรต่ออาณาจักร กษัตริย์ต่อกษัตริย์ ไม่ใช่ชนชาติต่อชนชาติ ทั้งชนชาติไปรบกัน ไม่ใช่ความเกลียดชังในชนชาติ

อคติที่เรามีทำให้ตีความประวัติศาสตร์แบบผิด ๆ ยกตัวอย่างที่เป็นรูปธรรมจากตำราประวัติศาสตร์ไทย เขียนว่าพระนเรศวรยกทัพไปตีเมืองละแวกคือเขมร จับกษัตริย์มาตัดหัวเอาเลือดล้างพระบาท เขียนทั้งเป็นตำราและรูป แต่ที่จริงมีงานศึกษาของอาจารย์ท่านหนึ่งที่รามคำแหง ศึกษาจากเอกสารที่เสปน ปรากฏข้อความว่าพระนเรศวรตีเมืองละแวกได้จริง แต่พระยาละแวกเสด็จหนีไปเมืองลาว เพราะมีพระชายาเป็นเจ้าหญิงลาว ไปสิ้นพระชนม์ที่ลาว

ถ้าประวัติศาสตร์เขียนผิด ต้องแก้ ถ้าไม่แก้ก็สร้างอคติไปเรื่อย ๆ ต้องเอาตำราประวัติศาสตร์ สังคมศึกษามาแปลดูกันในหมู่อาเซียน มีงานต้องทำอีกเยอะ