การปฏิรูประบบราชการ? เป็นเรื่องที่พูดกันมานานกว่า 20 ปี แล้วในสังคมไทย แต่มิได้มีการปฏิบัติเกิดขึ้น ข้าราชการมิใช่เป็นผู้นำนโยบายไปปฏิบัติให้เกิดผลเท่านั้น ยังมีอำนาจสั่งการในการปฏิบัติราชการใดๆ ก็ได้ โดยที่นักการเมืองเจ้าของนโยบายตามไม่ทัน การให้บริการประชาชนทุกด้านจึงอยู่ในมือของข้าราชการตลอดมา โดยทุกกระบวนการปฏิบัติอยู่ในวิจารณญาณของข้าราชการทั้งสิ้น รศ.อัษฎางค์ ปาณิกบุตร องค์กรของข้าราชการจึงใหญ่โตและมีอำนาจตลอดมา โดยประชาชนไม่สามารถต่อสู้กับอำนาจนี้ได้เลย อยู่ในลักษณะจำยอมให้เป็นไปตามดุลยพินิจของข้าราชการ จะผิดถูกอย่างไรก็ต้องเงียบไว้ มิฉะนั้นจะเป็นภัยกับตนเอง นักการเมืองเองอาจถูกข้าราชการหลอกหรือต้มให้กลายเป็นตัวตลกเพื่อลดความเชื่อถือของนักการเมือง เช่น กรณีที่ดินสนามกอล์ฟอัลไพน์ (อ่านรายละเอียดในมติชนวันพุธที่ 17 ก.ค. 45 หน้า 6) หรือข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ถูกสอบสวนในเรื่องการประพฤติมิชอบมากมาย เช่น เรื่องทุจริตยาของกระทรวงสาธารณสุข กรณีเรือขุดของกรมเจ้าท่า ฯลฯ เป็นต้น ตัวอย่างดังกล่าวแสดงให้เห็นพฤติกรรมของข้าราชการอย่างเห็นได้ชัด ทุกรัฐบาลที่เข้ามาบริหารราชการแผ่นดินทราบความเป็นไปของความบกพร่องในการให้บริการประชาชนของข้าราชการเป็นอย่างดี แต่ไม่มีรัฐบาลไหนกล้าผ่าตัดระบบราชการไทยได้เลย ทำได้เพียงแต่งตั้งคณะกรรมการปฏิรูประบบราชการขึ้นมาวิเคราะห์หาสาเหตุและแนวทางแก้ไข เสียงบประมาณไปนับพันล้านบาท มีวิจัยของนักวิชาการมากมาย แต่ที่น่าแปลกก็คือ ไม่มีรัฐบาลชุดใดกล้าที่จะปฏิรูประบบราชการ รัฐธรรมนูญ 2540 มาตรา 75 เขียนไว้ว่า “รัฐต้องดูแลให้มีการปฏิบัติตามกฎหมาย คุ้มครองสิทธิและเสรีภาพของบุคคล จัดระบบงานของกระบวนการยุติธรรมให้มีประสิทธิภาพ และอำนวยความยุติธรรมแก่ประชาชนอย่างรวดเร็วและเท่าเทียมกัน รวมทั้งจัดระบบงานราชการและงานของรัฐอย่างอื่นให้มีประสิทธิภาพ เพื่อตอบสนองความต้องการของประชาชน......... รัฐบาลของคุณทักษิณ จึงใช้โอกาสนี้ดำเนินการปฏิรูประบบราชการด้วยการเสนอร่าง พ.ร.บ.ระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน (ฉบับที่...) พ.ศ. .... และ ร่าง พ.ร.บ.ปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. .... ส่วนร่าง พ.ร.บ.วิธีการงบประมาณยังขยักไว้ก่อน เห็นด้วยอย่างยิ่งในการตัดสินใจที่จะปฏิรูประบบราชการ แต่ไม่เข้าใจว่าทำไม? ต้องรีบเร่งดำเนินการให้เสร็จในวันที่ 1 ตุลาคม 2545 ขณะเดียวกันก็แปลกใจที่รัฐบาลกล้าเสนอการปฏิรูประบบราชการโดยไม่มี Master Plan จึงถูกโจมตีจากนักวิชาการและฝ่ายต่างๆ ค่อนข้างมาก ไม่มีใครรู้รายละเอียดว่าแผนปฏิบัติการที่อ้างว่ามีอยู่แล้วนั้นมีรูปร่างหน้าตาเป็นอย่างไร มีแนวทางปฏิบัติอย่างไร ข้าราชการเองก็ไม่รู้ว่าตัวเองนั้นจะเป็นอย่างไร จึงได้แต่เงียบไว้ก่อน ไม่กล้าขัดนโยบายเดี๋ยวจะเคราะห์ร้ายไปเปล่าๆ ส่วนประชาชนนั้นตั้งข้อสงสัยไว้อย่างเดียวว่า เขาจะได้อะไรจากการปฏิรูประบบราชการ? วิเคราะห์ได้ว่าการปฏิรูประบบราชการของรัฐบาลในครั้งนี้เกิดจากการฟังความคิดเห็นของที่ปรึกษาผู้ใกล้ชิด อดีตข้าราชการและข้าราชการปัจจุบัน ซึ่งอ้างว่าเป็นการระดมสมอง แต่ขาดแผนใหญ่ซึ่งน่าจะระดมสมองจากประชาชนทุกฝ่ายไม่ว่านักธุรกิจ ประชาชน องค์กรเอกชน นักวิชาการ ผู้ทรงคุณวุฒิ เพื่อมาทำเป็น Master Plan และแผนปฏิบัติการในทุกขั้นตอน แล้วจึงค่อยออกกฎหมายเพื่อปรับปรุง เปลี่ยนแปลงอำนาจหน้าที่ การจัดกลุ่มภารกิจในกระทรวง ทบวง กรม นายกฯ ทักษิณ อาจจะเป็นคนใจร้อนจึงใช้ระบบ Turn Key คือสร้างไปออกแบบไปเหมือนโครงการโฮปเวลล์ อาจจะไม่ใช่ลักษณะเดียวกัน แต่สามารถเปรียบเทียบให้เห็นภาพได้ชัด จึงเสนอร่าง พ.ร.บ. ดังกล่าวมาให้รัฐสภาพิจารณา ซึ่งเมื่อศึกษาร่าง พ.ร.บ.ทั้งสองฉบับโดยละเอียดแล้ว ก็สามารถตั้งข้อสังเกตเพื่อให้ผู้อ่านได้พิจารณา สาเหตุที่สำคัญในการปฏิรูประบบราชการเป็นเพราะระบบข้าราชการมีการขยายตัวเพิ่มมากขึ้นอยู่ในลักษณะที่ใหญ่โต เทอะทะ อุ้ยอ้าย มีข้าราชการมากเกินความจำเป็น เป็นเหตุให้มีภาระค่าใช้จ่ายในเรื่องเงินเดือน ค่าตอบแทนต่างๆ ถึงเกือบ 43% ของงบประมาณรายจ่าย ซึ่งนับว่าสูงมากในระบบการคลังของประเทศทั่วโลก การให้บริการประชาชนขาดประสิทธิภาพ โดยเฉพาะในกระแสโลกาภิวัตน์ ซึ่งมีการเปลี่ยนแปลงทางการเมือง เศรษฐกิจ สังคม ระบบราชการมีความจำเป็นต้องปรับตัวให้เป็นองค์กรขนาดเล็ก กระชับ ประหยัด และมีประสิทธิภาพ เป้าหมายสำคัญในการปฏิรูประบบราชการจึงน่าจะอยู่ที่ระบบราชการที่มีประสิทธิภาพ สามารถตอบสนองความต้องการของประชาชนหรือสังคมได้ในลักษณะที่สะดวก รวดเร็ว สบายใจ การปฏิรูประบบราชการจึงควรจะอยู่ในกรอบความสำคัญของประเด็นต่อไปนี้ กำหนดกลุ่มภารกิจของส่วนราชการที่มีงานสัมพันธ์กันไว้ด้วยกัน เน้นประสิทธิภาพให้ราชการมีลักษณะกระชับ ประหยัด สามารถให้บริการแก่ประชาชนอย่างเป็นที่พอใจ การลดกำลังคนภาครัฐ เพื่อลดภาระค่าใช้จ่ายที่เกินความจำเป็น เหตุผลของร่างพ.ร.บ. ทั้ง 2 ฉบับ ซึ่งปรากฏอยู่ในเอกสารที่เสนอต่อรัฐสภานั้น เน้นในเรื่องให้กระทรวงสามารถแยกส่วนราชการ จัดตั้งเป็นหน่วยงานตามภาระหน้าที่ ให้มีกลุ่มภารกิจของงานที่มีความสัมพันธ์กัน การใช้งบประมาณให้บรรลุเป้าหมายของกระทรวง ลดความซ้ำซ้อนของการปฏิบัติราชการ ปรับอำนาจหน้าที่ของส่วนราชการขึ้นใหม่ การจัดกลุ่มภารกิจให้อยู่ด้วยกันก็เพื่อให้สามารถกำหนดเป้าหมาย และทิศทางการปฏิบัติงานของส่วนราชการที่มีความเกี่ยวข้องกันให้สามารถทำงานร่วมกันได้อย่างมีเอกภาพ เกิดประสิทธิภาพและลดค่าใช้จ่ายในส่วนงานที่ซ้ำซ้อนกัน เมื่อจัดส่วนราชการใหม่แล้ว จะมีผลทำให้แนวทางความรับผิดชอบของส่วนราชการต่างๆ มีเป้าหมายที่ชัดเจน ซึ่งจะสามารถปรับปรุงการทำงานของข้าราชการให้มีประสิทธิภาพในระยะต่อไปได้ ที่เป็นเรื่องใหม่สุดก็คือการให้มีคณะกรรมการพัฒนาระบบราชการขึ้นคณะหนึ่ง มีสำนักงานเป็นส่วนราชการในสำนักนายกรัฐมนตรี มีเลขาธิการ ก.พ.ร. เป็นข้าราชการพลเรือนสามัญ มีอำนาจหน้าที่กว้างขวาง ดูแลระบบราชการทั้งหมด ให้โอนงบประมาณและบุคลากรของสำนักงานคณะกรรมการข้าราชการพลเรือน หรือ ก.พ. บางส่วนตามที่นายกรัฐมนตรีต้องการไปเป็นของ ก.พ.ร. ภายใน 2 ปี นับแต่วันที่ พ.ร.บ. นี้ใช้บังคับให้ปรับปรุงกฎหมายว่าด้วยระเบียบราชการพลเรือนและกฎหมายว่าด้วยระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน เพื่อกำหนดภารกิจของ ก.พ.ร. และ ก.พ. ให้เหมาะสม พูดให้ชัดก็คือจะมีทั้ง ก.พ.เดิม และ ก.พ.ร.ใหม่ ซึ่งต้องกำหนดภารกิจและอำนาจหน้าที่กันใหม่ ยังไม่มีความชัดเจนว่าภารกิจแต่ละองค์กรจะเป็นอย่างไร แต่น่าเชื่อว่า ก.พ.ร. จะเป็นองค์กรที่มีอำนาจหน้าที่ครอบคลุมระบบราชการทั้งหมด โดยมี ก.พ. เป็นผู้ปฏิบัติ พิจารณาโดยละเอียดแล้ว เหตุผลของร่าง พ.ร.บ.ทั้ง 2 ฉบับนั้นสวยงามดูแล้วดี แต่เป็นนามธรรม สิ่งที่ผู้พิจารณากฎหมายอยากทราบก็คือกระบวนการปฏิบัติไปสู่เป้าหมายว่ามีอะไรบ้าง จุดนี้รัฐบาลต้องชี้แจงให้ประชาชนเห็นภาพได้ มิฉะนั้นก็จะสับสนกันอยู่อย่างในปัจจุบัน เฉพาะเรื่องการให้มีคณะกรรมการพัฒนาระบบราชการ (ก.พ.ร.) ขึ้นใหม่ โดยยังมีคณะกรรมการข้าราชการพลเรือน (ก.พ.) ยังคงอยู่ ก็สร้างความกังขาให้ข้าราชการและประชาชนทั่วไปแล้ว ถ้าวิเคราะห์ไปตามเกณฑ์ของหลักการในการปฏิรูประบบราชการที่ตั้งเป็นธงเอาไว้ จะเห็นว่าการรวมภารกิจที่มีส่วนสัมพันธ์กันไว้ในส่วนราชการเดียวกันก็มีความลักลั่น ไม่ตรงกับคำตอบของนายกฯ ต่อผู้สื่อข่าว (รัฐบาลใช้คำว่า Cluster เป็นความหมายของกลุ่มภารกิจ) เพราะมีหลายหน่วยงานที่ยังคงมีอยู่ไม่ได้ไปรวมกับกลุ่มการกิจที่จัดตั้งขึ้น ไม่แน่ใจว่าเป็นเพราะอะไร เข้าใจว่าคณะทำงานคงจะเกรงใจรัฐมนตรีเจ้าสังกัด ซึ่งมีเสียงดังในรัฐบาล ให้คงหน่วยงานนั้นไว้อย่างเดิมหรืออาจมีผู้มีอำนาจสั่งให้คณะทำงานไม่ให้แยกหน่วยงานนั้นไป ขอยกตัวอย่างเพื่อให้เห็นภาพชัดขึ้น เช่น กรมชลประทานสังกัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์กับกรมทรัพยากรน้ำ ของกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมเป็นเรื่องของการจัดการน้ำ (Water Management) บนผิวดิน ทำไมต้องแยกกันเพราะเป็นงานประเภทเดียวกัน แต่กรมทรัพยากรน้ำบาดาลซึ่งเป็นเรื่องการควบคุมดูแลน้ำใต้ดิน ต้องใช้เทคนิคในเรื่องการอนุรักษ์เพื่อให้มีน้ำพอเพียงในอนาคต ซึ่งมีความสำคัญที่สุดกลับถูกตัดออกไป หรือสำนักงานตำรวจแห่งชาติกับสำนักงานอัยการสูงสุดต้องขึ้นอยู่กับกระทรวงยุติธรรม ตามภารกิจซึ่งรัฐธรรมนูญ 2540 มาตรา 75 ระบุไว้อย่างชัดเจน แต่ทั้ง 2 หน่วยงานนี้กลับเป็นส่วนราชการไม่สังกัดสำนักนายกรัฐมนตรี กระทรวง หรือทบวงใด แต่ในมาตรา 46 ของร่าง พ.ร.บ.ปรับปรุง กระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. .... ระบุว่าสำนักงานตำรวจแห่งชาติมีฐานะเป็นกรมอยู่ในบังคับบัญชาของนายกรัฐมนตรี และสำนักงานอัยการสูงสุดมีฐานะเป็นกรมอยู่ในบังคับบัญชาของรัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม ขออนุญาตขยายภาพของกระทรวงยุติธรรมให้ชัดเจนขึ้น ความในมาตรา 32 และมาตรา 33 แห่งร่าง พ.ร.บ.ปรับปรุง กระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. .... เห็นได้ชัดว่าโครงสร้างของกระทรวงยุติธรรมมีการปรับเปลี่ยนให้เป็นประโยชน์กับสังคมมากขึ้น แต่ยังไม่ครอบคลุมภารกิจที่สำคัญคือทำอย่างไรจึงจะอำนวยความยุติธรรมให้แก่ประชาชนในฐานะที่เป็นกลไกในการรักษาความยุติธรรมของรัฐ ขอย้ำว่าต้องยึดถือหลักการที่เขียนไว้ในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย 2540 มาตรา 75 เป็นแนวปฏิบัติในการปรับโครงสร้างของกระทรวงยุติธรรม กลไกที่สำคัญคือกระบวนการยุติธรรม (Criminal Justice System) เพราะถ้าขาดสิ่งนี้ไป งานด้านนี้จะไม่เป็นเอกภาพ ต่างคนต่างทำงานของตนไป (เช่น การใช้สถิติอาชญากรรมที่ไม่เหมือนกัน) ทำให้ไม่สามารถป้องกันและปราบปรามอาชญากรรมได้อย่างมีประสิทธิภาพ การป้องกันภัยเกี่ยวกับชีวิตและทรัพย์สินของประชาชนบกพร่องเช่นในอดีตที่ผ่านมาจนถึงปัจจุบันทำให้ประชาชนขาดความเชื่อถือในรัฐบาล ถ้าเป็นไปตามหลักการที่กล่าวข้างต้น สำนักงานตำรวจแห่งชาติและสำนักงานอัยการ สูงสุดต้องสังกัดกระทรวงยุติธรรมโดยไม่มีข้อยกเว้นมิฉะนั้นจะไม่เป็นการปฏิรูประบบราชการถ้ามีข้อยกเว้นแก่บางหน่วยงาน โครงสร้างกระบวนการยุติธรรมที่เป็นสากล หมายเหตุ : ศาลเท่านั้นเป็นสถาบันตุลาการที่เป็นอิสระ แต่ในกระบวนการยุติธรรมสมัยใหม่ อาจมีหน่วยงานภาคเอกชนเข้ามามีส่วนร่วมด้วย เช่น สภาทนายความ คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนฯ ฯลฯ มาช่วยให้ความสนับสนุนได้ หน่วยงานดังกล่าวต้องมีความสัมพันธ์กันในระดับอำนวยการในรูปคณะกรรมการร่วมกัน ในการกำกับดูแลและแก้ไขปัญหาอาชญากรรมของไทยทั้งระบบ ซึ่งเป็นที่ทราบและตระหนักดีแล้วว่า โครงสร้างของสำนักงานตำรวจแห่งชาติมีจุดอ่อน และข้อบกพร่องอย่างไรและมีความจำเป็นต้องแก้ไขปรับปรุงอย่างไร ยิ่งปล่อยไปยิ่งมีปัญหากับสังคมมากขึ้น ถ้าวิเคราะห์ให้ละเอียดและลึกซึ้งแล้วจะพบว่า ในปัจจุบันประชาชนไม่เชื่อตำรวจแล้ว มีหลายเหตุการณ์ที่พิสูจน์ได้ สังคมไทยเริ่มใช้กฎหมู่เหนือกฎหมาย โดยตำรวจทำอะไรไม่ได้ในระยะเวลา 5 ปีที่ผ่านมา ในอนาคตต้องปรับปรุงทั้งโครงสร้าง การบริหารจัดการบุคลากรที่เหมาะสม ต้องจัดโครงสร้างเป็นสองส่วน ส่วนบนอาจเรียกว่า National Police สังกัดกระทรวงยุติธรรม (เหมือน FBI ของสหรัฐ) ส่วนล่างต้องปรับให้เป็นตำรวจท้องถิ่นหรือ Local Police เพื่อแก้ไขปัญหาอาชญากรรมในแต่ละชุมชนให้ถูกต้องเหมาะสมกับสภาพแวดล้อมของแต่ละสังคม กรณีตัวอย่างคือเหตุการณ์ไม่สงบในภาคใต้ นอกจากนั้นหลายองค์กรควรแยกตัวมาเป็นหน่วยงานอิสระเพราะเป็นองค์กรซึ่งเป็นที่พึ่งของประชาชน เช่น สำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองผู้บริโภคซึ่งไปอยู่ในสังกัดกระทรวงพาณิชย์ สถาบันนิติวิทยาศาสตร์ในสังกัดกระทรวงยุติธรรม สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยาอยู่ในสังกัดกระทรวงสาธารณสุข เป็นต้น องค์กรเหล่านี้ต้องทำหน้าที่พิทักษ์ดูแลผลประโยชน์ของประชาชนโดยไม่ควรมีการเมือง เข้าไปแทรกแซง การเข้าไปสังกัดอยู่ในกระทรวงใดกระทรวงหนึ่งอาจถูกจำกัดบทบาทโดยอำนาจทางการเมือง ซึ่งขึ้นกับผลประโยชน์ของฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งในระบบทุนนิยม ข้อสังเกตอีกประการหนึ่ง ก็คือ บางกระทรวงเล็กเกินไปจนไม่น่าจะเป็นกระทรวง เพราะเนื้องานในความรับผิดชอบน้อย แต่รัฐบาลเห็นว่ากระทรวงเหล่านี้จะสามารถขยายตัวเพื่อรองรับภารกิจใหม่ๆ ที่อาจเกิดขึ้นในอนาคต และเพื่อจะได้มีผู้รับผิดชอบในกิจกรรมของกระทรวงที่ชัดเจนจึงได้เสนอให้เป็นกระทรวง เช่น กระทรวงเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร กระทรวงวัฒนธรรม (ไม่ปรากฏหน่วยงานทางพระพุทธศาสนาซึ่งเป็นเรื่องแปลก) กระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ส่วนกระทรวงกีฬาและกิจการเยาวชนนั้น มีลักษณะแปลกก็คือมีหน่วยงานน้อยไป (ถ้าเอา หลักการของกลุ่มภารกิจมาจับจะต้องมีหน่วยงานมากกว่านี้) ไม่สามารถรองรับกับภารกิจในเรื่องงานของกระทรวงได้เลย คงจะมีการเข้าใจผิดกันบ้างในการเสนอตั้งกระทรวงนี้ เพราะถ้ามีการศึกษาอย่างละเอียดจะพบว่า ภารกิจของกระทรวงนี้มีมากมายจนหลายประเทศใช้เป็นเครื่องมือในการพัฒนาประเทศ เนื่องจากเด็กและเยาวชนจะต้องเติบโตเป็นผู้ใหญ่ในวันหน้า ถ้าไม่สร้างให้เด็กมีร่างกายแข็งแรง มีพลานามัยสมบูรณ์ มีระเบียบวินัย มีน้ำใจนักกีฬา จะหวังให้เป็นผู้ใหญ่ที่ดีในอนาคตคงเป็นเรื่องยาก ในเรื่องประสิทธิภาพของข้าราชการ ซึ่งเป็นผลโดยตรงต่อการให้บริการที่ดีมีประสิทธิภาพ และเป็นที่พอใจของประชาชนนั้นยังเป็นนามธรรม เพราะไม่สามารถประเมินได้จากร่าง พ.ร.บ.ทั้ง 2 ฉบับที่เสนอ รวมทั้งจากการให้สัมภาษณ์ของนายกรัฐมนตรี เลขาฯ ก.พ. ยังไม่มีอะไรที่แสดงให้เห็นว่าปฏิรูประบบราชการแล้วประชาชนจะได้รับบริการที่ดีขึ้น การพัฒนาข้าราชการไทยเป็นไปอย่างเชื่องช้าตลอดระยะเวลาที่ผ่านมา ประชาชนยังถูก ข้าราชการเอารัดเอาเปรียบตลอดมา จริงอยู่ข้าราชการส่วนหนึ่งปฏิบัติหน้าที่อย่างมีประสิทธิภาพตามภาระหน้าที่ซึ่งตนรับผิดชอบ เป็นที่พอใจของประชาชน แต่ก็มีจำนวนมากที่ให้บริการประชาชนแบบขอไปที หรือต้องเรียกร้องผลประโยชน์จากประชาชนก่อนจึงจะดำเนินการให้ สิ่งเหล่านี้รัฐบาลต้องบอกให้ประชาชนยอมรับว่ามาตรการอะไร? นโยบายรัฐบาลหรือคำสั่งใดที่กระตุ้นให้ข้าราชการเหล่านั้นเป็นข้าราชการของแผ่นดินจริงๆ ในการปฏิรูประบบราชการของรัฐบาลคราวนี้ ไม่มีแผนการที่เป็นรูปธรรมในการปฏิรูปตัว บุคคลหรือข้าราชการ แม้แต่นโยบายปราบปรามการคอร์รัปชั่นของรัฐบาลเองก็ไม่มีอะไรที่เป็นรูปธรรม และเป็นที่ยอมรับของประชาชน คิดว่าประเด็นนี้น่าจะเป็นจุดสำคัญในการปฏิรูประบบราชการ ประชาชนเขาอยากรู้ว่า เขาจะได้อะไรจากการปฏิรูประบบราชการ ข้อสังเกตประการสุดท้ายนั้น ทางรัฐบาลไม่ได้พูดถึงเลย ทั้งๆ ที่เป็นเรื่องสำคัญ คือแผนการลดกำลังคนภาครัฐ ทั้งๆ ที่รัฐบาลในปัจจุบันรู้อยู่เต็มอกว่าภาระค่าใช้จ่ายเกี่ยวกับข้าราชการนั้นเพิ่มมากขึ้นเป็นเกือบ 43% ของงบประมาณค่าใช้จ่าย ไม่มีประเทศใดที่พัฒนาแล้วจะปล่อยให้รายจ่ายหมวดนี้สูงเท่านี้ แสดงให้เห็นถึงความ บกพร่องในการบริการราชการแผ่นดิน ไม่ใช่เรื่องง่ายในการลดกำลังคนภาครัฐ แต่ต้องเริ่มทำโดยวางแผนปฏิบัติการให้ชัดเจนว่า จะใช้เวลาในเรื่องนี้กี่ปี แนวทางปฏิบัติจะเป็นอย่างไร ต้องมีความชัดเจนให้ประชาชนได้รับทราบโดยเฉพาะข้าราชการซึ่งเลขา ก.พ. พูดในที่ประชุมกรรมาธิการวิสามัญฯ ของวุฒิสภาว่ามีอยู่ประมาณ 1.3 ล้านคน (รายงานการประชุม) การลดกำลังคนภาครัฐเป็นสิ่งจำเป็นที่สุดในการปฏิรูประบบราชการ เพราะถ้ายังปล่อยให้ค่าใช้จ่ายในเรื่องเงินเดือนและค่าตอบแทนอยู่ในลักษณะที่สูงมากเช่นนี้ จะเกิดวิกฤติการณ์ทางการคลังแน่นอน ประเทศไทยต้องการเงินมาพัฒนาประเทศอีกมาก ปัจจุบันงบลงทุนมีไม่ถึง 25% ของงบประมาณ รัฐจึงไม่สามารถตอบสนองความต้องการของประชาชนได้พอเพียง สมมติว่ารัฐต้องอุ้มข้าราชการต่อไปก็จะต้องตัดสินใจในการหาเงินเพื่อเป็นงบลงทุนมากขึ้น ต้องเก็บภาษีทางตรง เช่น ภาษีทรัพย์สินเพื่อหาเงินมาเป็นค่าใช้จ่ายของรัฐ ภาษีตัวนี้เป็นการสร้างความเป็นธรรมในสังคมซึ่งควรดำเนินการมานานแล้ว หรือภาษีผู้บริโภคเก็บเฉพาะของฟุ่มเฟือย เช่น สุรา บุหรี่ ของใช้ที่ไม่จำเป็นจากต่างประเทศ รถยนต์ที่ราคาแพงเกินคันละ 5 ล้านบาทขึ้นไปเป็นต้น แต่ถ้าไม่มีเงินก็จะต้องวางแผนลดกำลังคนภาครัฐให้เหมาะสมกับภารกิจที่จัดกลุ่มขึ้นใหม่ ต้องมีแผนระยะสั้น ระยะกลางและระยะยาว โดยใช้เวลาไม่เกิน 5-7 ปี ที่จะลดกำลังคนไปอย่างน้อย 25% ต้องคิดค้นกลวิธีที่จะทำให้เกิดปัญหาน้อยที่สุด วิธีการเดิมคือ Early Retires นั้นได้ผลในระดับหนึ่งเท่านั้น แต่รัฐจะเสียคนดีไปมากกว่าที่คิดโดยเฉพาะสายแพทย์และสายอาจารย์ ขณะเดียวกันการปฏิรูประบบราชการครั้งนี้ นอกจากจะไม่พูดถึงเรื่องการลดกำลังคนภาครัฐแล้ว แนวทางการปฏิรูปฯ ที่เสนอดูเหมือนว่าจะต้องมีการเพิ่มตำแหน่งข้าราชการระดับสูงในตำแหน่งปลัดกระทรวง รองปลัดกระทรวงและอธิบดีอย่างที่ปฏิเสธไม่ได้ รัฐบาลได้มีการกระจายอำนาจตามรัฐธรรมนูญ 2540 แล้ว แต่เป็นการกระจายเงินเท่านั้น อำนาจหน้าที่และบุคลากรไม่ได้กระจายลงไปพร้อมกัน ทำให้รัฐบาลต้องรับภาระในเรื่องคนอยู่ต่อไปทั้งๆ ที่ไม่มีงานให้ทำแล้ว รัฐบาลจึงต้องทำเรื่องนี้ไปพร้อมๆ กับการปฏิรูประบบราชการแต่รัฐบาลไม่ได้พูดถึงเรื่องนี้เลย อาจจะเป็นการกลัวในเรื่องความเชื่อถือจากข้าราชการ ถ้าตัดสินใจที่ปฏิรูประบบราชการแล้ว กรุณาทำไปตามความเป็นจริง อย่าไปเลือกปฏิบัติ ทำตรงไปตรงมาจะดีกว่า เพราะมีคนให้กำลังใจในเรื่องนี้มากอยู่แล้ว แต่ถ้าดำเนินการปฏิรูประบบราชการโดยไม่มีแผนอะไรที่ชัดเจนแสดงให้ประชาชนได้รับทราบ ก็จะได้รับการท้วงติงและแสดงอาการไม่เห็นด้วย ซึ่งทำให้รัฐบาลเสียชื่อมากกว่าที่จะได้ชื่อเสียง ขอให้รัฐบาลปฏิรูประบบราชการจริงๆ ได้เป็น HERO แน่ๆ ! รศ.อัษฎางค์ ปาณิกบุตร      26 ก.ค. 2545 หมายเหตุ : บทความนี้เป็นความเห็นส่วนตัวของผู้เขียน ซึ่งไม่ได้หมายความว่าสถาบันนโยบายศึกษาจะต้องเห็นพ้องด้วย