เรื่องสิทธิมนุษยชน : กลไกการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิในประเทศไทย ปุจฉา ในบ้านเรามีกลไกในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิของเราบ้างหรือไม่ ? วิสัชนา ในบทความที่แล้ว ได้พูดถึงกลไกในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิของประเทศต่างๆ ทีนี้จะมาพูดถึงกลไกการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนในประเทศไทย ความจริงแล้ว ในประเทศไทยมีกลไกในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนมานาน กลไกรัฐมีทั้งฝ่ายนิติบัญญัติ บริหารและโดยเฉพาะกลไกของสถาบันตุลาการ เช่น คณะกรรมาธิการเกือบทุกชุดของรัฐสภา สำนักงานรับเรื่องราวร้องทุกข์ของสำนักนายกรัฐมนตรี ตำรวจ อัยการ ศาล ฯลฯ แต่ก็ไม่เพียงพอในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิ เสรีภาพของประชาชน แล้วก็หลายครั้ง กลไกดังกล่าวกลับละเมิดสิทธิเสรีภาพของประชาชนเสียเอง กลไกดังกล่าวมีทั้งส่วนที่ดีและข้อจำกัด เช่น คณะกรรมาธิการยุติธรรมและสิทธิมนุษยชน สภาผู้แทนราษฎร ไม่มีอำนาจแก้ไขปัญหาโดยตรง ต้องเสนอผ่านไปยังฝ่ายบริหารคณะกรรมการวินิจฉัยร้องทุกข์ มีข้อจำกัดที่พิจารณาดำเนินการเฉพาะการกระทำของหน่วยงานของรัฐที่กระทำต่อเอกชนเท่านั้น ไม่รวมถึงการกระทำของเอกชนที่มีต่อเอกชนด้วยกัน รวมทั้งจะยึดถือตัวบทกฎหมายอย่างเคร่งครัดจนเกินไป ศาลหรือตุลาการซึ่งเป็นองค์กรที่สำคัญมากในการให้การคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชน ไม่ว่าจะเป็นศาลแพ่งหรือศาลอาญา แต่การพิจารณาคดีจะล่าช้าและมีค่าใช้จ่ายแพง จากข้อจำกัดหลายประการดังกล่าว จึงนำไปสู่การคิดจัดตั้งกลไกในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิของเราไว้ในรัฐธรรมนูญฉบับประชาชน คือ ศาลปกครอง ศาลรัฐธรรมนูญ คณะกรรมการการเลือกตั้ง คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภา คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ (ป.ป.ช.) ซึ่งส่วนใหญ่เป็นองค์การทางยุติธรรมและองค์กรอิสระ ไม่ถูกครอบงำโดยอำนาจรัฐ มีอำนาจหน้าที่แตกต่างกันไป แต่ก็มีจุดร่วมที่เหมือนกันคือตั้งขึ้นมาเพื่อปกป้อง คุ้มครอง และส่งเสริมสิทธิของเรา ปุจฉา เมื่อเราทุกข์ร้อนจะร้องเรียนที่ไหนดี วิสัชนา ถ้าเรามีทุกข์ร้อนเพราะถูกละเมิดสิทธิประการนั้นประการนี้จะทำอย่างไร จะไปร้องเรียนที่ไหนดี แน่นอนว่ากลไกรัฐ ทั้งฝ่ายนิติบัญญัติ บริหารและตุลาการก็เป็นช่องทางที่เราสามารถร้องทุกข์ไปได้ นิติบัญญัติก็มีคณะกรรมาธิการหลายสิบชุด มีอำนาจศึกษาพิจารณากิจการบริหาร การปกครอง เศรษฐกิจ สังคม และการเมือง ฝ่ายบริหารเราก็สามารถแจ้งความไปที่ตำรวจ หรือหน่วยงานของรัฐที่เกี่ยวข้อง แต่ถ้าร้องทุกข์ไปแล้วหน่วยงานไม่ดำเนินการแก้ไข ช่วยเหลือชาวบ้าน เราก็สามารถร้องเรียนมาได้ที่องค์กรอิสระซึ่งมีมากมายหลายองค์กร ทั้ง ศาลปกครองถ้าเป็นเรื่องที่เจ้าหน้าที่ของรัฐกระทำละเมิดต่อประชาชน คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติถ้าเป็นเรื่องที่เกี่ยวกับสิทธิของเราไม่ว่าเป็นเรื่องของรัฐหรือเอกชนก็ตาม ผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภาถ้าเป็นเรื่องที่เจ้าหน้าที่ของรัฐใช้อำนาจไม่เป็นธรรม คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ (ป.ป.ช.) ถ้าเป็นเรื่องการทุจริตคอร์รัปชั่น คณะกรรมการการเลือกตั้ง ถ้าเป็นเรื่องเกี่ยวกับการเลือกตั้งที่ไม่สุจริต ฉะนั้น จะร้องเรียนไปที่หน่วยงานใด เราก็ต้องรับรู้เข้าใจอำนาจหน้าที่และบทบาทของกลไกส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิต่างๆ ให้ดี จะได้ไม่เสียเวลา และปัญหาจะได้รับการแก้ไขอย่างรวดเร็วทันใจ ไม่ใช่ว่าเป็นเรื่องของเอกชนทำละเมิดต่อเรา แต่เราร้องเรียนไปที่ผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภา ผู้ตรวจการก็ไม่รับพิจารณาเนื่องจากไม่อยู่ในอำนาจหน้าที่ หรือถ้าเป็นเรื่องที่อยู่ในโรงในศาลแล้ว ชาวบ้านมาร้องเรียนที่คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติในประเด็นเดียวกัน คณะกรรมการสิทธิฯ ก็จะไม่รับพิจารณาเนื่องจากศาลกำลังพิจารณาอยู่และไม่เป็นการละเมิดอำนาจศาล ฉบับต่อไป จะเจาะลึกกันถึงบทบาทหน้าที่ของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ผศ.จรัล ดิษฐาอภิชัย กรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ