ข้อเสนอของเยาวชนพลเมืองต่อสังคมไทย เยาวชนพลเมืองจากสี่ภูมิภาคทั่วประเทศระดมสมองมองประเด็นสำคัญ 9 เรื่อง ได้แก่ ยาเสพติด สิ่งแวดล้อม การศึกษา จริยธรรมและวินัย การท่องเที่ยว สิทธิมนุษยชน สาธารณสุข เศรษฐกิจ และวัฒนธรรมประเพณี เสนอความเห็นต่อรองนายกรัฐมนตรี จาตุรนต์ ฉายแสง ในฐานะตัวแทนรัฐบาล สถาบันนโยบายศึกษาได้จัดการสัมมนาเชิงปฏิบัติการระดับชาติ “บทบาทของเยาวชนพลเมืองต่อสังคมไทย” ระหว่างวันที่ 18-21 มีนาคม 2546 ในกรุงเทพมหานคร โดยนำเยาวชนพลเมือง 91 คน และอาจารย์อีก 45 ท่าน มาร่วมกันทำกิจกรรมต่าง ๆ ตลอดระยะเวลาสี่วันเต็ม อาทิเช่น การบรรยาย โดยวิทยากรผู้ทรงคุณวุฒิ ศ.ดร.ชัยอนันต์ สมุทวณิช ประธานสถาบันนโยบายศึกษา ดร.เอนก เหล่าธรรมทัศน์ ส.ส.บัญชีรายชื่อพรรคประชาธิปัตย์ และ ดร.นิติภูมิ นวรัตน์ เจ้าของคอลัมน์ “เปิดฟ้าส่องโลก” ในหนังสือพิมพ์ไทยรัฐ การทัศนศึกษาในเส้นทางประชาธิปไตย จากมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ถึงรัฐสภา ได้เข้ารับฟังโอวาทเรื่อง “เยาวชนกับการเมืองไทย” จากรองประธานรัฐสภา สมศักดิ์ ปริศนานันทกุล ได้เข้าชมการประชุมสภาผู้แทนราษฎรและชมพิพิธภัณฑ์รัฐสภาไทย และในวันสุดท้ายที่สำนักงานส่งเสริมสวัสดิภาพและพิทักษ์เด็ก เยาวชน ผู้ด้อยโอกาส คนพิการ และผู้สูงอายุ (สท.) ฯพณฯ นายกรัฐมนตรี ทักษิณ ชินวัตร ได้มอบหมายให้รัฐมนตรีว่าการกระทรวงพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ อนุรักษ์ จุรีมาศ มาให้โอวาทแก่บรรดาเยาวชนพลเมือง และหลังจากนั้น รองนายกรัฐมนตรี จาตุรนต์ ฉายแสง ก็ได้ปาฐกถาพิเศษในเรื่อง “เมื่อข้าพเจ้าเป็นเยาวชน ข้าพเจ้าทำอะไร? “ และก่อนที่จะปิดการสัมมนา ตัวแทนเยาวชนได้ร่วมกันเสนอข้อคิดที่ได้จากการระดมสมองเพื่อหาแนวทางที่เยาวชนจะมีบทบาททางสังคม ซึ่งท่านรองนายกฯ ได้ฟังจนกระทั่งจบการนำเสนอข้อคิด ในประเด็นของยาเสพติด เยาวชนมีความเห็นว่า ครอบครัวมีความสำคัญเป็นอันดับหนึ่งในการป้องกันลูกหลานจากการติดยา หากพ่อแม่มีเวลาให้ลูก แสดงความรักห่วงใย ปลูกฝังให้ลูกใช้เวลาว่างให้เป็นประโยชน์ เช่น เล่นกีฬา ดนตรี เข้าค่าย ฯลฯ ก็จะหลีกเลี่ยงยาเสพติดได้ นอกจากนั้น เยาวชนยังเสนอแนะให้ชุมชนมีสถานที่และบุคลากรให้คำปรึกษาแก่เยาชนในเรื่องต่าง ๆ รวมทั้งเรื่องยาเสพติดด้วย ปัญหาสิ่งแวดล้อมเกิดจากการทำลายป่าไม้ ดินและน้ำ การสร้างอาชีพให้ชาวบ้านรวมทั้งการส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์จะเป็นทางอนุรักษ์ป่าไม้ได้นอกเหนือจากการรณรงค์และปลูกป่าทดแทน การอนุรักษ์ดินต้องไม่ใช้สารเคมี ไม่เผาหญ้า และปลูกหญ้าแฝกบำรุงดิน ส่วนน้ำนั้นต้องปลูกจิตสำนึกการรักษ์แหล่งน้ำ ลำธาร นำน้ำทิ้งมาบำบัดหมุนเวียนใช้ใหม่ และหาพลังงานทดแทน เช่น พลังงานแสงอาทิตย์แทนการสร้างเขื่อน เยาวชนมองเรื่องการศึกษาว่า รูปแบบการเรียนการสอนปัจจุบันไม่เอื้อให้เด็กคิด บางทีเปลี่ยนหลักสูตรบ่อย บางทีแบบเรียนไม่ทันโลก ขาดการสอนเรื่องภูมิปัญญาท้องถิ่น เยาวชนคิดว่าตัวผู้เรียนเองมีค่านิยมโรงเรียนดัง เครื่องแบบสวยหรือทำตามเพื่อน เช่น การเรียนพิเศษหรือไปซัมเมอร์ต่างประเทศ การแก้ปัญหาการศึกษาต้องใช้ความร่วมมือจากทุกฝ่าย สถาบันการเมืองต้องกำหนดนโยบายและจัดสรรงบประมาณกระจายให้ทั่วถึงและลดความเหลื่อมล้ำ สถาบันครอบครัวช่วยกันขัดเกลาสร้างค่านิยมที่ถูกต้องและให้ความอบอุ่น สังคมต้องเปิดใจกว้างขจัดอคติ ยอมรับความแตกต่างระหว่างบุคคล สื่อมวลชนรับผิดชอบการนำเสนอข่าวสาร ให้สิ่งที่เป็นประโยชน์ และภาคเอกชนต้องเปิดโอกาสให้คนดีเข้าทำงานมากกว่าคนที่มาจากสถาบันมีชื่อ วัฒนธรรมตะวันตกทำให้สังคมไทยเปลี่ยน แต่การขาดจริยธรรมมีสาเหตุจากการไม่เห็นคุณค่าของศาสนาและวัฒนธรรม การแก้ไขต้องแทรกการศึกษาด้านศาสนาและจริยธรรมในบทเรียน อาจใช้การมีสมุดบันทึกการทำความดี รวมทั้งการพาเด็กเข้าวัด เยาวชนจากภาคต่าง ๆ ร่วมกันเสนอความคิดเรื่องการท่องเที่ยวในจังหวัดและภูมิภาคของตน เช่น ภาคเหนือมีการเดินป่า ใช้จักรยานเที่ยวชมวัด สอนภาษาไทยกลางและอังกฤษให้คนท้องถิ่น ภาคกลางต้องใช้แม่น้ำให้เป็นประโยชน์ เช่น จัดกิจกรรมล่องเรือชมวิถีชีวิตชาวบ้าน ภาคอีสานอยากได้งบประมาณสนับสนุนคนท้องถิ่นให้จัดการท่องเที่ยวแบบ Home Stay และอบรมมัคคุเทศก์ท้องถิ่น และภาคใต้อยากให้มีผลิตภัณฑ์พื้นบ้านจำหน่ายให้มากกว่านี้ เยาวชนมีความคิดที่ต่างจากผู้ใหญ่ในเรื่องสิทธิมนุษยชน เช่น อยากให้มีคนพิการทำงานเป็นอบต. หรือผู้ใหญ่บ้าน อยากให้สตรีได้เกณฑ์ทหารเหมือนชาย ไม่ต้องการให้รัฐสร้างสถานสงเคราะห์คนชรา เพื่อครอบครัวจะต้องมีหน้าที่ดูแลคนชรา และต้องการให้แก้ไขกฎหมายให้เด็กอายุต่ำกว่าสิบห้าปีทำงานได้เพื่อจะได้ช่วยแบ่งเบาภาระครอบครัว เยาวชนสนใจปัญหาสาธารณสุขในเรื่องการลดความอ้วนเพื่ออยากสวย ส่วนปัญหาเศรษฐกิจนั้นมองว่าเกิดจากค่านิยมการใช้ของนอก สินค้าเกษตรตกต่ำเพราะเกษตรกรผลิตสินค้าเหมือนกันเป็นจำนวนมาก และมองเศรษฐกิจครัวเรือนจะดีหากมีลูกไม่มากเกินไป รัฐบาลจึงควรกำหนดนโยบายให้แต่ละครอบครัวมีลูกได้กี่คน แต่ทั้งนี้ต้องมีที่ปรึกษาเรื่องการวางแผนครอบครัวประจำในชุมชน มีข้อคิดดี ๆ ในเรื่องศิลปวัฒนธรรมมากมาย เช่น เลิกการกีฬาและบันเทิงที่ทรมานสัตว์ เช่น ชนไก่ ชนวัว ในวันเกิดควรซื้อของขวัญให้แม่แทนการจัดงานกินเลี้ยง สอบเสร็จควรฉลองด้วยการเล่นกีฬาหรือร้องเพลงแทนการจัดงาน ให้สื่อวิทยุ ทีวี นำเสนอเพลงพื้นเมืองวันละ 1 นาที ให้มีการจดสิทธิบัตรภูมิปัญญาท้องถิ่นให้มาก ๆ ให้ผู้ใหญ่ไม่หวงภูมิปัญญาท้องถิ่น ทำเว็บไซต์เผยแพร่ภูมิปัญญาท้องถิ่น และข้อเสนอสุดท้ายคือการแลกเปลี่ยนวัฒนธรรมระหว่างภูมิภาคในรูปแบบของการให้ทุนการศึกษาที่จะกระตุ้นให้มีการศึกษาวัฒนธรรมของตนเพื่อนำไปเผยแพร่ ข้อเสนอเหล่านี้บางเรื่องอาจจะเป็นเรื่องที่สังคมรับรู้อยู่แล้วและเห็นด้วย บางเรื่องอาจจะเป็นของใหม่จากมุมมองของเยาวชน บางประเด็นผู้ใหญ่อาจเห็นด้วย แต่บางประเด็นอาจมองแตกต่าง แต่การกระตุ้นให้เยาวชนได้คิดถือว่าเป็นสิ่งที่ดี โดยเฉพาะอย่างยิ่งการคิดที่จะเป็น “ผู้ให้” แก่สังคมและเป็น “ผู้นำ” ในหมู่เยาวชนด้วยกัน 20 มี.ค. เยาวชนพลเมืองเยี่ยมชมรัฐสภาและรับฟังปาฐกถาพิเศษ "เยาวชนกับการเมืองไทย" จาก รองประธานรัฐสภา สมศักดิ์ ปริศนานันทกุล 21 มี.ค. ดร.เบียทริส กอราวานท์ชี ผู้แทนมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ให้การต้อนรับ รองนายกรัฐมนตรี จาตุรนต์ ฉายแสง ก่อนแสดงปาฐกถาพิเศษ "เมื่อข้าพเจ้าเป็นเยาวชน ข้าพเจ้าทำอะไร?" 21 มี.ค. หลังให้โอวาท รัฐมนตรีว่าการกระทรวงพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ ถ่ายภาพร่วมกับเยาวชนและอาจารย์ ตัวแทนเยาวชนพลเมืองนำเสนอข้อคิดที่ได้จากการแบ่งกลุ่มปฏิบัติการระดมสมอง กลั่นจากความรู้และประสบการณ์ที่ได้รับจากการเข้าโครงการทั้งในระดับชาติและภูมิภาค กำลังเก็บเกี่ยวความรู้และประสบการณ์