ประชาธิปไตยท้องถิ่น ผลพวงจากการจัดการสัมมนาร่วมเรื่อง “การเลือกตั้งท้องถิ่น” ระหว่างสถาบันนโยบายศึกษา กับ คณะกรรมการการเลือกตั้ง ทำให้เราได้ข้อคิดที่มีประโยชน์ยิ่งจากผู้ทรงคุณวุฒิในเรื่องการปกครองส่วนท้องถิ่นสองท่าน คือ ดร.จรัส สุวรรณมาลา และ ดร.เอนก เหล่าธรรมทัศน์ ในเรื่องของ “ประชาธิปไตยท้องถิ่น” ที่ต่างไปจาก “ประชาธิปไตยระดับชาติ” ความหมายของคำว่า “ประชาธิปไตยท้องถิ่น” ตามที่สองอาจารย์กล่าวไว้ คือ การที่ประชาชนมีส่วนร่วมในการปกครอง ร่วมกันรับผิดชอบ มีการปรึกษาหารือในเรื่องต่าง ๆ ที่จะส่งผลกระทบต่อวิถีความเป็นอยู่ร่วมกัน มีการร่วมมือกันในการทำงานสาธารณะให้ท้องถิ่น ไม่รอให้ภาครัฐดำเนินการแต่ฝ่ายเดียว ในความหมายเช่นนี้ “ประชาธิปไตยท้องถิ่น” ก็เป็นสิ่งที่อยู่ในสังคมไทยเรามานาน ก่อนที่เราจะมีการปกครองในระบอบประชาธิปไตยด้วยซ้ำไป – เพียงแต่เราไม่ได้เรียกสิ่งนั้นว่า “ประชาธิปไตยท้องถิ่น” หรือตั้งชื่อเรียกว่าอะไรทั้งนั้น เพราะสิ่งนั้นเป็นสิ่งที่อยู่ในจิตวิญญาณของชุมชนในชนบทมาตลอดเวลา และเพิ่งจะหายไปเมื่อมีการบริหารปกครองที่แบ่งออกเป็นสามส่วน คือ ส่วนกลาง ส่วนภูมิภาค และส่วนท้องถิ่นนี่เอง การรวมศูนย์อำนาจมาไว้ที่ส่วนกลางทำให้ท้องถิ่นอ่อนแอลง ทรัพยากรที่มีค่าจากท้องถิ่น รวมทั้งบุคลากรด้วย ถูกดึงดูดเข้ามาที่ส่วนกลางหมด การส่งตัวแทนของส่วนกลางออกไปในเป็นการปกครองส่วนภูมิภาคทำให้ท้องถิ่นต้องอยู่ใต้อำนาจส่วนกลาง และท้ายที่สุด การปกครองส่วนท้องถิ่นที่พยายามเลียนแบบส่วนกลางยิ่งทำให้ท้องถิ่นหลงทางซ้ำ ดิฉันพยายามคิดถึงประเด็นที่ประชาชนในท้องถิ่นหลงทางในเรื่องการปกครองตนเองสักเรื่องหนึ่งแล้วก็คิดถึงสิ่งที่พบเห็นเป็นประจำในข่าวภาคค่ำ- ชาวบ้านร้องทุกข์เรื่องบริการสาธารณะ เช่น สะพานชำรุด ถนนเป็นหลุมบ่อ คูคลองตื้นเขิน ฯลฯ ชาวบ้านร้องขอให้หน่วยงานที่รับผิดชอบส่งคนมาดำเนินการแก้ไขให้- ฟังดูก็ถูกต้อง เพราะหน่วยงานของรัฐมีหน้าที่ต้องรับผิดชอบบำบัดทุกข์บำรุงสุขของราษฎร แต่บางอย่างปัญหาอาจแก้ไขได้-อย่างน้อยในชั้นต้น- โดยการร่วมมือของชาวบ้าน “ประชาธิปไตยท้องถิ่น” ต้องเริ่มที่ประชาชนตระหนักในความรับผิดชอบต่อท้องถิ่นของตน ยื่นมือเข้ามามีส่วนร่วมในการจัดการเรื่องต่างๆ ที่มีผลกระทบต่อทุกคนในท้องถิ่น “การมีส่วนร่วม” จึงเป็นรากฐานที่สำคัญที่สุดของ “ประชาธิปไตยท้องถิ่น” ยศวดี บุณยเกียรติ ผู้อำนวยการร่วม สถาบันนโยบายศึกษา