การเมืองเรื่องของเรา (ตอนที่ 3) มิถุนายน 2543 ประชาธิปไตยยุคปัจจุบัน ตอนไปคุยกับกลุ่มประชาสังคมที่สงขลาผมเจอครูหรืออาจารย์ท่านหนึ่งเขาเป็นคนอายุประมาณ 50เขาบอกว่าเขา ทำเรื่องกลุ่มมานานแล้วแต่กลุ่มที่เขาคิดว่าดีที่สุดคือกลุ่มพลเมืองผมถามเขาว่าอาจารย์ทำกลุ่มอะไรบ้างเขาก็เล่า ประวัติของเขาซึ่งคล้ายกับประวัติของผมและประวัติของพวกเราหลายๆคนคือทีแรกเขาทำกลุ่มครูหลัง 14ตุลา 16 ซึ่งจัดเป็นกลุ่มประท้วงกลุ่มเคลื่อนไหวเพื่อความยุติธรรมหรือกลุ่มเรียกร้องสิทธิอันพึงมีพึงได้ทั้งหลายต่อมาหลัง เหตุการณ์ 6 ตุลา 19กลุ่มแบบนี้ซบเซาลงไปเกิดกลุ่มแบบใหม่ขึ้นมากลุ่มแบบนี้เรียกว่ากลุ่ม NGOกลุ่ม NGOไม่ ได้แค่ประท้วงแต่ว่าเสนอนโยบายและจัดตั้งชาวบ้านด้วยมันเป็น self governmentมากขึ้นแต่เขาก็มีความรู้สึกว่า พวกเขาไม่เป็นชาวบ้านจริงๆยังเป็นหัวหอก (vanguard)เป็นผู้กระทำการแทนเป็นผู้ปลุกชาวบ้านจากความหลับ ไหลแต่ชาวบ้านจริงๆไม่ได้เข้ามาร่วมเท่าไรพวกเขาจึงเป็นกลุ่มคนที่ปรารถนาดีต่อชาวบ้านต่อสังคมแต่ว่าขบวน การของเขายังไม่เป็นขบวนการของชาวบ้านในที่สุดในรอบห้าปีมานี่เขาสนใจการสร้างกลุ่มรักบ้านรักเมืองกลุ่ม สร้างบ้านแปงเมืองซึ่งประเด็นของเขาตรงนี้น่าสนใจเพราะไม่ได้เคลื่อนไหวเรื่องใดเรื่องหนึ่งแต่มักจะเป็นเรื่องรอบ ด้าน รอบพื้นที่มากขึ้น เช่นประชาสังคมสงขลาประชาสังคมหาดใหญ่เขาจะพูดถึงเมืองมากขึ้นเดิม NGOของเรา จะเน้นเป็นเรื่องๆ (Function) เช่นสิ่งแวดล้อมป่าไม้ที่ดินแต่ประชาคมหรือประชาสังคมแบบใหม่น่าสนใจเพราะ มันสอดรับกับการปกครองท้องถิ่นที่หรือการปกครองพื้นที่ได้มากขึ้นเช่นสนใจที่จะพัฒนาหาดใหญ่สนใจพัฒนา แม่ริมดอยเต่าเถินเป็นต้น อย่างที่หาดใหญ่น่าสนใจมากคนกลุ่มหนึ่งที่นั่นรู้สึกว่าคนหาดใหญ่ทุกวันนี้เห็นแก่ตัวเอาแต่ค้าเอาแต่ขายไม่มีรส นิยมเขาคิดว่าจะต้องทำให้คนหาดใหญ่มีความภาคภูมิใจในอดีตของตนรู้รากเหง้าของตนจึงค้นประวัติศาสตร์ เมืองหาดใหญ่และได้พบอะไรที่เขาดีใจกันมากไม่ทราบว่ามันจะจริงแค่ไหนเขาค้นพบว่าหาดใหญ่สร้างขึ้นในสมัยรัช กาลที่สามไม่ได้สร้างโดยพระยาโดยกษัตริย์แต่สร้างโดยพ่อค้าวานิชสร้างเมืองก็เพื่อค้าขายไม่เกี่ยวกับการปก ครองเป็นลักษณะที่แตกต่างจากเมืองส่วนใหญ่ในไทยฟังดูก็แปลกดีผมก็อยากไปดูเขาเอาบ้านขุนจีนนิพัฒน์ซึ่ง เป็นผู้นำในยุคนั้นมาสร้างเป็นพิพิธภัณฑ์ทำให้ผมได้ความคิดว่าเราน่าจะสร้างพิพิธภัณฑ์เมืองให้มากขึ้นโดยไม่จำ เป็นต้องให้กรมศิลปากรมาทำให้พวกเราทำได้เองช่วยกันทำคนไหนมีเงินก็ซื้อตึกถ้าไม่พอก็สองคนช่วยกันซื้อถ้า ยังไม่พอก็ทำให้เป็นมูลนิธิขึ้นมาซื้อแล้วจะเอาใครมานิเทศก็เอาอาสาสมัครทำสิไม่ต้องเอาข้าราชการมาทำเวลา เราไปดูพิพิธภัณฑ์ในตะวันตกหรือในญี่ปุ่นคนที่มาเป็นไกด์เป็นอาสาสมัครทั้งนั้นเช่นผู้อาวุโสแม่บ้านคนที่มี ความรู้ ในเมืองไทย ลองไปค้นดูจะพบว่าแทบทุกจังหวัด ทุกอำเภอแทบทุกตำบลจะมีคนเด่นมีวีรบุรุษเช่นตำบลตะเคียน ปมคนดีเด่นอาจจะเป็นอดีตรองอธิบดีก็เชิดชูท่านเลยเอาประวัติของท่านมาแสดงให้นักเรียนเห็นว่าท่านเคยไล่ ควายเคยเลี้ยงควายแล้วก็ไปสอบชิงทุนเรียนจบแล้วท่านทำอะไรยังไงจัดเป็นงานคนดีคืนตะเคียนปมเชิญหัวหน้า กองรองอธิบดีหรือรัฐมนตรีที่เป็นชาวตะเคียนปมมาในวันนั้นมาเยี่ยมบ้านเกิดในวันนั้นและถามเลยว่าเขาคิดว่า ตะเคียนปมจะพัฒนาได้อย่างไรเขาก็จะบอกเราเองว่าเขาจะช่วยอะไรเราได้ถ้าเราอยากให้บ้านเมืองเจริญเราต้อง มองไปด้านข้าง อย่ามองขึ้นข้างบนอย่างเดียว มองขึ้นข้างบนคือว่า จะเอางบอะไรมาดีจะไปหาส.ส.สท.คนไหน ส.ว. คนไหนจะไปหากรมอะไรแค่นี้ไม่พอถ้าทำแค่นี้เราจะยังไม่เป็นพลเมืองใจเราจะไม่สูงขึ้นแม้เราจะได้วัตถุมา เรื่อยๆแต่ใจเราก็จะต่ำลงเราต้องพยายามพึ่งตนเองเหมือนที่ผมเล่ามาในตอนแรกและอยากจะเล่าต่ออีกนิดแล้วจะ สรุป ตอนที่ผมไปสอนอยู่ที่อเมริกาสี่เดือนเมื่อปีกลายไปอยู่บ้านอาจารย์คนหนึ่งอายุประมาณสี่สิบแกมีลูกชายคนหนึ่ง ลูกชายเล่นที่สนามเด็กเล่นแต่สนามเด็กเล่นอยู่ติดถนนผู้ปกครองเป็นห่วงกันว่าลูกของตนจะวิ่งไปเก็บลูกฟุตบอล แล้วจะถูกรถเฉี่ยวคิดกันว่าจะย้ายสนามเด็กเล่นเข้าไปในเขตปลอดภัยยิ่งขึ้นถ้าเป็นกรณีที่เกิดในประเทศไทยเรา จะคิดกันว่า เออ! ใครเป็น ส.ส. ใครเป็น ส.ท. ใครเป็นส.อบต.แล้วเราจะวิ่งไปหาเขาของบโน้นงบนี้นี่เรียกกันว่าขอ หรือศิลปะแห่งการขอแต่คนตะวันตกที่อยู่ในเมืองเล็กๆมีศิลปะแห่งการพึ่งตนเองเน้นการมองไปด้านข้างเขาเรียก ประชุมผู้ปกครองที่อยู่แถบนั้นเรียกมาคุยกัน 5-6บ้านว่าเราจะทำอย่างไรหนึ่งเราจะคุยกับเทศบาลถามเทศบาล ว่าขัดข้องไหมที่จะย้ายสองสามว่าเทศบาลมีงบประมาณสนับสนุนหรือเปล่าพอไปถึงเทศบาลๆบอกว่าไม่ขัดข้อง แต่เทศบาลไม่มีเงินคุณอยากทำอะไรทำไปเลยหาเงินเองแต่ถ้าคุณหาเงินได้มากกว่าห้าหมื่นเทศบาลมีเงิน สนับสนุน 10%พวกผู้ปกครองก็มาคุยกันและหาทุน (raise fund)เขาหาทุนมาจากไหนหนึ่งจากเงินบริจาคสอง จากงานรื่นเริงบนถนน (street fair)รวบรวมเงินมาสร้างสนามเด็กเล่นใหม่เพื่อให้ลูกของเขามีความปลอดภัยเขา เก็บเงินกันอยู่สามปีก็ได้เงินครบห้าหมื่นปัจจุบันสนามเด็กเล่นนี้ก็ย้ายจากริมถนนไปอยู่ที่ใหม่เวลาผมไปที่สนาม เด็กเล่นทีไรก็มีความรู้สึกว่าสนามมันเป็นของพวกเขาจริงๆซาบซึ้งในประวัติของสนามเด็กนี้และได้ตระหนักว่าพวก เขาย้ายมันมาอยู่ที่นี่ได้อย่างไร ที่ผมเล่ามาทั้งหมดเป็นเรื่องของฝรั่งแต่ในเมืองไทยก็มีการปกครองตนเองแยะเพียงแต่เราทำลายไปหมู่บ้านตำบล แต่เดิมก่อนมีหม่อมคึกฤทธิ์จะเอาเงินผันไปให้ก็เป็นแบบนี้ตอนผมเป็นนิสิตไปออกค่ายเห็นกำนันผู้ใหญ่บ้านเรียก ประชุมชาวบ้านเกือบทั้งหมู่บ้านเป็นการประชุมชาวเมืองนั่นเองเป็นการประชุมพลเมืองถ้าเราเอาตัวแบบกรีกมา มองเขาจะคุยกันว่ามีปัญหาอะไรบ้างในหมู่บ้านของเราอาจพบว่าต้องสร้างสะพานใหม่ต้องทำถนนต้องป้องกัน ไม่ให้คนบ้านอื่นมาขโมยควายของเราเมื่อเป็นปัญหาของเขาพวกเขาจะแก้กันอย่างไรเรื่องถนนกับเรื่องสะพาน พรุ่งนี้เกณฑ์แรงงานไปโดยทุกบ้านส่งคนมาหนึ่งคนแต่บ้านฉันไม่มีผู้ชายถ้าอย่างนั้นก็ทำอาหารไปก็แล้วกันบาง คนไม่มีอะไรสักอย่างก็ไปอยู่เป็นเพื่อนร้องรำทำเพลงทุกคนมีส่วนร่วมกันหมดประเด็นคือทุกคนมีส่วนร่วมกันหมด และเรื่องป้องกันวัวควายก็เช่นกันคือก็ให้ชาวบ้านช่วยกันดูแลโจรตอนกลางคืนถ้าเป็นปัจจุบันวัวควายหายเราจะ ให้ ส.ส.สท.ส.อบต.ช่วยเอาตำรวจมาเดินประจำให้มากขึ้นจะคิดกันแบบนี้แต่ผมว่าไม่ควรคิดกันอย่างนี้อย่าง เดียวควรจะรื้อฟื้นการเป็นเจ้าของทุกวันนี้เราอยู่เป็นลูกค้าหรือผู้รับบริการ (consumerและ client)หรือเป็นผู้รับ บริจาคหรือเป็นผู้คอบตรวจสอบรัฐแต่ที่แน่ๆคือเราไม่เป็นส่วนหนึ่งของส่วนรวมเท่าไร ในเขตกึ่งเมืองกึ่งชนบทของไทยผมเคยเห็นโรงเรียนมัธยมหลายโรงในอำเภอห่างไกลของภาคใต้เช่นอำเภอห้วย ยอดเป็นโรงเรียนของชาวสวนยางเองมันไม่ได้เกิดจากกรมสามัญศึกษาผมถามว่ามีโรงเรียนอย่างนี้เยอะไหมใน ภาคใต้เขาบอกว่าเยอะเขาเล่าความเป็นมาของโรงเรียนว่าเมื่อก่อนพวกเขามาตัดยางที่ห้วยยอดซึ่งอยู่ห่างไกล ลูกๆไม่มีโอกาสรับการศึกษาเพราะไม่มีโรงเรียนของรัฐบาลเขาถามกันว่าเราจะทำอย่างไรหยิบปัญหานี้มาคุยกัน ในหมู่คนจีนที่มาทำสวนยางแล้วก็บริจาคเงินสร้างโรงเรียนนี้กันขึ้นมาแล้วก็ทำมูลนิธิขึ้นมาดูแลโรงเรียนนี้โรงเรียน นี้เป็นโรงเรียนของเขาเป็นโรงเรียนของชุมชนนี่เป็นสิ่งที่ยิ่งใหญ่มากแต่ว่าปัจจุบันนี้มันหายไปหมดแล้ว หายไปอย่างไรก็เมื่อกรมสามัญศึกษาเข้าไปทำโรงเรียนต่างๆนั่นแหละโรงเรียนของกรมสามัญศึกษาดูดีกว่ามีงบ ครูก็มีความรู้มากชาวสวนยางจึงบอกว่ารัฐบาลทำก็ดีแล้วต่อไปนี้เราไม่ทำแล้วผมว่าอันนี้มันพลาดไปรัฐบาลควร ให้เงินอุดหนุนสิ่งที่เขาทำอยู่แล้วให้มันเติบโตขึ้นชาวบ้านจะได้โตขึ้นทั้งความคิดทั้งทางวัตถุเราให้วัตถุแก่เขามาก มายแต่ความคิดของเขาเปลี่ยนจากพลเมืองมาเป็นราษฎรที่แบมือขอแบมือเรียกร้องแต่อย่างเดียวถ้าเราจะทำ ประชาคมตำบล เราต้องลงทุนทางจิตใจมากทำให้คนเลิกคิดว่าการพัฒนาคือการที่จะได้หมู่บ้านี้ได้สะพานหมู่ บ้านนั้นได้ถนนจงภูมิใจว่าคนในหมู่บ้านในตำบลของเราถือเอาเรื่องส่วนรวมเป็นเรื่องของตนเองมีจิตใจที่เสียสละ มีจิตใจที่เป็นห่วงเป็นใยคนอื่นมีความภาคภูมิใจในการพึ่งตนเองถ้าทำอย่างนี้ได้จะวิเศษมาก พวกเราจะต้องเดินหน้าต่อไปถ้าเจอปัญหาอย่าไปท้อมากไปถ้าเราทำเรื่องอะไรแล้วไม่ท้อเลยแสดงว่าเราทำเรื่อง ง่ายแต่คนเราก็ไม่ควรทำแต่เรื่องง่ายน่าจะทำเรื่องที่ยากด้วยเรื่องของบ้านเมืองเรื่องของทศวรรษหน้าล้วนเป็น เรื่องยากประเทศไทยจะอยู่รอดได้หรือไม่อยู่ที่เราต้องทำให้คนไทยมีความรู้สึกเป็นเจ้าของบ้านเมืองหรือส่วนรวม เรียกร้องกดดันรัฐบาลให้มอบอำนาจมอบหน้าที่มอบทรัพยากรให้แก่ประชาสังคมมากขึ้น หัวใจของการพัฒนาประชาธิปไตยคือการปกครองตอนเอง!! ผู้เขียน : ดร.อเนก เหล่าธรรมทัศน์ คณบดีคณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์